Politikkur og religión hanga saman

Heini í Skorini
heini@sosialurin.fo

Hann tekur frástøðu frá aft­ur­vendandi setninginum um at skilja sundur átrúnað og politikk. Og hann met­ir, at fólkaræði og mann­a­rætt­indi eru eitt úrslit av krist­in­dóm­i­num.
- Kravið um at skilja sundur á­trúnað og politikk er ein tóm og popput frasa, sum end­ur­spegl­ar vant­andi inn­lit í evnið. Átrúnaður er ein lívs­á­skoð­an, og kravið um at skilja sundur átrúnað og pol­i­tikk er tað sama sum at skilja sundur lívsáskoðan og pol­itikk, ella moral og politikk. Tað ber snøgt sagt ikki til, tí fyribrigdini hanga saman. Ein og hvør lívsáskoðan hjá ein­um og hvørjum menniskja fer altíð at vera grundar­lag­ið und­­ir politisku sjónarmiðun­um hjá viðkomandi menniskja. Og tí ávirkar mín kristna trúgv sjálv­sagt mínar politisku sann­føringar.
27 ára gamli stjórn­mála­frøð­ing­ur­in og skrivarin í Stjórn­ar­skipanarnevndini, Rúni Ras­mussen, hevur eina greiða støðu, tá undirritaði hittir hann til eitt prát um religión í mod­ern­aða samfelagnum og við­ur­skiftini millum átrúnað og politikk. Eitt tað heitasta og mest aktuella evnið bæði í Før­oyum og í heimshøpi.

Láturlig sundurskiljing
Rúni Rasmussen er trúgv­andi kristin og virkin í hvít­u­sunn­u­sam­komuni Filadelfia í Havn. Hann hevur fylgt væl við kjakinum um støðu teirra samkyndu, og hann hóm­ar eisini ta uppgerð, sum prutl­ar undir lokinum. Ein upp­gerð millum tað, hann kall­ar “verðsligar humanistar” øðr­u­megin og “gudsóttandi/ev­an­ge­lisk” hinumegin. Og lítil ivi er um, hvar Rúni hoyrir heima.
- Sjálvur standi eg á einum kristn­um grundvølli. Eisini tá tað kemur til politiska støð­u­tak­an. Og tann rættin skal eing­in taka frá mær, hóast tað dúgliga verður kravt av kristnum politikarum at leggja sína lívsáskoðan eftir heima við hús, tá teir fara í arbeiðsklæðini. Verðsligu hum­an­ist­arnir tykjast hava gloymt, at eisini teir byggja sín politikk á eina ella aðra lívsáskoðan. Øll hava eitt lívsgrundarlag, and­a­ligt ella verðsligt, og pol­i­tikkur tekur útgangsstøði í hesum grundarlagi. Tí er tað burturvið at finnast at trúgv­andi politikarum, sum opið byggja teirra politikk á eitt krist­ið grundarlag, sigur Rúni Ras­mus­sen.
Hann metir, at vaksandi ill­vilj­in mótvegis átrúnaðarligum inn­i­haldi í politikki er ein vandi fyri fólkaræðið. Ein skerjing fyri føroyskt andsfrælsi.
- Kravið um at reinsa pol­it­iska rúmið fyri átrúnaðarligum inn­i­haldi er láturligt. Tað er at bannlýsa ávís virðir ella krevja, at politiska skipanin skal reinsast fyri øllum virð­um yvirhøvur. Eisini hum­an­ist­isk­um virðum. Tað ber snøgt sagt ikki til. Tí politikkur byggir á ym­isk virðir. Okkara lóggáva end­ur­speglar okkara moralsku fat­an. Og tí kann eingin banna ein­støk­um virðum í politiska rúm­inum, hvørki verðsligum ella andaligum, slær Rúni fast.
- Men harvið er ikki sagt, at ávísir politikarar ikki kundu dugað betri at lata ein kristn­an boðskap í ein meiri ger­and­is­lig­an og politiskan ham, sigur Rúni.

Staturin er
ongantíð neutralur
Men kann Rúni ikki vi­ð­ur­kenna, at politikkur og á­trún­aður eru tvær ymiskar dim­en­si­ónir í tilveruni? At talan er um tvey øki við hvør síni upp­gávu? At politikkur er eitt al­ment fyribrigdi, sum viðvíkur stats­skip­an og lóggávu, meðan trúgvin viðvíkur tí privata og per­sónliga? Og at vit tí eiga at skilja fyribrigdini sundur? Bæði ja og nei.
- Politikkur og átrúnaður er sjálv­sagt ikki tað sama. Men tey eru í familju. Tí um eg havi eina kristna heimsmynd, fer hon altíð at ávirka míni pol­itisku sjónarmið. Krist­in­dóm­ur­in er í síni náttúru almennur og opin, og tí kann hann ikki bert virka í tí privata. Tín sund­ur­skiljing er bert partvís røtt, sig­ur Rúni.
Upprunin til vesturlendska nat­i­on­al­statin hevur lutvíst sín uppruna í west­phal­ska frið­i­num í 1648, tá ev­ro­pe­isk­ir myndugleikar – eftir rel­­i­­gións­­kríggj í ártíggj­ur – valdu at skilja sundur reli­gi­ón og politikk. Og vísandi til henda upprunan er idealið hjá ávísum vesturlendskum statsleiðarum í dag, at staturin bert skal vera ein neutralur karm­ur, sum ikki byggir á aðrar meg­in­reglur enn fólkaræði og rættartrygd. Og sum er reins­aður fyri átrúnaðarligum inn­i­haldi. Franska republikkin er helst besta dømi um eina sekulera statsskipan burturav. Men danski forsætisráðharrin Anders Fogh Rasmussen hevur eisini gjørt seg til talsmann fyri somu sjónarmiðum. Kann Rúni ikki góðtaka ein neutralan stat uttan átrúnaðarliga upp­í­bland­an?
- Staturin er ongantíð neu­tral­ur. Tí tann dagin, tá eitt lóg­ar­upp­skot um fosturtøku ella aktiva deyðshjálp skal av­greið­ast, verður staturin tvingaður til at taka eina støðu og velja, hvørji virðir hann byggir á. Staturin er altíð kjølfestur í á­vísum virðum, tað verði seg and­a­ligum ella verðsligum. Og tí er hugmyndin um tann neutrala statin ein myta, sigur Rúni Rasmussen.
Men hvussu kunnu vit hava ein felagsnevnara, sum øll ikki taka undir við? Hvussu kann eitt land hvíla á einum á­trún­að­ar­lig­um grundarlagi, sum allir borg­arar ikki kenna seg aftur í? Er tað ikki diskriminatión?
- Tá staturin ikki er neutralur, vil onkur altíð kenna seg fremm­and­agjørdan. Tað hevði eg eisini gjørt, um mítt land ikki viðurkendi kristindómin. Og tey, sum ynskja at liva í einum meiri verðsligum sam­felagi, mugu bert finna seg í, at kristindómurin søguliga hev­ur havt týdning í Føroyum, greiðir Rúni frá.
Við øðrum orðum er krist­i­liga inn­i­haldið tjóð­sang­i­num, krist­in­dóms­und­ir­­vís­­ing­­in í fólkaskúlanum, kross­urin í flagginum og halgidagslóggávan nátt­úr­ligur partur av føroyska sam­fel­ag­num.

Trúgvin slóðaði
fyri frambrotum
Fyri Rúna er fólkaræðisliga sam­felagsskipan okkara eitt úrslit av – og ikki ein and­søgn til – tann týdning, krist­in­dómurin hevur havt í vest­ur­heiminum. Men skal krist­in­dómurin fáa æruna fyri tey søguligu frambrotini, sum slóðaðu fyri modernaða sam­felagnum? Skal kristni arv­urin fáa heiðurin fyri kjarn­u­hugtøk sum fólkaræði, rætt­ar­trygd, mannarættindi og vælferðarstatur? Summir søg­u­frøðingar, heimspekingar og hugmyndafrøðingar siga ja. Men aðrir vísa til Upp­lýsingartíðina, uppgerð tess móti religiøsum myndugleikum og humanistiska reli­gi­óns­kri­tik­k­in, sum gjørdist sjón­ligur í 1800-talinum. Hava hesi rák ikki eins stóran leik­lut í vesturlendskari sivi­li­sa­tións­menn­ing?
- Hesi rák vuksu eisini fram í kristna heiminum. Og kristna trúgvin hevur als ikki stað­ið í andsøgn til ófatiligu menn­ingina í vesturheiminum. Tvørt­ur­ímóti. Ein stórur partur av teimum hugsarum og vísi­nd­a­monn­um, sum løgdu lunnar und­ir modernaða samfelagið, trúðu á Gud. Dømi um hetta eru Kepler, Newton, Pascal og Locke. Trúgvin var ein drívmegi hjá hesum monnum, sigur Rúni.
Fyri Rúna Rasmussen er Bíbl­i­an ein íblástrarkelda í øllum lívs­ins viðurskiftum. Eisini á pol­it­iska økinum. Og sjálvur vil hann varðveita henda rætt. Sam­bært Rúna er Bíblian á trem­ur tremur við andaligum og praktiskum meginreglum, sum sambært honum eru sunn­ar og gagnligar fyri eitt og hvørt samfelag. Eisini fyri føroyska samfelagið. Og hesa sann­føring vil Rúni stríðast fyri.

Fakta:
Rúni Rasmussen
27 ár
Gjørdist stjórn­mála­frøð­ing­ur í 2006
Skrivari í Stjórn­ar­skip­an­ar­nevnd­ini síðani 2005
Hev­ur givið út bóklingin “Hvar stendur tað?” í 2003, “Hellenistisk ávirkan í nýggjatestamentliga heim­inum” í 2006. Hevur skriv­að greinar um politisk og søgulig viðurskifti í t.d. Ting­helluni og Føroyskum Lóg­arriti.

»Religión og modernitetur«
Hvønn týdning hevur átrúnaður fyri modernaða menniskjað? Hvønn leiklut hevur religión í almenna og politiska rúmi­num? Og kunnu religión og modernitetur sameinast? Bæði í al­tjóða høpi og í Føroyum eru hesir spurningar meiri viðkomandi enn nakrantíð. Við jøvnum millumbilum seta átrúnaðarligir og et­iskir spurningar dagsskránna í almenna kjakinum. Sein­­ast í sam­bandi við støðu teirra samkyndu. Heini í Skorini fer komandi vik­ur­nar at kasta ljós á hesar spurningar við sam­røð­um við per­sónar, sum hava ymsar tilgongdir og sjón­­ar­­mið viðvíkjandi spurn­ing­inum um religión í modernaða sam­fel­ag­num.