Ov lítil gransking um aling á opnum havi

Hilmar Simonsen

Fleiri klár høvd hava gjøg­num ár og dag kannað, hvussu havstreymur ávirkar aling á sjónum. Granskað hevur verið í hesum evni bæði heima hjá okkum og í øðrum londum, har aling av ymsum fiskasløgum hevur stóran samfelags­búskap­ar­ligan týdning.

Hinvegin hevur millum lítið og einki verið granskað í, hvussu havalda ávirkar ali­brúk. Hetta kemur illa við hjá okkum í Føroyum, tí Føroyar eru kanska tað alilandið í heiminum, sum liggur mest opið fyri hav­aldu og vindi. Harafturat er tað eingin sum veit við vissu, hvussu samanrenn­ingin av streymi og havaldu ávirkar aling á sjónum.

Ein sum hevur áhuga í hesum viðurskiftunum er Knud Simonsen, lektari og granskari á Náttúruvís­inda­deildini á Fróðskaparsetri­num. Hann hevur verið part­ur av týðandi gransking inn­an aling, sum bæði pri­vatar og almennar fyritøkur hava luttikið í. Sosialurin hevur hitt hann til eitt prát um gransking innan ali­vinnu, og serliga hvørjum viðurskiftum tað átti at verið granskað meiri í.

Streymasjógvur er treytaður

Fyri nøkrum árum síðani varð nógv tosað um at menna útgerð, so alast kundi á streymasjógvi. Vit leggja tí fyri við at spyrja Knud Simonsen, um vit eru komin nakað nærri dreymi­num um at kunna ala laks og annan fisk úti á opnum havi ella á streymasjógvi.

- Lat okkum gera okkum greitt, hvat meint verður við, tá tosað verður ‘streyma­sjógv’. Eg havi varhugan av, at tey flestu hugsa um streymasjógv á sama hátt sum við vanligari sigling. Men í samband við aling er tað ikki heilt so einfalt, leggur Knud Simonsen fyri og heldur fram:

- Ein spurningur er at finna út av hvørjar streym­ferðir hóska best til ymisk fiskasløg. Sum flestu kunn­ugt, so trívist laksur í harð­ari ráki enn toskur og kalvi, og størri fiskur tolir harðari streym enn minni fiskur. Men er rákið ov hart, so brúk­ar fiskurin ov nógva orku til at svimja í staðin fyri at vaksa seg til eina pass­andi marknaðarstødd, og tá gert lønsemið ov vána­ligt. Men tað er ein gyltur millumvegur, tí fiskur hev­ur eisini tørv á at røra seg, greiðir lektarin á Náttúru­vísindadeildini frá.

Eg skilji á lagnum at vit tosa um at fáa sum mest burt­ur úr, ella optimera, bæði við atliti til nøgd av fiski og við atliti til dygd. Og her ræður um at finna tey bestu streym­viður­skift­ini, sum tó eru ymisk fyri ymisk fiskasløg.

Lektarin á Náttúru­vís­indadeildini heldur fram:

- Streymasjógvur í sam­band við alibúr er ein heilt onnur søga. ‘Vanligir’ ali­ringar hava eina søkklínu á 3-6 kg/m í grunninum (lín­an í neðra til at halda nótini niðurat, blaðm.). Men úrslit frá bæði mátingum á sjó­num og royndum í tog­brunnum vísa, at við einum ráki uppá 1 míl (=0.5 m/s), so minkar volumin í nótini við meira 70 prosentum, tá hon er rein. Er gróður á henni, so er støðan enn verri, og tá skal ikki so nógv rák til, áðrenn vit tosa um ‘streymasjógv’ innan aling, greiðir vísinda­mað­urin frá.

Royndir við søkk­­ringum í Funningsfirði

Fyri at byrgja upp fyri at ali­nótin minkar, tá tað rekur hart, eru royndir gjørdar bæði í brunnum og á ali­økjum við søkkringum. Knud Simonsen luttók sam­an við einum PhD lesandi í eini slíkari roynd uttarlaga á Funningsfirði fyri nøkrum árum síðani saman við mill­um annað East Salmon, Vón­ini og Fiskaaling, har mátarar vórðu settir á ein vanligan aliring og ein aliring við søkkringi, sum var ein plastringur við trol­veiri inni í. Hesin vigaði 18 kg/m.

Og tað var stórur munur á:

- Meðan grunnurin á van­liga ringinum ferðaðist mill­um 14 og 5 metrar dýpi, so lá grunnurin á ringinum við søkkringinum stórt sæð alla tíðina á 13,5 - 14 metrum. Men tað var ikki tí, at nógv­ur streymur var í økinum. Streymmátingar, sum vit gjørdu á staðnum frá 8 metra dýpi og niður á botn, vístu, at rákið bert hendinga ferð fór upp um 0,4 míl (svarandi til 0,2 m/s), sigur Knud Simonsen.

Hann leggur tó dent á, at hugskotið við søkkringum ikki var teirra, og at aðrir hava roynt tað við ymsum úrslitum bæði í Føroyum og aðrastaðni – ikki minst í stórum alilondum, har søkk­ringar á 60-80 kg/m ikki eru óvanligir.

- Men tað er ikki bara at hanga ein tungan ring í eina alinót, tí alinótin skal vera gjørd til tað. Og á tí økinum er eisini nógv, ið kundi ver­ið betrað, sigur Knud Sim­onsen.

Føroyar serliga ábærar fyri havaldu

Við tíðini hevur tað eydnast summum alifyritøkum at fáa fitt av royndum við at ala í hørðum streymi, til dømis í Vestmannasundi, tó at hesar royndir hava verið misjavnar.

Annað er at harður streym­ur í stóran mun ávirkar ar­­beiðsumstøðurnar á ali­brúk­unum. Tað er nógv truplari hjá alarum at arbeiða, har streymurin er harður, um­­framt at slíkt sum søkkringar eru tungir at arbeiða við.

- Eisini á hesum økjum er nógv at arbeiða víðari við og granska meiri í, vísir Knud Simonsen á.

Tá alt kemur til alt, so krevur tað lutfalsliga lítið at granska í aling á streyma­sjógvi, tí nógv verður gransk­að í hesum sama í út­londum. Tí kunnu gransk­ingarúrslit úr øðrum lond­um brúkast her heima, og øvut. Hinvegin sær øðrvísi út við gransking innan aling á opnum havi, har tað er hav­alda og vindur sum er størsta avbjóðingin.

- Ja, vit hava higartil bert tosað um ávirkan av streymi á alibrúk. Men veruleikin er, at flestu aliøkir í Føroy­um liggja rættuliga opin fyri havaldu, og har er ikki nógv gransking framd enn. Á hesum økinum er heldur ikki so nógv at heinta í út­landinum, tí tað er ikki nógvastaðni, at fiskur verð­ur aldur á so opnum havi sum í Føroyum, sigur Knud Simonsen.

Og spyrt tú hann, so er hann ikki seinur at geva til kennar, at meiri átti at verið granskað í Føroyum, ikki minst innan aling.

- Trupuleikin er, at orka bert er til, at granskingin anir. Okkum hevur eydnast at útvega nakað av fígging, og burturúr tí hava vit megnað at útbúgva nakrar PhD’arar, sum hava útvegað eina rúgvu av vitan. Hesa vitanina skuldu vit gjarna fingið nyttu av í samfe­lag­num, men spurningurin er so, hvat skal henda víðari.

- Fyri okkum á Fróð­skap­arsetrinum er umráðandi at hava framhald í gransking­ini, so vit ikki skulu byrja av nýggjum, tá ein PhD’ari er liðugur og farin hiðani. Og her snýr tað seg um at fáa fígging til framhaldandi gransking.

- Fyri PhD’ararnar er spurningurin, hvar teir fáa starv og fáa brúkt sína vit­an. Tí spurningurin er eis­ini, um vinnan í Føroyum er ‘gearað’ til at satsa upp á framleiðslu, sum verður drivin av granskingar­úr­slit­um, vísir Knud Simonsen, lektari og granskari á Náttúruvísindadeildini, á, samstundis sum hann fegn­ast um, at ein PhD’ari júst er blivin settur í starv hjá Fiskaaling.