Skipini, ið lógu fyri teymi á Vestaru vág isaðu í og tóku hendurnar upp um oyruni, tá ið lúðraljóðið gnelti. Orðini vóru ikki so nógv, lúðurin gav hendan stoytin av og á og minti á klokkuna, sum førkaði seg fet fyri fet móti jólum og jólafrí. Klokkan í torninum í Havnarkirkju kundi verið í familju við lúðurin á Tórshavnar skipasmiðju, men hon var meira fjølltáttað og musikalskari enn spæliverkið hjá Kjartani Mohr.
Ingálvur av Reyni hevur lýst tornið í Havnar kirkju so stásiliga í onkrum av sínum tusjtekningum. Trøini í Bókhandlinum kitlaðu gluggarnar og grastekjuna á tí fagrasta bygninginum á Áarvegnum og tusjgreinarnar pilkaðu við klokkuna í torninum á kirkjuni. Her var søtur vetrarangi í hesum tekningum. Jólini sveimaðu uppi yvir flagtekjuna og klokkuljóðið og lúðurin á Tórshavnar skipasmiðju mangaðu seg upp í hetta vetrarljósið sum krókur og likkja ? árla og síðla. Havnin rætti sínar hendur upp ímóti tí bjarta vetrarljósinum og heilsaði tí við síni barnsligu rødd. Soleiðis kundi tú standa og stara at hesi tusjtekning, men tá ið tú vart á Føroya læraraskúla og sat í Miðstovuni og sá greinarnar, tornið og hoyrdi lúðurin, fekst tú hetta rist í hugan sum tað reina bláilsið.
Miðstovan var fjálg at sita í. Hon gav tær yvirflóð av vetrarljósi, sum himinin goymdi at handan tekju og greinar við Bókhandilin. Tornið sparkaði aldri til tað turkislitta lýsið, sum spákaði sær yvir Reynið og Nólsoynna. Tað rannsakaði hvørt mansbarn, sum á sínum morguntøtlingum stunaði til arbeiðis. Sjálvt lúðurin á Tórshavnar skipasmiðju snerkti við, tá ið vældæmdar ljósglæmur litaðu gluggarnar á Sjómansheiminum og tóku saman um Perluna í sínum ljóst grøna, bylgjuta holdi. Havnin var korkalitt ein slíkan morgun, og eingin var morgunljótur ella morgunljót, tí jólini vóru í hondum.
Lítla oyggj lá so friðsæl í tí svarta asfalthavinum. Onkuntíð kundi tú standa oman brim á hesi oyggj og hyggja at veðri og vindi, meðan alda og streymur tóku saman um oynna, og huldu hana inni í skúmi og brimgangi. Hetta var landbrim av fólki, ið tysjaðu oman og niðan eftir Áarvegnum. Men tá ið jólini nærkaðust, kendi hon á sær, at okkurt var í vænti, sum sælaði løtuna við ljómi av einari aðrari verð. Eitt hol var í Lítlu oyggj. Hetta var ikki nakað gosop, men tó so, her skuldi jólatræið potast niður í og skuldu greinarnar leggja seg út yvir oynna og fjálga um hetta stað, meðan høgtíðin legði seg út yvir staðin. Ikki at tala um ljósperurnar, sum lýstu oynna upp í sínum jólaskrúð. Hon lá har og var ein mentanardepil í tí svarta bikhavinum, sum størsta partin av árinum var eins og nakin sum Lítla Dímun, men hon goymdi at havnarspekingunum, sum dag og dagliga steðgaðu upp á oynni og tosaðu sítt kosmiska mál um bókmentir og list. Tá ið ungdómurin eftir dans floymdi oman eftir Áarvegnum, var hon alloðin av ljóðkátum gentum og dreingjum. Hon hugdi við sínum oyggjareygum at hesi gongu og vælsignaði hesi børn. Hetta vóru trýssára tannáringar og eitt sindur eldri ungdómur, sum vóru komin av bygd, at nøra um vitið og vitanina í høvuðsstaðnum. Hetta vóru børn frá teimum fróðu seksti árunum, sum skuldu broyta verðina og geva eina nýggja innspræning til tað alheimsljósið, sum skuldi lýsa frá Place de Republique í Paris og til Lítlu oyggj á Áarvegnum í Havn.
Jólatræið á Áarvegnum á Lítlu oyggj gav ungdóminum stjørnur í eyguni, og tá ið Frelsunnarherurin við Óla í Horni á stórutrummu fór oman Áarvegin og Kalli spældi so listiliga á sína kornett, var tann andaligi heimurin drigin nærri at tí biksvarta asfalthavinum. Mureldurin í gluggunum á Bókhandlinum livdi við í tónleikinum. Her stóðu fólk og lurtaðu. Gluggaljósið spældi sær aftan kropparnar á býar- og bygdarfólkinum, sum stóðu framman fyri Bókhandilin og styttu sær stundir við at lurta eftir tónleikinum og tí livandi orðinum. Jólatræið stóð stint og steyrrætt í síni heimsond og festi orð og tónleik á greinarnar eins og jólatræið á Place de Republique gjørdi upp undir jól.
Ein bygningur í Havnini, sum hevði sín serliga alsk millum næmingarnar á Læraraskúlanum, var Perlan. Hon var ikki borin í heim í hjálmi. Hevði hon tað, hevði hon staðið enn tann dag í dag. Hon var eins og eitt av hesum pakkhúsunum úti á bygd, sum var reist um aldarskiftið. Minti eitt sindur um Stórhús í Fuglafirði ella Turkihúsið hjá Haraldsen, sum stóð heimi á Bugnum í heimbygdini. Vit, sum sótu í Miðstovuni og vóru komnir væl áleiðis við læraraútbúgvingini, vælsignaðu hetta hús upp undir jól. Ikki hevði húsið varhugan av at okkurt var út yvir tað vanliga, men gluggarnir speglaðu sær í glámlýsinum frá jólatrænum og smírdust. Hetta sóu vit og vatn rann úr tonnunum, tí innanveggja vóru heimsins bestu kotulettir ið hugsast kundu brasaðar.
Martin Holm gekk og stunaði aftur og fram millum borðini og greiddi frá um fimleik og fimleikateori. Hann oysti út við teimum musikalsku latínsku nøvnunum um musklafesti og musklabunti. Um trapezius, hettumusklar og ikki at tala um Sternocleidumastoideus. »Hoyr tú Sverri lat teg úr oman beltið, lat ogum síggja tín nakna kropp og trapezius?« Sverri Jacobsen lat seg úr og stillaði seg framman fyri svørtutalvu og vísti sín atletiska kropp. Martin Holm við sínum eggjandi fimleikasnerti kom fram at hesari atletisku, gresku standmyndini, hóast hon var úr Havn. »Síggja tygur, Sverri er ítróttarmaður burturav, tygur síggja teir somu musklarnar á kroppinum, sum je havi umrøtt.« Martin Holm vísti okkum veruliga, hvar hesir vøddar lógu. Men sigast má, at lítið varð skettað um hesa gongd, tí tankarnir vóru inni á Perluni, har sum tær stóru, feitu, væl-krassandi og væl brasaðu kotulettirnar vóru ? jólakotulettirnar. Alt var ein vavgreytur í hoylanum: Hettuvøddar, trapezius og jólakotulettir ? og so hasin merkiligi vøddin: Sternocleideomastoideus. Vit vælsignaðu Sverra og hesa griksku standmyndina, sum Martin Holm hevði livandigjørt fyri okkum. »Tygur, sum eru av bygd, hava óivað heilt aðrar vøddar, sum tit hava brúkt í heimbygd tykkara. Men je skal venja tykkum í fimi og fimleiki, so tykkara likam eisini kemur at síggja eins gott úr sum hjá Sverra gamla.«
Sverri lat seg í aftur og setti seg niður. Tankin festi seg í gluggakarmarnar á Perluni og tú næstan reisti teg upp og rópti: »Rætt mær eina Perlukotulett!«
Havnin var næstan sum tann ævigi staðurin, sum sungið er í tí Heilaga staðnum. Havnin var tilevnað av nærlagdum fólki, har ikki so fá høvdu sínar røtur av bygd. Havnin var bert ein stór bygd. Hon varð ovurvaksin í okkara eygum, men hon var fjálg og ikki so berlig, sum tú mangan kundi kenna tað úti á bygd. Her var Hafnia, Sjómansheimið, hjá Fossá, Gistingarhúsið í Lítlu tvørgøtu, hjá Ellingsgaard, Magnus Bærentsen, matstovan í Grím Kambansgøtu, Kafféteria og Perlan. Her vóru verðarnir etnir á morgni og seint á kvøldið. Inn- og útsúður av bygdafólki fór um hesar gáttir og vórðu tey væl viðfarin av teimum, sum stílaðu fyri. Ikki at taka nakað frá nøkrum, so vóru kotulettirnar á Perluni eins góður biti sum konubitin á einum vælvaksnum tjógvi. Tað var fastur táttur at seta kósina oman á Perluna okkurt kvøldið upp undir jól, tá ið tú hevði gott blóð, og lagið var gott.
Upp undir jól í seksti árunum í Tórshavn vóru satt at siga jóladagar. Havnin var ikki so strongd, sum hon er í dag. Tú visti, at jólini vóru í hondum, men ikki var jóladámurin drivin í mammon og stakkalastási. Nei, her var tann reina mentan av ektaðum kærleiksili til Havnina og hennara býarbørn og tað bygdarfólk, sum fóru um tún og stræti upp undir jól. Tey kendu eisini rákan av hesum anda. Og her var ikki at gloyma tann stóra kotulettin á Perluni, og her leitaðu ikki einans býarbørnini inn, men eisini bygdadreingir, sum skuldu hava eitt gott kvøld.
Jólini 1965 vóru einki undantak. Jólakaggin var komin, sum tú vart parteigari í. Býtt varð á skinninum. Ein lyfti annar lætti ? faldað og býtt, og tú vart errin av hesum fáu dropum, sum tær fall í lut. Ikki var tað nógv, men so mikið at kotulettin á Perluni kom at krassa sum satt listimeti. Hon var drigin sum ein brakfilla í besta deiggi. Hetta var ein upphiting til veitsluna, sum skuldi verða uppi í B36-húsunum leygarkvøldið tann 21. desembur.
Tað var so heimligt inni á Perluni. Tað bar mest á brúnt ? brúnir stólar og brún borð. Gardinurnar vóru mynstrutar eins og heima ? og »stor« var fyri vindeyguni. Ein sannur angi av mati og matarosa stóð tær í næsarnar, tá ið tú trein innum. Ikki var neyðugt at bíleggja borð til henda jólaverð upp undir jól, í hesum stásiliga bygningi, sum rúmaði so nógvum ? og best av øllum goymdi at teimum bestu jólakotulettunum á Guðs grønu jørð.
Vit høvdu snákað okkum eitt sindur. Klæðini vóru ikki so nógv, tó so, at ikki vóru tað skrímsl, ið tóku seg upp Frantsabrekkuna og løgdu leiðina oman eftir Áarvegnum. Angin av Tabac og Bryl-kremi ella Glib bóru boð um at læraraskúlanæmingar vóru í veitsludámi og jólahýri. Vit møttu Martin Holm á Áarvegnum. Hann steðgaði á og sá hvørjum lagi vit vóru í. Hann smírdist eitt sindur. Hann kom óivað at hugsa um sínar ungu dagar, tá ið hann sum spelkin unglingi leikaði á Flatlondum. »Hoyrið tygur, koma tygur ikki í skúla í morgin, fáa tit av at vita. Nú havi je givið tygum ein upp á bógvin. Men hvar fara tygur so uppsnákaðir, má je spyrja?« ? »Nei, vit fara bara oman á Vaglið at lurta eftir, meðan Havnar hornorkestur spælir undir jólatrænum.« ? »Je veit tað tit eru rættir menn.«
Vit prátaðu um leyst og fast og hugsaðu mest um kotuletturnar. Onkur helt, at vit áttu at bjóða Martin Holm at komið við okkum til hetta kotulettugildið. ? »Nei, so kom bert trapezius og hettu-vøddin aftur á skránna, nú var tað kotulettin, ið skuldi á borðiskin og ikki Sverrasa Trapezius!«
Tað var eitt lítið høgættargul. Kyldin var køld, og hevði hann mest sum lyndi til at fara at æla. Kom avfall, var eingin ivi um, so var tað kavi. Jólatræið á Lítlu oyggj var til reiðar at taka ímóti. Tað hevði lagt sínar jólaarmar út yvir oynna og vildi verja hana ímóti tí, ið datt úr rúmdini, men var tað flikrur, ið komu úr tí víðu rúmd, var hýrurin góður á hesum spelkna, sjaldsama Havnarborgara, sum hevði størsta alsk ímillum býarfólkið. So visti træið, at nú fóru fólk at steðga á og makta tess skrúð og lit, og ikki bert tað, men kanska kom Bambus, ella Lützen oman við myndatólinum og onkur hissini borgari. Settu sínar hælkoytur í jólini við einum snarljósi úr einari margháttligari peru, sum bert kundi brúkast einaferð. Tá hetta bláa ljós skygdi í teimum himnesku flykrunum, var jólahýrurin fullkomin.
Jólatræið á Lítlu oyggj fór aftur við borðinum og vit fóru eftir rókini frá Bókhandlinum út á Perluna. Hesin ljósagrøni bygningur tók væl ímóti tær og sá vældæmdur út upp undir jól. Ikki var so nógv skart og skrúð inni. Í okkara verð var hetta óneyðugt. Vit vóru av bygd, hvar jólini bóru av sannari frøði og gleði, sum setti dám á sál og likam við róma úr Gomlu pakt ? Jesaja profeti og søguni um Herródis. Hetta var okkara førningur vit fingu heimanífrá, og hann høvdu vit innast við barmin, so glitur og glimur av verðsligum slag var bara stakkalastás í okkara verð, men har var eitt sindur hongt upp í Perluni. Smáar nissur spældu sær á borðinum. Onkur hekk í eini teknistift á vegginum. Summar líktust Jóa, onkur bar á Kjartan Mohr, og ikki at tala um eina, sum var meinlík Thomas Nygaard. Hon sat so hvørskvisin á einum borði, sum var niðast inni í matarhølinum. Vit settu okkum við hetta borð. Nygaard høvdu vit í týskum og enskum. »Ná Nygaard, lat okkum hoyra kasurollubendingina.« Nygaardnissan sat við sínum sáliga smíli og lat ikki um vón. »Ná, Nygaard lat okkum syngja: Auf der Lunerburger Heide.« Nissu Nygaard bara smíltist, ja, sjálvandi hon var í jólahýri. Lagið var óført ? kom nú Nygaard ? aus, bei, mit, nach, seit, von, zu ? og so hevur tú ikki lisið, hvat er hetta fyri nakað ? UFF! Lat nú jóla Nissu Nygaard fáa frið. Nei, nú er tað jólakotulettin, sum hevur okkara størsta alsk.«
Móti okkum stevndi ein snotilig bygdagenta. Hon var sunnan av landi: »Hvat vilja tygur hava?« ? »Kotulett, kotulett, kotulett, kotulett, kotulett, kotulett.« ? »Je skal hava kotulett, reyttkál, agurk og syltutoy,« segði Mortan Weihe. Hann var heimsborgari. Vit løgdu doyðin á, at vit skuldu hava tað sama afturvið sum Mortan. »Sjey kotulettir við tí, ið hoyrir til.« »Ja, góða jev, jev Nissunygaard eina hálva, so hann eisini kann hava tað hugnaligt saman við ogum,« segði Mortan. Hann var úr Porkeri.»Hvør er tað, Nissunygaard ?« ? »Tú veitst, tað er hann við kasurollubendingini?« ? »Hvør er kasurollubendingin?« ? »Góða, tað er ein maður í Havn! ? Lat okkum fáa jólakotulettina!« Bygdagentan fór so snøgg eftir gólvinum við uppsettum hári og einum valki, sum stakk »tærnar« undan tí ljósa hárinum. Hon hevði ein svartan vakurleikablett á sama stað, sum Marilyn Monroe hevði sín. Hon livdi í trýssárunum, sum vit jú eisini gjørdu.
Meðan vit sita við borðið, hoyrist ljómur uttanífrá. Perluhátíðin gjørdist bæði ljóðkát og serliga jólalig, tí Havnar hornorkestur var farið at spæla á Vaglinum. Thomas Pauli Christiansen stóð í grønum frakka og sveiggjaði stokkin. Hann segði ikki nógv. Stóð steinrunnin og lat taktstokkin dansa í glæmuni frá jólatrænum. Flykrurnar vavdu jólatræið inn í hvítt skrúð og Long Time ago in Bethlehem rungaði eftir í.
Kotulettirnar vóru nú brasaðar. Inn komu tær á tveimum føtum. Stórar upp á fót, stórar í vav og drignar í raspi og eyggjablommum. Tá ið tær lógu á borðiskinum, líktust summar Írlandi á heimskortinum og onkur Australia, onkur Streymoynni og onkur var so snotilig , at hon minti nógv um Lítlu oyggj. Her var alt sum hugsast kann ? livandi tónleikur, heimskendar kotulettir í Perlusós og ljóðkátir læraraskúlanæmingar. Gentan sunnan av landi segði við síni livandi rødd: »Gerið so væl!«
Nú var at leggja í vaðið. Á det greivalív. Fátækir læraraskúlanæmingar upp undir jól vóru ríkastu menn í høvuðsstaðnum. Onkur hevði førkað Nissu Nygaard nærri sósaskálini. Hon skuldi eisini kenna fløvan av hesum mansverði, ið nú stóð á borðinum. Kveitt varð út gjøgnum Perlugluggan og eygað førkaði seg yvir at Læraraskúlanum. »Hvussu hevði trapezius á Martin Holm smakkað? ? Hann hevði verið nakað seigur. Ella hvussu hevði hettuvøddin smakkað á Sofusi?« ? »Haldið tykkara trant og etið,« mælti Jógvan Ólason. Hann var úr Fuglafirði. Allir brátagnaðu og komu at hugsa um, at ikki mátti orð talast við mati í munninum.
Jólaløgini frá hornorkestrinum leiddi minnini til heimbygdina, Fuglafjørð. Vit høvdu eisini jólatræ í bygdini. Tað stóð á Fiskastykkinum oman fyri Piddasa handil. Ikki var tað so stórt upp á fót sum tað í Havn, men tað var eins og yndisligt sum jólatræið á Lítlu oyggj. Ikki var lúðraljóðið undir trænum um hetta mundið, men sangur. Herluf, sáli, stóð har í grønari ulpu og sínum sterku brillum og syfti stemmugaffilin í høgru hond upp og niður í takt við jólaløgini og Fuglafjarðar sangkór sang so listiliga t. d. Teir heilagu kongarnir heiman frá, og í tí træið varð tendrað av Pól Jakku elektrikkaranum, sang kórið Gleðilig jól. Herluf var í grønari ulpu og Thomas Pauli Christiansen var í grønum frakka ? og bæði trøini vóru grøn.
Vit sótu til háborðs, sum rættir kongar ? ja, sum heilagir kongar. Vit trivu í at syngja:
Teir heilagu kongarnir heiman frá
Við hjørtunum fróðum til Bethlehem gá,
Teir eirdu sær ei ? tó leiðin var long,
At finna Jesus í krubbusong
Ein stjørna teir leiddi til Jødaland,
og beint til vár himmalska frelsarmann,
og barnið teir funnu fagurt og skart
í djórakrubbu í spjarrum vart.
Gentan sunnan av landi setti kaffi og eplakøku á borðið. Hon stóð við himmalvendum eygum og lýddi á sangin. Hon skein sum jomfrú Maria og mælti: »Sum tygur syngja væl.« »Hvat heldur tú, vit duga bæði væl at syngja, dansa og so eiga ogur gylt av peningi,« segði Eigil. Hann var ættaður av Tvøroyri. » Ríkir ? í kvøld eru tygur ríkir,« stakk fram úr hesum fitta gentusnýði, sum hevði verið um okkum hesa skyggingarstund.
Hesin góði jólaverður upp undir jól á Perluni sælaði stundina við gulli, roykilsi og myrru. Vit goldu rokningina og bóðu góða nátt. Nissu Nygaard stóð eftir heldur fáligur. Ein sósaplettur var komin niður á hansara hvíta skegg.
Komnir útum, spældi Havnar horn: Teir heilagu kongarnir.
Vit skóru í at syngja av fullum huga:
So fóru teir aftur til síni lond,
Og prísaðu Guði, vár skaparhond
Lat eisini okkum seta tað mál
Á knæ at prísa av hug og sál
Frits Johannesen
