Vit eru, sum óteljandi aðrar leygarmorgnar, á veg á flot. Men áðrenn vit fara frá húsum, leypir pápi inn aftur - og kemur út við einum nylonsokki hjá mammu.
Vit skuldu bunkra olju, og hann sílaði altíð oljuna gjøgnum ein sokk, so rusk ikki skuldi koma í motorin. Tað skuldi farast væl við øllum, sum hoyrdi til Esping - hansara vakra, svarta tíggjumannafar.
So loystu vit - og fyri framman var ein dagur við luktum, sum altíð fara at gera, at pápi kemur fram í hugan.
Tað eru tann góði, frískligi angin av sjóroki, agni og blóðgaðum fiski. Tann herskni deymurin av motorroyki, oljuklæðum og niemeyer-balli. Og tann meira heimligi lukturin av rúkandi kaffi.
Tá vit fóru út undir Borðuna, millum Stong og Eystnes ella eystur um Nólsoynna, fóru vit inn í ein annan heim. Her bar mann seg øðrvísi at, her luktaði øðrvísi og her vóru onnur orð. Ikki bara tí her vóru aðrir lutir - nógv, sum eisini var uppi á landi, æt okkurt annað úti á sjónum. Tað líkasum markaði munin millum lívið á landi og lívið umborð.
Tá vit vóru á floti vóru vit ikki ordiliga partur av samfelagnum. Tað vóru bara náttúran og vit. Ikki fyrr enn eg bleiv vaksin dugdi eg at seta orð á kensluna, sum tað gav: Tað var frælsi. Kenslan av fullkomnum frælsi. Og tað var helst henda kenslan sum gjørdi, at havið altíð lá sum ein magnet og dróg pápa at sær - júst sum hagin dregur seyðamenn at sær, havsins dýpi dregur kavarar at sær, og fjøllini draga gongufólk at sær.
Tann ómakaleysa og ókeypis atgongdin til vakra og ráa náttúru er ein stórur framíhjárættur hjá okkum, sum búgva í Føroyum. Pápi brúkti hann til fulnar - og hann lærdi okkum at gáa um tað ríkidømi, sum vit búgva mitt í.
Samljóð og kærleiki
Pápi kundi dugað betur at møtt fólki aðrastaðni enn har, sum hansara egni áhugi lá. Hann kundi vera so uppslúktur í sínum egna, at hann kendist fráverandi.
Men í bátinum var okkara verð og hansara verð tann sama.
Eg minnist vit stóðu lið um lið og fílaðu. Eg kendi og fór at draga. Hugdi uppá hann. Hann skilti, smíltist og nikkaði - men eingin segði nakað. Vit vóru saman um eitt loyndarmál, sum tað hevði verið kensluleyst at havt orðið á. Men við eygnabránum søgdu vit sum Emil og Alfred:
- Du och jag, Alfred.
- Du och jag, Emil.
Fá orð kunnu siga nógv. Men viðhvørt kunnu eingi orð siga allarmest.
Ikki fyrr enn eg hevði tikið toskin inn og blóðgað hann, kundi hann siga: "Eg hugsaði tað altíð. Óførur ert tú!"
Tað vóru vakrar løtur. Løtur, tá tey heilt serligu bondini millum faðir og son vóru sterk. Bond av samljóði og kærleika.
Besti heilivágurin
Tá hann var ungur fór pápi viðhvørt á flot eftir arbeiðstíð í skúlanum. Hann kundi enntá fara ein túr áðrenn hann fór í skúla.
Onkuntíð, t.d. tá upsarokið var á Munkagrunninum, bað hann um at verða rullaður úr songini og út á gólvið tíðliga á morgni. Annars vaknaði hann ikki, tí dagarnir vóru so strævnir og drúgvir.
Viðhvørt dróg hann so nógv, at Espingur var millum bestu bátarnar. Men sum oftast dróg hann minni. Taldist ongantíð millum teir stóru rokararnar.
Men tað var ikki mongdin av fiski, sum hevði týdning. Tað var hendan kenslan av frælsi.
Og so var hann hugtikin av teirri mentan, sum hoyrir til tann serstaka heimin hjá føroyskum útróðrarmonnum. Samspælið millum streym, sjóvarfall og ætt. At finna leiðir og mið. At ýta av. Huglagið í egningarskúrunum. Tær stórfingnu náttúruupplivingarnar á havinum. At halda á snøri, at royna við snellu, at seta línu. Tær sælu stjørnustundir, tá ein stórur toskur nippaði í snørið ella fýra tungir upsar hongdu seg í snelluna í senn. Fyri ikki at tala um, tá ein stórur kalvi varð tikin inn um stokkin.
"Land at nema, ið havið fjaldi", sigur Sigurð Joensen um Miðamannin. Tað var tað, pápi vildi.
Nú hann doyði hevði hann verið illa farin í mong, mong ár. Tað var næstan ikki tann sjúka, hann ikki hevði, og tað var næstan ikki tann heilivágur, hann ikki tók.
Men ein heilivágur var móti øllum: Tá hann kláraði at egna ein stamp ella tveir! - Og tá hann fekk manna seg upp at fara við Magna bróður - viðhvørt saman við fleiri abbabørnum - út undir Borðuna við einum stampi ella tveimum.
Enn einaferð at sleppa at standa við rulluna. At síggja silvurið koma upp úr bláa dýpinum. At kunna rópa "skriv!" tá ein toskur kom í ljósmála. Ella enntá "sperðil á botn!" tá tað var á hvørjum jarni.
Tey síðstu árini var hann fyrilagstur í fleiri dagar eftir ein slíkan túr - men mentalt gav tað eina styrki, sum hvørki fæst í tablettum ella sproytum.
Skip við sál
Undir krígnum fór pápi til barnleysu mostur sína og Marius Johannesen í Mikladali at vera - og endin var, at hann vaks upp har norðuri.
Har kom ansurin fyri føroyskum máli. Pápi las sera nógv, og millum hansara stórstu njótilsi var at lesa ein tekst, har føroyska málið blómaði - eftir t.d. Viderø, Heðin Brú, Bjarna Niclasen ella Aksel Tórgarð. Hann hjálpti eisini altíð fólki við rættlestri og málsligum spurningum.
Annars var andaliga føðin serliga søguligar bøkur og skaldsøgur um tey stóru kríggini. Sum hjá nógvum monnum á hansara aldri vóru høvundar sum Sven Hassel væl umboðaðir í reolini.
Úr umhvørvinum har norðuri kom eisini áhugin fyri øllum tí, sum hevur við bátar, skip og fiskiskap at gera.
Hann royndi mestsum allan tann fiskiskap, sum føroyingar hava fingist við. Var enntá í sjálvdrátti við snøri undir Íslandi. Seinni var hann eisini við fleiri sløgum av farmaskipum.
Vit vóru við tá tað bar til - bæði til fiskiskap og sigling. Og einaferð gjørdi øll familjan eina ógloymandi ferð kring allar Føroyar við útróðrarbátinum Tindi.
Bretar siga "she" um eitt skip. Tí í gomlum døgum varð so nógv orka og so nógvur kærleiki lagdur í bæði tað at smíða og sigla eitt skip, at tú kundi ikki siga "it" um tað. Tú virdi títt skip - tað hevði sál.
Og eitt tað mest inniliga samband, sum hevur verið millum ein mann og eitt skip í Føroyum, var millum Jóannes Skaale og Vesturvík, sum hann keypti frá Conradi, farbróður sínum.
Vesturvík royndi ymiskt fiskarí - mest við gørnum. Øll familjan hjálpti til. Tað bleiv málað, rustur varð bankaður, skrødd gørn skorin av, buktir spleysaðar. Men tað gekk ikki. Til endans steðgaði driftin, og Vesturvík lá uppankrað á Havnarvág í langa tíð. Pápi helt hana trúliga við líka hvønn einasta dag - men tað neit fast at hansara skip skuldi liggja soleiðis, mitt í Havnini.
Til endans mátti hann ásanna, at tíðin var farin frá hesum sløgum av træskipum, og teir túsundtals, túsundtals arbeiðstímar, hann hevði lagt í Vesturvík, vórðu søktir. Dreymurin fór til botns.
Pápi fekk eitt dygt slag, tá vinmaður hansara, Jens John, doyði alt ov tíðliga. Men tann dagin Vesturvík bleiv søkt, var eisini synd í honum.
Tá hann seinni royndi seg sum reiðara á rækjuskipi gekk tað heldur ikki. Ikki fyrr enn hann vendi aftur til røturnar og keypti útróðrarbátin Søkan í Klaksvík, fekst tað at bera til.
Men tað var ikki úrslitið sum gjørdi av, um lívið var gott ella ringt. Tað var hetta at vera í umhvørvinum. At sleppa at tosa um veður, vind og leiðir við hesar menninar, sum hann virdi so nógv.
Sjálvur at fara við Espingi. At egna. At seta. Draga. Rekja. Egna. Seta. Draga...
At kenna aldurnar undir sær. Merkja vindin í andlitinum. Kenna luktin av sjóroki, agni, motorroyki, oljuklæðum, tubbaki og blóðgaðum fiski.
At standa við rulluna og síggja oyggjarnar í sól og regni. Og viðhvørt - bara viðhvørt - at síggja tað sprakla á hvørjum jarni.
Tað var tá, hann livdi. Og tað var tá hann, sum persónur, var best.
Róligur endi
Deyðin stóð óvanliga leingi í durunum hjá pápa. Lívið fjarðaði spakuliga burtur - men tað var ikki nakað, hann tóktist ræðast yvirhøvur. Hann var róligur, tá hann tosaði um hvør skuldi bera kistuna ella hvørjir sálmar skuldu syngjast til jarðarferðina. Og í mammu hevði hann tann besta stuðulin, sum nakað menniskja kann ynskja sær. Hon styðjaði hann heilt ófatiliga væl í lívinum, og hon leiddi hann allan vegin inn um deyðans gátt.
Tað var hann takksamur fyri - men móti endanum spurdi hann onkuntíð - bara hálvgun í skemti - um vit ikki bara kundu seta hann einsamallan í ein bát, og seta kós út á hav.
At doyð flótandi, undir opnum himli millum havhestarnar - at møtt líggjamanninum úti á tí havi, sum fyri hann var lív og frælsi - tað hevði eisini verið flott.
Men hóast hann sunnudagin doyði á sjúkrahúsinum millum litaðar slangur og blunkandi telduskíggjar, so var eingin ivi um, hvar hann í huganum var sínar síðstu løtur, tá hann mentalt gleið burtur frá okkum, sum sótu á sjúkrastovuni:
Hann goggaði sínar seinastu toskar niður í pavnin á Espingi.
------------
s.
