Heri Mohr týddi og
Herman Mohr Hermansen rættlas
-----------------------------------
3. og seinasti partur
Ferðamaðurin fylgdi alla tíðina arbeiðinum úr neðra, hálsurin stívnaði av hesum, og hann fekk ilt í eyguni av teirri sólflykrandi luftini. Soldáturin og tann dømdi ansaðu einans hvørjum øðrum. Soldáturin fekk fatur á buksunum og skjúrtuni hjá tí dømda, sum lógu í grøvini, upp við oddinum á bajonettini. Skjúrtan var ógvuliga skitin, og tann dømdi vaskaði hana í baljuni. Tá hann fór í skjurtuna og buksurnar, máttu tann dømdi og soldáturin flenna hart, tí klæðini vóru jú skorin upp aftanífrá. Kanska helt tann dømdi, at hann hevði til skyldu at undirhalda soldátinum, hann vendi sær í kring í sínum sundurskornu klæðum framman fyri soldátinum, sum húkandi flenti og sló seg á knøini. Hóast hetta høvdu teir enn tamarhald á sær sjálvum, tí harrarnir vóru hjástaddir.
Tá offiserurin at enda var liðugur í erva, hugdi hann enn eina ferð smílandi eftir øllum í smálutum, klamsaði so lokið til teknaran, sum hevði staðið opið, aftur, kleiv niður, hugdi í grøvina, síðani at tí dømda, staðfesti væl nøgdur, at hann hevði tikið síni klæði upp og fór síðani yvir til baljuna fyri at vaska sær hendurnar, varnaðist ov seint tann ótespiliga skittin, harmaðist um, at hann ikki kundi vaska hendurnar, koyrdi tær st enda í sandin – hann var ikki nøgdur við hesa loysn, men har var ikki annað at gera, – reisti seg so og byrjaði at knappa búnan upp. Soleiðis fekk hann fyrst fatur á teimum báðum damulummaturrikløðunum, hann hevði kroyst niður í kragan. ”Her hevur tú tíni lummaturrikløð,” segði hann og kastaði tey til tann dømda. Og til ferðamannin segði hann: ”Gávur frá damunum.”
Hóast hann skundaði sær fyrst at lata seg úr búnajakkanum og síðani heilt naknan, handfór hann øll klæðini sera virðiliga, harumframt kíndi hann við fingrunum silkisnórarnar á búnanum og rysti ein kveist upp á pláss. Gaman í, tað samsvaraði ikki við hansara nærlagni, at hann, so hvørt liðugur við at leggja eitt plagg saman, óður tveitti tað í grøvina. Tað seinasta, hann hevði efir, var hansara stutta korða við lívreim. Hann tók korðuna úr slíðranum, breyt hana, tók so alt, korðulutirnar, slíðran og reim, og tveitti alt burtur við slíkari megi, at tað hoyrdist úr grøvini.
So stóð hann har nakin. Ferðamaðurin beit seg í vørruna og segði einki. Gaman í, hann visti, hvat fór at henda, men hevði ongan rætt til at forða offiserinum í nøkrum sum helst. Mundi tann rættarskipan, sum offiserurin føldi seg bundnan av, vera so nær við at fara úr gildi – kanska vegna ferðamansins uppíblandan, sum hann kendi seg noyddan at gera – so gjørdi offiserurin púra beint; ferðamaðurin hevði heldur ikki gjørt øðrvísi, var hann í hansara skóm.
Soldáturin og tann dømdi skiltu fyrst einki, teir hugdu í fyrstani als ikki at. Tann dømdi var sera glaður fyri, at hann hevði fingið lummaturrukløðini aftur, men hann skuldi ikki glaða seg ov leingi, tí soldáturin skræddi tey óvæntað frá honum. Tann dømdi royndi síðani at taka turrukløðini aftur undan reimini hjá soldátinum, har hann hevði goymt tey, men soldáturin ansaði væl eftir. Soleiðis bardust teir hálvt í spølni. Ikki fyrr enn offiserurin var púra nakin, varnaðust teir tað. Serliga tann dømdi tóktist at gruna eina stóra broyting av onkrum slag. Tað, sum honum hevði verið fyri, hendi nú offiserinum. Kanska fór tað at halda fram við hesum til tann beiska endan. Helst hevði tann fremmandi ferðamaðurin givið boð um hetta. Tað var sostatt hevnd. Uttan sjálvur at hava liðið sín straff til enda, varð hann tó hevndur til tann beiska endan. Eitt breitt, ljóðleyst grin kom nú fram í hansara andliti og hvarv ikki aftur.
Offiserurin hugdi nú aftur at maskinuni. Um tað ikki longu var greitt, at hann kendi maskinuna væl, so kundi tað næstan gjørt ein í ørviti, sum hann handfór hana, og hvussu hon aktaði. Hann hevði ikki meira enn nortið harvuna, so fór hon upp og niður fleiri ferðir, áðrenn hon fann røttu leguna at taka ímóti honum; hann tók bara um kantin á seingini, og hon fór so beinan vegin at rista; filtstubbin kom hansara munni á møti, tað var týðuligt, at offiserurin veruliga als ikki vildi hava hann, men hansara ivi vardi bert eina løtu, so gavst hann og tók ímóti stubbanum. Alt var greitt, einans reimarnar hingu niður eftir maskinuni, men eftir øllum at døma vóru tær ikki neyðugar, tað var ikki neyðugt at spenna offiserin fastan. Tá sá tann dømdi tær leysu reimarnar; eftir hansara áskoðan var avrættingin ikki fullkomin, um reimarnar ikki vóru spentar fastar; hann gav prei til soldátin, og teir lupu yvir fyri at spenna offiserin fastan. Hann hevði longu tikið stig til við øðrum fótinum at trýsta á kastið, sum skuldi seta teknaran í gongd; tá sá hann, at teir báðir vóru komnir; hann flutti tí fótin aftur og lat seg spenna fastan. Nú kundi hann gaman í ikki røkka kastið; hvørki soldáturin ella tann dømdi fóru at síggja tað, og ferðamaðurin hevði gjørt av ikki at røra seg. Tað var ikki neyðugt; reimarnar vóru ikki meira enn spentar, so byrjaði maskinan at arbeiða; seingin skalv, nálurnar dansaðu á húðini, harvan sveimaði upp og niður. Ferðamaðurin hevði longu hugt eina løtu eftir hesum, áðrenn hann kom í tankar um, at eitt hjól í teknaranum átti at hvinið; men alt var kvirt, einki ljóð hoyrdist.
Meðan hetta arbeiðið fór ótarnað fram, hugsaði eingin um maskinuna. Ferðamaðurin hugdi yvir á soldátin og tann dømda. Tann dømdi var kátastur, alt við maskinuni hevði hansara áhuga, so bendi hann seg, so toygdi hann seg, alla tíðina peikaði hann fyri at vísa soldátinum okkurt. Ferðamaðurin var illa við. Hann hevði gjørt av at verða her, til tað var liðugt. Men sjónina av teimum báðum megnaði hann ikki leingi. ”Farið heim,” segði hann. Soldáturin hevði kanska einki havt ímóti tí, men tann dømdi skilti hetta mest sum eina revsing. Hann bað bønliga við samanløgdum hondum um at vera verðandi, og tá ferðamaðurin noktaði og risti á høvdinum, fór hann niður á knøini. Ferðamaðurin dugdi at síggja, at her hjálpti eingi boð, og ætlaði sær at reka teir burtur. Tá hoyrdi hann larm uppi í teknaranum. Hann hugdi upp. Mundi tað hóast alt vera hatta tannhjólið, ið órógvaði? Men tað var okkurt annað. Lokið á teknaranum fór spakuliga upp, og so fór tað upp alt í einum. Tenninar á einum hjóli komu til sjóndar og fóru upp, so alt hjólið kom til sjóndar, tað var, eins og ein ella onnur sterk kraft trýsti teknaran saman, so at tað gjørdist ov trongt til hetta hjólið; hjólið sneiddi sær út á kantin á teknaranum og datt niður, trillaði eitt sindur í sandinum og varð so liggjandi. Men eitt annað kom til sjóndar har uppi, mong komu aftrat, stór, smá og nøkur, mestsum meinlík, við teimum øllum hendi tað sama. So hvørt sum teknarin tóktist vera tómur, so komu nýggj hjól til sjóndar, fóru upp, duttu niður, trillaðu í sandinum og vórðu liggjandi. Hesin tilburður fekk tann dømda heilt at gloyma boðini frá ferðamanninum, tannhjólini gjørdi hann garvillan, hann vildi allatíðina taka eitt teirra og bað soldátin hjálpa sær, men tók varliga hondina aftur, tí eitt annað hjól kom, sum í tí løtu, tað kom trillandi, gjørdi hann bangnan. Hinvegin var ferðamaðurin reiðiliga fjálturstungin; maskinan var eftir øllum at døma farin í skeljasor; hennara trygga gongd var bert ein heilaspuni; hann hevði kenslu av, at hann nú noyddist at syrgja fyri offiserinum, tí hesin ikki longur var førur fyri at taka sær av sær sjálvum. Men meðan hann hevði givið sær far um tilburðin við tannhjólunum, hevði hann gloymt at hyggja eftir restini av maskinuni, tá hann, nú øll tannhjólini vóru farin úr teknaranum, bendi seg yvir harvuna, sá nakað enn meira óvæntað. Harvan skrivaði ikki, hon stakk bara, og seingin rullaði ikki kroppin aftur og fram, men lyfti hann einans ristandi upp í nálirnar. Ferðamaðurin ætlaði sær at koma upp í leikin um gjørligt fyri at steðga øllum, tað var jú ikki tortur, offiserurin ætlaði við henni, men beinleiðis morð. Hann rætti hendurnar fram. Men tá lyfti harvan seg til síðuna við tí spritaða kroppinum, sum hon annars plagdi at gera tað í tólvta tíma. Blóðið rann, við ongum vatni, eisini tey smáu vatnrørini sviku hesa ferð. Og nú miseydnaðist eisini tað seinasta, kroppurin loysnaði ikki frá teimum stóru nálunum, blóðið fleyt, men kroppurin varð hangandi yvir grøvini uttan at detta niður. Harvan ætlaði sær aftur til útgangsstøðið, men eins og hon varnaðist, at hon ikki var sloppin av við lastina, varð hon verðandi yvir grøvini. ”Tit mugu hjálpa mær,” rópti ferðamaðurin yvir til soldátin og tann dømda og tók sjálvur í føturnar hjá offiserinum. Hann ætlaði at pressa seg móti fótunum, og hinumegin skuldu hinir báðir taka um høvdið á offiserinum, og soleiðis varliga lyfta hann av nálunum. Men nú fóru teir at ivast, hvørt teir vóru førir fyri at hjálpa; tann dømdi vendi beinleiðis ryggin til; ferðamaðurin noyddist at fara yvir til teir og við megi tvinga teir yvir til høvdið á offiserinum. Við hesum sá hann næstan móti sínum vilja andlitið á líkinum. Tað tóktist at vera livandi; eingin tekin vóru til tær fyribøtingar, sum allir hinir høvdu funnið í maskinuni; varrarnar vóru afturlatnar, eyguni vóru opin, sum tá hann var livandi. Eygnabráið var friðarligt og sannført. Oddurin á tí stóra jarnpíkinum var farin ígjøgnum pannuna.
Tá ferðamaðurin saman við soldátinum og tí dømda kom til tey fyrstu húsini í koloniini, peikaði soldáturin á eitt og segði: ”Har er tehúsið.”
Í stovuhæddini í einum húsi var eitt djúpt, holukent rúm við veggjum og lofti. Út ímóti gøtuni var tað opið í allari breiddini. Hóast tehúsið ikki líktist burtur frá hinum húsunum í koloniini, sum undantikið teimum glæsiligu háborgunum hjá kommandantinum, øll vóru í vánaligum standi, var tað ferðamanninum, sum tað var ein søguligur minnisvarði, og hann kendi valdið frá farnum tíðum. Hann fór nærri saman við teimum báðum, millum tey tómu borðini, sum stóðu á gøtuni uttan fyri tehúsið og andaði ta svalligu luftina, sum kom innan úr húsinum. ”Her er hin gamli jarðaður,” segði soldáturin, ”presturin noktaði honum eitt gravleiði í kirkjugarðinum. Ivi var leingi um, hvar hann skuldi jarðast; at enda varð hann jarðaður her. Offiserurin greiddi tygum neyvan frá hesum, sum hann sjálvandi skammaðist við. Hann hevur eisini nakrar ferðir um náttina roynt at grivið hann upp, men altíð rikin burtur.” ”Hvar er grøvin?” spurdi ferðamaðurin, sum ikki trúði soldátinum. Beinanvegin runnu teir báðir, soldáturin og tann dømdi, framman fyri hann, og peikaðu við hondunum, har grøvin mátti vera. Teir leiddu ferðamannin yvir til veggin í bakgrundini, har nakrir gestir sótu um nøkur borð. Tað vóru óivað lossingarmenn, vælbygdir við avstubbaðum, svørtum fullskeggi. Eingin var i jakka, skjúrturnar vóru kloddutar. Hesir vóru fátækir, eyðmýktir menn. Tá ferðamaðurin nærkaðist, reistust nakrir og spenti seg móti vegginum og hugdu at honum. ”Hatta er ein fremmandur,” teskaðu teir, ”hann ætlar sær at síggja grøvina.” Teir skumpaðu eitt av borðunum til viks, undir tí var sanniliga ein gravsteinur. Tað var ein einfaldur steinur so lágur, at hann kundi fjalast undir einum borði. Hann hevði eina innskrift við smáum bókstavum; ferðamaðurin noyddist niður á knæ fyri at lesa hana. Hon var soljóðandi: ”Her hvílir tann gamli kommandanturin. Hansara viðhaldsfólk, sum nú ikki longur sleppa at kennast við hann, hava grivið honum hesa grøv og sett honum steinin. Tað er ein spádómur, sum sigur, at kommandanturin verður at endurreisast um nøkur ár og frá hesum húsi av nýggjum leiða sítt viðhaldsfólk til hertøkuna av koloniini. Trúgvið og bíðið.”
Tá ferðamaðurin hevði lisið hetta og reist seg upp, sá hann menn standa har og smílast, eins og høvdu teir lisið innskriftina saman við honum, hildu hana vera láturliga og bóðu hann koma til teirra meinigheit. Ferðamaðurin lætst ikki um vón, gav teimum nøkur smáoyru, steðgaði eina løtu, meðan borðið varð flutt aftur yvir grøvina, fór úr tehúsinum og oman á brúnna.
Soldáturin og tann dømdi høvdu hitt kend fólk í tehúsinum, sum ikki vildu hava teir at fara. Men teir mundu hava skrætt seg leysar, tí longu tá ferðamaðurin var mitt á teirri longu trappuni, sum gekk oman til bátin, komu teir rennandi oman eftir henni. Teir ætlaðu heilt greitt í seinastu løtu at fáa ferðamannin at taka seg við. Meðan ferðamaðurin tingaðist við ein sjómann um at verða sigldur út til skipið, runnu teir oman eftir trappuni, tigandi, tí teir tordu ikki at rópa. Men tá ið teir komu har oman, var ferðamaðurin longu í bátinum, og sjómaðurin kastaði trossan. Teir høvdu kunnað lopið niður í bátin, men ferðamaðurin tók ein tungan trossa við knútum úr dúskinum, hótti teir við honum og syrgdi soleiðis fyri, at teir ikki lupu umborð.
Eftirskrift
Í skaldsøguni fáa vit at vita, at offiserurin tosar franskt, og at tann dømdi og soldáturin ikki skilja málið. Vit fáa eisini at vita, at í Fangakoloniini er sandur, líðir og bátabrúgv. Og at teir hava vatn, rís og vatt.
Í 1919, sama árið skaldsøgan varð skrivað, varð tann týska koloniin Togo, minsta landið í Vesturafrika, býtt sum ein annar drápspartur 1914-1918 til Stórabretland og Frakland. Í landinum grør rís og bummull (vatt), og vatn hava tey. Tað er ikki óhugsandi, at Togo var leikpallurin hjá Kafka.
