Brævaskifti skrivar søgu

Hetta man vera týdningarmiklasta bók nakrantíð, sum viðger spurningar um føroyskar bókmentir, tjóðskap, politikk og religión kryddað við heinesenskum humori

Anna V. Ellingsgaard

17.09.2009 (20:19)

<style type="text/css">  </style>   <o:p> </o:p> Ummæli Heri Mohr <o:p> </o:p> <o:p> </o:p> Út er komin nýggj bók: Christian Matras´ brevveksling med William Heinesen og Karsten Hoydal, redigerað av Anne-Kari Skarðhamar. Í bókini er brævaskifti – 92 brøv – millum William Heinesen og Christian Matras í tíðarskeiðinum 1916 – 1957 og brævaskifti – 104 brøv – millum Christian Matras og Karsten Hoydal í tíðarskeiðinum 1945 til 1957. Eingin ivi um, at hetta man vera týdningarmiklasta bók nakrantíð, sum viðger spurningar um føroyskar bókmentir, tjóðskap, politikk og religión kryddað við heinesenskum humori. Fjølbroytt og trupul mál verða viðgjørd og greidd av trimum av okkara frægu mentamonnum. Bókin er óivað ein fongur hjá okkara studentaskúlum, Fróðskaparsetri og læraraskúla. Harmiligt er tað tó, at øll brøvini (og tey eru óivað mong) frá Christiani Matras til William Heinesen í árunum 1938 til 1957 ikki eru komin í bókina. Tó, á síðu 13 er greitt frá orsøkini til hendan mangul : ” Som det fremgår av innholdsfortegnelsen, mangler Christian Matras svar på William Heinesens brev fra 1938 og fremover. De fleste av disse brevene er i privat eje og er ikke tilgjengelige, men tross lakuner (tómrúm/hm) gir den foreliggende samlingen et gott innblikk i brevsamlene mellom Christian Matras og William Heinesen.” Tey drúgvu brøvini frá W.H. vísa sjónliga, at teir báðir, W.H. og C.M., ikki altíð vóru samdir í týðandi spurningum; tað má tí haldast, at bókin her hevur eina slagsíðu. Harmiligt. <o:p> </o:p> Sum kunnugt skrivaði William Heinesen sínar bøkur á donskum, og seinni komu tær út á fremmandum málum, og soleiðis gjørdist hann háttvirdur rithøvundur um allan heim. Í einum av brøvunum til C.M. (síðu 196-200) greiðir hann frá, hví hann skrivar á donskum. Brævið endar hann soleiðis: ”Jeg har her fjaset så meget med mig selv og mit privatliv, at det ikke blev tid til at komme ind paa de andre ting, du skrev om. Men jeg har nu i alt fald opnaaet at faa en god lejlighed til at lette mit hjerte i et anliggende, der for mig ikke er nogen nem affære.” Brævið 1/9-45 (síðu 282) er eitt av teimum fáu brøvunum, W.H. hevur skrivað á føroyskum. (Tað minnir okkum eitt sindur á bókina Den sorte gryde, sum kanska hevur verið á brápannuni tá: ”... Vit hava her gjøgnumlivað eina ”gullaschtíð” (eins og í Íslandi), ið hevur nærum forkomið okkum andaliga. Ússaligt hevur okkara politiska lív altíð verið, men teir gomlu sjálvstýrismenninir (háskúlamenninir, Mads, R.L., Chr. Í Geil o.s.fr.) høvdu tó altíð virðing fyri tí mentunarliga. Baptistaøldin er harímóti ikki bert kulturleys, men beinan vegin ”kulturfjendsk.”  Illa fór Varðin, illa fór ”Málfelagið,” Framburðsfelagið, Merkið – her er bara fúlur persónspolitikkur eftir í Føroyum, endaleys, býttislig blaðskriving, prosessir og skeldarí á hvørjum gøtuhorni. Moralskt hava vit ongantíð í søguni ligið lægri. Bókmentir síggja ikki dagsins ljós (Blámannavík – Jesus náði okkum – men hana lyftir Rich. Long til skýggja sum eitt megnarverk!) … Enn er R.L. ikki vorðin baptistur, heldur ikki Jóannes Patursson, men teir verða væl eisini frelstir …” Í einum øðrum brævi (síðu 284) skrivar W.H.: ”… Nú, sjálvt um eg ikki eri optimistur hvat ið politikki viðvíkur, so eri eg kortini – stórt sæð – optimistur hvat ið Føroyar viðvíkja. Les bløðini, og tú verður reinur melankolikari; men far út og hygg at tí unga fólkinum, kvinnur, menn og børn, og tú verður kanska aftur í góðum lag. ”Alt er en overgang,” segði revurin tá ið hann varð flettur. Eg trúgvi uppá okkara ungdóm, hann fer einaferð at gloyma ”1906,” Müller og kirkjubøbóndan, gullaschtíðina og baptistaríið og fer at hugsa sosialt og menniskjalígt. H u m o r hava føroyingar, og høvdu vit havt ein humoristiskan revsara, ein Holberg, hevði hann kanska havt eydnuna til at lært føroyingar at flent  – frískt og antifascistiskt. Tað man helst vera tað, vit mest sakna.”                                                                   Munnu 64 ár hava broytt viðurskiftini í Føroyum stórvegis? Vit klandrast t.d. enn um eitt abc, sum í løtuni liggur á løgtingi, har framløgan av abc-málinum við verbalum lágmarki valla boðar frá góðum. Demagogar broytast ikki.  Ella: Samsvarandi bóklinginum Fólkanøvn 1989 skulu eitt nú nøvnini Christian og William bannlýsast í Føroyum, og Johan kann nýtast treytað av, at o-ið í navninum hevur accent aigy. Í mínari ætt frá móðursíðu eru sjey lið við nøvnunum Johan Hendrik.  Tey tykjast at vera bannlýst sum óføroysk. Johan sleppur tó ígjøgnum nálareygað treytað av, at nevnda strika verður sett oman á o-ið. Verri við Hendrik. Tann lagnan er ivasom.  Sálarligur ágangur við degradering og burturbeining av fólkanøvnum av nationalistiskum orsøkum er ræðandi. ”Die Endlösung” rennur okkum í hu. Nei, í so máta hava 64 ár lítið broytt. – Tó so, smáir glottar tykjast at vera fyri stavn.                                                                       Tað drúgva brævaskiftið millum Christian Matras og Karsten Hoydal fyllir 175 síður. Á síðu 309 lesa vit stutt bræv frá William Heinesen til Karsten Hoydal: ”Takk fyri yrkingina ”Syngjandi grót.” Hetta er skaldskapur, livandi fyri oyra og sál. Øll fýra ørindini líka góð, alt er ein ljómandi heild (…) Bravo, bravo! Har var so aftur eitt ørindi, ið eg veit fer at spøkja í mínum sinni so leingi eg livi eins og havsálmurin hjá Kristiani (Morgun). Grótsálmur! Ja, tað var orðið. Niðan at hægsta kambi vaknar grótið og sker í song, eins og tey enormu kórini í Händels ”Messiah.” Í sínum viðmerkingum sigur Anne-Kari Skarðhamar: ”Brevvekslingene byr i alle fall på et rikholdig materiale til videre analyse av brevsjangeren og av brevenes formidling av ideer om litteratur, nationalitet, religion og politikk, fra Færøyene og Danmark til det øvrige Europa og Sør-Amerika.” Bókin, við sínum 507 síðum, er ein bókligur dýrgripur – har øskukalt er, ger ein fløvi mun – sum Anne-Kari Skarðhamar skal hava rós og tøkk fyri, men tað er harmiligt, at bókin er illa (ella ikki?) korrekturlisin, áðrenn hon fór til prentingar. Tað líkist ongum.     <o:p> </o:p> <o:p> </o:p> <o:p> </o:p>

Brævaskifti skrivar søgu

Mest lisið

Her lótu brøðurnir Diogo og André lív

Myndir: Víkingur - Kí

Liverpool-leikari deyður

Ukraina: - Hetta er pínufult

Eftirlýsa tveir bilar eftir ferðsluóhapp

Torkil Tórgarð verður nýggjur stjóri á Føroya Fólkaháskúla

EM: Svøríki vann á Danmark og Týskland vann á Póllandi

VIDEO: Brasilska Fluminense vann seg í HM-hálvfinaluna

Leygardagur er stóri dagurin á varmakeldu

H71 er í trimum finalum í Partille Cup