Fiskivinnuskúlin – góður og gagnligur

At eg havi undirmett skúlan, man neyvan gera til ella frá. Verri er, at mynd­ug­leik­ar, for­eldur at ungdómi í mið­náms­skúlaaldri og tey ungu sjálvi eisini tykjast at undirmeta hann. Í hvussu er, hev­ur næmingatilgongdin hig­artil verið í minna lagi við tað, at hann skal eitast at tæna okkara høvuðs­vinnu. Og Løgting og skúl­a­mynd­ug­leikar hava vist ov leingi givið skúlanum ov lítlan ans. Og tað hava hvørki næm­ing­ar, skúli ella sam­felag upp­i­borið.
Tað er hetta eg vil royna at gera vart við, áðrenn farið verður undir nýggjan tein, t. e. nýtt skúlaár, nýbygging og nýggjar útbúgvingar. Høvi býðst umframt at heita á skúl­a­myndugleikarnar at taka seg saman viðvíkjandi onkr­um týdningarmiklum mál­um.
Eftir øllum at døma stavar tað mesta av undirmetingini frá, at skúlin liggur í Vest­manna, at hann er lítil, ov lítlari profilering, og – ikki minst – navninum: Fisk­i­vinn­u­skúlin.
Trý tey seinast nevndu við­ur­skifti kann okkurt gerast við, og verður tað eisini gjørt, men neyvan gerst nak­að í bræði við leguna.
At hann á sinni varð lagd­ur í Vestmanna, var eftir mín­um tykki ein skeiv, lok­al­politisk landstýris­mann­a­av­gerð. Men vit mugu nú einaferð fyrihalda okk­um til veruleikan: Skúl­in er har, farið verður skjótt undir nýbygging, ný­mót­ans­gerð og víðkan, alt með­an einki røkist fyri, at mið­náms­s­kúlar finna saman í depl­ar, t.d. í Havn, Hovi og Kambs­dali/Klaksvík, sum av námsfrøðiligum, synerge­tisk­um og munaligum orsøkum harðliga er fyri neyðini, og sum nú er einasta argument, sum kundi tala fyri, at Fisk­i­vinnuskúlin varð fluttur.
At eg ikki taki gamla arg­u­mentið við um, at ein Fisk­i­vinnuskúli eigur at liggj­a í námind av, har mest fisk­i­vinna er, kemst av, at talan er í lítlan mun um beinleiðis fiska­arbeiði, og at prógv frá hes­um skúla kvalifiserar til so nógv annað enn størv ”bara” í fiskivinnuni. Fisk­i­vinna er bara ein (høvuðs) lær­u­grein av nógvum øðr­um praktiskum og te­or­et­isk­um. Men kortini er hon sera týdningarmikil grein, tí at – og aftur her mugu vit fyrihalda okkum til ver­u­leikan – fiskivinna er okk­ara høvuðsvinna, og verður verðandi tað í langa tíð fram­e­ftir.
Talan er heldur – og verð­ur tað í nógv størri mun í framtíðini – um ein matvøruídnaðarskúla, sum alsamt størri og størri tørv­ur verður á, so hvørt sum áhugi og góðskukrøv til matvørur vaksa. Og tal­an er um ein breitt vinnu”málrættaðan” skúla, sum gevur næmingunum so mikið av vinnufør­leika, at tey flestu seinni kunnu royna seg beinleiðis í ymiskum funk­tión­um á virkjum, og onnur sum leiðarar, t.d. sum verkførararar ella virk­is­eig­ar­ar.
Og samstundis gev­ur skúlin, eins og aðr­ir miðnámsskúlar, lestr­ar­før­leika, t.e. grundarlag fyri at fara undir hægri fram­halds­lestur. Eisini er hann lærl­ingaskúli.
Ein niðurstøða hjá skúl­a­leiðsluni av hesum er, at skúlin eigur at fáa navn­a­broyting. Uppskot eru væl­komin, haldi eg meg hava hoyrt.
Fyrsta áheitan mín til myndugleikarnar er tí: Bindið um heilan fing­ur við at fara undir at nøkta alsamt vaksandi før­leik­a­tørvin viðvíkjandi mat­vør­u­fram­leiðslu og –dygd sum skjótast. Og gagnnýtið Fisk­i­vinnuskúlan í stóran mun til hetta við at vaksa um hann, men gerið tað kortini hóvliga og við atliti at øðr­um skúlaformum. Valla er tað nakar, sum ivast í tí sam­felagsgagnliga at gera so.
Næsta áheitan mín er: Gev­ið øllum miðnámsskúlum møg­u­leika at undirvísa til og við bachelorstig. Hetta vegna at kunna skapa nakr­ar meiri heilskapaðar út­búgvingar, sergreiningar og at menna lærarar og eggja teimum til. Alt gott at siga um ráðandi hugburðin í Mentamálaráðnum, eftir hvør­j­um ­Fróðskaparsetrið eig­ur at taka sær av øllum, sum er hægri enn miðnám, men mark má vera fyri hvussu leingi, ið vit skulu bíða. Líkt er til, at vit bíða eftir Godot!?. Danir siga: ”Mens græsset gror, dør hors­e­mor”. Tað er júst hetta, sum hendir í føroysku skúl­a­verðini.
Triðja áheitan mín er: Fái nú eina samskipaða bygging í lag úti við Marknagilsvegin í Havn. Eisini her má mark vera fyri, hvussu leingi mynd­ug­leikar okkara lata sær lynda at verða gíslar hjá nøkrum einstaklingum, sum eftir øllum at døma bara hugsa um egnu vælferð. T. d. hevur Tekniski Skúlin í Havn bíðað eftir hóskandi um­støð­um í uml. 40 ár til stórt ó­gagn fyri vinnulívið. Hetta hev­ur so sanniliga eisini nak­að við Fiskivinnuskúlan í Vestmanna at gera, tí at skúl­­a­r­nir verða ”spældir út” móti hvørjum øðrum, hvat ið forðar fyri natúrligari kapp­ing teirra millum og tí fyri menning.
Fyri ikki at gerast alt ov drúgvur, verður innihaldið í undirvísing skúlans ikki umrøtt. Um tað kann les­ast á heimasíðu skúlans www. fiskvest. fo og í upp­lýs­ing­ar­til­fari, sum m.a. fæst frá skúl­a­num.
Men eg kundi hugsað mær at givið lesaranum inn­lit í, hvussu ið eg upplivi Fisk­i­vinnuskúlan sum fyr­i­bils­lærari, ið hevur nokkso drúgvar royndir frá nógvum skúlasløgum og nokkso drúgv­ar praktiskar royndir og royndir í leiðslu:
Fiskivinnuskúlin skilir seg út frá øðrum skúlum við at hava eina sera lítla fyrisiting (skúlastjóri, praktikkleiðari og lestrarvegleiðari), sera ó­prak­t­iskar hølisumstøður (hýs­ing í fýra húsum) og við, at so at siga allir lærarar eru tímalærarar, sum koma og fara, uttan at hava natúrligan møguleika at tosa og vera sam­an.
Hetta talar fyri, at skúlin átti at verið lítið effektivur og ó­unn­iligur hjá næmingum og lær­ar­um at virka í. Men tað er tvørturímóti. Hann virkar væl. Eg haldi orsøkirnar vera hesar:
Leiðslan er suveren. Stjór­in er m.a. arbeiðssamur, gløgg­ur, praktiskur, vis­i­on­er­ur, fyrikomandi, men dug­ir samstundis at vísa fast­leika.
Á nógvum skúlum – og øðrum arbeiðsplássum fyri tað – miskilja lærarar og starvs­fólk, serliga sovorðin, sum ongantíð hava pissa í saltan sjógv, t.e. ikki hava vinn­ulívs­royndir, teirra leik­lut, og blanda saman ráð­veit­ingarrætt og –skyldu við avgerðarrætt. Og nógva staðni hava fólk, sum fáa litið upp í hendur at taka sær av ávísum funtiónum, lyndi til at suboptimera og gera álitisstarvið til eitt slag av stati í statinum ella smákongaríki, sum tikið verður til, ofta við trivn­að­ar­forðandi og korr­ump­erandi av­leiðingum.

Leysa tilknýtið hjá lær­ar­u­num og lítla, men mun­a­dygga fyrisitingin ger, at her fær skúlastjórin loyvi til at vera stjóri, og tað er ikki gingið honum til høvdið. Hann sleppur at spæla uppá allar leiðslu­formastreingir, sum skiftandi umstøður krevja, og hann er – og tað hev­ur ikki minst at týða – sjónligur. Hann letur øll – eisini næmingar – koma til orðanna. Hann er opin fyri øll­­um og fremur neyðugt (og bara neyðugt) eftirlit, sjón­liga. Har er við øðrum orðum ikki talan um eina leiðslu, sum búrar seg inni í einum teldu­kliva, sum fremur eft­ir­lit eftir ”big brother watch you” – háttinum, og annars næst­an bara kommunikerar við av og á at glaða, oftani við nógvum royki men ong­ari grind, men heldur líkt pávavali í Rom.
At hini bæði álitisfólkini eru sera væl at sær komin og avhildin, ger bara støðuna uppaftur betri.
Ein annar fyrimunur er, so løgið tað kann ljóða, tím­a­læraraskipanin. Í prin­sipp­i­num tarnar tað ­sjálv­andi samskifti, at fólk ikki eru á staðnum og skúl­in spjaddur, men við First Class netsamskiftis­skip­an­ini, við at skúlin við stutt­um millumbilum opið kunn­ar um støðuna, og við at skúlin javnan skipar fyri fundum, skeiðum og ymsum fel­agstiltøkum, bæði fyri næm­ing­um og lærarum, gongur alt sum eftir ánni.
Lærararnir eru valdir við hepnari hond: Mest ser­frøð­ing­ar við drúgvum arbeiðs­roynd­um, sum tykjast at hava viðføddar gávur at undirvísa. Teir sýnast ikki at verða fongdir við her­vi­l­igu sóttini í heilum at im­por­t­era og implementera nýggj­ar og stressandi und­ir­vís­ingarhættir, sum alt ov oftani verður gjørt fyri at dekka yvir ómegd. Umframt at dáma ungdómin og at und­irvísa nýta teir heldur fak­ligt innlit, royndir, vitan, síni refleks­ivu evnir og kar­is­mat­i­sku persónsmensku at motivera næmingarnar við. Og næmingarnir eru mot­i­ver­að­ir – ið hvussu er ein stórur meir­iluti.
Og teir mugu arbeiða hart. ”Nihil sine labore” æt eitt sigarslag, sum fyri nógvum árum síðani fekst hjá Oskari Arge, sála. Tað merkir: Einki úrslit uttan arbeiði.
Eisini virkar tað sum um tímalæraraskipanin forð­ar fyri óhepnum, men rætti­liga vanligum menn­iskja­lig­um yndisítrivum so sum at øvunda, fara við slatri, sníkja og bakbíta. Og fyri fyr­i­brigdum sum at tosa nið­ur til næmingar resp. at nýta tey ungu sum takksom offur fyri frelsu frá fákunnu, synd og øðrum dárskapi. Á Fiskivinnuskúlanum verður eingin tvingaður, men heldur til­eggjað(ur).
Truplu hølis- og sam­skif­t­is­umstøðurnar og kostn­að­ar­spillið, sum eisini stendst av at skúlin noyðist at hava somu arbeiðsamboð í øllum fýra skúlahúsunum, amboð, sum annars kundu verið fel­ags, talar so sanniliga eisini fyri at nýggjur skúli verður bygdur.
Men, sum sagt, kunnu vans­ar fylgja við, um ikki rætt verður atborið. Men hesir vans­ar mugu vigast upp ímóti tí stóra samfelagsgagni, ein rætt­i­ligur matvøruskúli kann hava við sær. Hjá mær er eing­in ivi um, hvat ið rættast er at gera her og nú, og ynski eg skúlanum blíðan byr á leið­ini. Samstundis sendi eg blíðar tankar til Gunvør Hoy­dal, sum stríddist so nógv fyri at fáa Fiskivinnuskúla í lag og fyri at gera fiskivinnu til lærugrein á fleiri skúlum. Og hví ikki taka við í hesa takkarheilsan Jógvan Dur­huus, sum fekk skúlan til Vest­manna!