Øll byrjan er trupul, og tað hevur hon eisini verið hjá foreldrunum hjá Báru og Juliu, ið eru tvey ára gamlar og spastiskar.
- Tá ið tú fært eitt brekað barn, verður tú kastað út í nakað, tú ikki hevði kunnað ímyndað tær áðrenn. Men at fáa eitt brekað barn kanst tú venja teg við, verri er við sjálvari skipanini. Hana koma vit altíð at stríðast við. Tað almenna í Føroyum hevur ógvuliga lítið at bjóða børnum frá 0 til 7 ár. Tí hongur alt á foreldrunum, sigur Lis Eklund, hvørs dóttir Bára eisini er sjónveik.
Síðani Bára og Julia komu í verðina hava foreldur teirra, Lis Eklund og Jóhan í Niðristovu í Havn, og Beinta og Aksel Petersen á Toftum, stríðst fyri, at genturnar fáa betri møguleikar at mennast og stimbrast. Av teirra eintingum hava tey kannað møguleikarnar aðra staðni og funnið eina venjingarmiðstøð, Craighalbert Centre í Skotlandi, ið viðger børn undir sjey ár. Har hava tey verið uppá egna rokning. Tey hava síðani søkt Almannastovuna um at fíggja viðgerðina, og nú hava tey munnliga fingið hetta játtað. Spastikarafelagið í Føroyum er komið inn í myndina, og arbeitt verður nú fyri, at hesir møguleikar í framtíðini kunnu bjóðast øllum føroyskum foreldrum, antin í Skotlandi ella í Føroyum. Um mánaðarskiftið fara Bára og Julia við foreldrum av stað aftur.
Skúli fyri lívið
Craighalbert Centre, The Scottish Centre for Children with Motor Impairments, í Skotlandi arbeiðir við Petø-venjingarháttinum, ið stavar úr Ungarn. Tað var læknin Andreas Petø, ið avdúkaði, at nógv kann gerast við og fyri børn, ið eru spastisk.
- Hann sá, at jú meiri tú arbeiddi við børnunum, jú betur mentust tey og vórðu stimbrað. Vit sóu skjótt, at um vit vildu, at Bára skuldi læra at sita, standa og annað, máttu vit gera nakað sjálv, sigur Lis Eklund. Petø-viðgerðarhátturin vendir sær líka nógv mótvegis foreldrunum sum brekaða barninum. Foreldrini verða lærd upp soleiðis, at tey sjálv verða før fyri at venja við sínum børnum, og at øll gerðarmálini í gerandisdegnum antin tað er at fara túr, eta, klæða tey, ella at handfara tey á annan hátt, verða gjørd við venjing fyri eyga.
- Ikki fyrr enn tú fært vegleiðing og innlit í, hvussu gagnligt tað er at draga børnini uppí alt, fær tú fatan av, at vit kunnu hjálpa børnunum betur, sigur Beinta Petersen.
- Tú mást trúgva uppá tað, og eftir at vit hava verið á Craighalbert Centre og sæð, hvussu eldhugað øll eru, tosað við onnur foreldur, ommur og onnur, sært tú, at tað loysir seg og at børnini veruliga verða hjálpt. Har koma børn, sum ikki duga at lyfta høvdið, men sum koma at ganga. Venjingin verður lagað eftir hvørjum barni sær. Tað verður ein lívstílur, tað at uttan mun til, hvat tú gert, skal barnið vera við. Undir venjingini verður nógv sungið fyri, at barnið ikki skal troyttast. Tað skal føla venjingina sum eitt spæl, sigur Lis Eklund.
Stigtakari og leiðari á Craighalbert Centre er svenska Lillemor Jernquist, ið er fysioterapeutur og doktari í sálarfrøði. Hon kemur til Føroya í næstu viku á kunnandi vitjan.
Lítið og
einki í Føroyum
Uttan mun til, um talan er um 0-7 ára gomul børn, stór børn ella vaksin sum av eini ella aðrari orsøk hava tørv á áhaldandi venjing, eru lítlir og eingir møguleikar í Føroyum. Einasta tilboðið børn sum Bára og Julia hava í Føroyum er venjing hjá fysioterapeuti eina til tvær ferðir um vikuna.
- Tað er als ikki nóg mikið at fáa fysioterapeutiska viðgerð hálva tíma tvær ferðir um vikuna. Einasta, ið kann hjálpa spastikarum, er venjing og aftur venjing, sigur Beinta Petersen.
Til fyri hálvum øðrum ári síðani var barnagarður fyri brekað á Sernámsdeplinum í Havn. Men hann var av eini ella aðrari orsøk, ið foreldrini hjá Báru og Juliu ikki kenna, niðurlagdur uttan at hesi børnini fingu annað tilboð ístaðin.
- Á Sernámsdeplinum vóru skikkað fólk til at taka sær av børnum við breki, og har eru framvegis hentleikar og umstøður at viðgera tey. Børn við breki hava ein serligan tørv og krevja serligar umstøður, sigur Lis Eklund.
Á fundi við Helenu Dam á Neystabø, landsstýriskvinnu í almanna- og heilsumálum, spurdi hon foreldrini um til bar at hava slíka venjing í Føroyum, og róði hon soleiðis upp undir, at byrjað var at arbeiða við hesum málinum.
- Vit vóna, at hesin møguleikin verður boðin okkum í Føroyum, og at myndugleikarnir taka væl ímóti hesum. Eg havi góðar vónir, tað eri eg noydd at hava. Eitt framkomið samfelag sum Føroyar kann ikki vera betjent við at hava so lítið at bjóða brekaðum børnum. Alternativið er, at øll foreldur at brekaðum børnum skulu uttanlands til venjingar. Og tað er ikki bíligt, sigur Lis Eklund.
Leiðarin á Craighalbert Centre hevur skotið upp, at føroysk foreldur fara til Skotlands eina ella tvær ferðir um árið í byrjanini, og at fysioterapeutar hiðani, ið arbeiða við spastiskum børnum, eru við. Síðani skulu fysioterapeutar úr Skotlandi koma til Føroya at leggja lag á. At enda skal øll venjingin fara fram her og Craighalbert Centre skal bert ráðgeva.
Foreldrini hjá Báru og Juliu meta, at Sernámsdepilin eigur at verða hesin miðdepilin fyri venjingina.
- Í mínum hugaheimi kann tað ikki snúgva seg um nógvar pengar. Heldur hinvegin fer tað at loysa seg í longdini at fáa hesa viðgerðina í Føroyum, og er hon her, fáa børnini meiri burturúr. Vit vóna veruliga, at myndugleikarnir eru sinnaðir at brúka Sernámsdepilin.
Í ongamannalandi
Eitt er at stríðast fyri at fáa betri møguleikar, viðgerð og venjing til brekaðu døturnar. Eitt annað stríð, ið tekur líka nógva tíð og orku, er at samskifta við myndugleikarnar í Føroyum.
- Sum foreldur at einum brekaðum barni brúkar tú heilt ótrúliga nógva tíð til at fáa nøkur viðurskifti í rætt lag. At tosa við myndugleikar, Almannastovuna, Hjálpitólarmiðstøðina, sjúkrahús, og onnur, sigur Jóhan í Niðristovu.
Foreldrini fýlast á vantandi tænastuna, almannaverkið vísir teimum. - Tað er tann djúpi tallerkurin, ið skal uppfinnast hvørja ferð. Alt skal leggjast fyri fundir, og tað verður drigið út í tað óendaliga, sigur Lis Eklund.
Beinta og Aksel taka undir við hesum.
- Vit føla ofta, at vit biðja um eina olmussu, og at vit eru mótpartar. Einki, ið vit hava søkt um, hevur tikið undir fýra mánaðir at fáa ígjøgnum. Vit hava fingið flestu ting ígjøgnum, men skipanin er bara so ótrúliga klossut og tung. Tað endar ofta við, at vit ikki tíma at bíða longur og tí sjálvi fara undir at útvega okkum tað vit skulu brúka. Hví so er, halda tey kann vera, at málsviðgerðararnir ikki vita, hvørja heimild tey hava, men ikki minst, hvussu innstillað tey eru at veita eina tænastu.
- Vit fáa onga sum helst ráðgeving um nakað sum helst. Hvørja ferð vit hava ein fyrispurning, mugu vit ígjøgnum alla mylluna. Ígjøgnum eitt ótal av fólki og stovnum, sum kortini ikki kunnu geva okkum eitt greitt og skjótt svar. Tað er eingin føst mannagongd til nakað sum helst. Tað tykist sum tað er eingin, ið hevur ábyrgdina, sigur Jóhan í Niðristovu.
- Sernámsdepilin skal eitast fyri at vera ráðgevandi stovnur, men vit hava lítla og onga ráðgeving fingið frá teimum. Tað er ótrúliga krevjandi at hava eitt brekað barn og øll hava ikki yvirskot til at fara í holt við myndugleikar. Tí góðtaka nógv støðuna sum hon er, gevast á hendur uttan at fáa nakra hjálp, - tey tíma ikki at fáast við myndugleikarnar og ikki verða tikin í álvara. Eg eri sannførd um, at tað eru nógv børn í Føroyum, ið kundu havt eitt nógv betri lív um møguleikarnir vóru har. Vit krevja ikki luksus, men møguleikar, sum eru sjálvsagdir aðra staðni. Tá ið ein sær dømi um, hvussu væl tað munar at stríðast og sær hvussu gott børnini kunnu fáa tað, má ein ikki lata standa til. Vit kundu góðtikið støðuna, men vit kunnu ikki. Tað snýr seg eisini um at geva barninum eitt innihald og gera tað sjálvhjálpið. Vit eru noydd at stríðast. Uttan mun til, hvussu ofta vit renna okkum ímóti einum múri, halda vit á at stríðast.
- Tá ið vit hava verið á skeið í Danmark, hava vit veruliga kent, at tey, ið vit hava verið í holt við, hava verið har fyri okkum, og ikki øvut, sum tú følir her. Tey vita ikki á hvørjum beini tey skulu standa á fyri at hjálpa okkum. Tað botnar í hugburðinum, í Danmark er tað ein sjálvsagdur rættur at brekað børn fáa teir røttu møguleikarnar. Hevur tú brúk fyri hjálp frá tí almenna í Føroyum, mást tú á biddaragongd, sigur Lis.
Tankin spøkir
Tankin um at flyta av landinum fyri at kunna bjóða døtrunum betri møguleikar og umstøður, hevur spøkt bæði hjá Lis og Jóhan, og hjá Beintu og Aksel. Men tað er ikki so einfalt, tí tey hava onnur børn at taka atlit til.
- Spurningurin er alla tíðina har, um vit gera nóg mikið fyri okkara barn. Forsøma vit okkara barn við ikki at geva tí møguleikar fyri stimbran vit vita eru aðra staðni, sigur Jóhan í Niðristovu. Mammurnar hjá Báru og Juliu, Lis og Beinta, eru báðar heima hjá døtrunum. Eitt stuðulsfólk tekur sær av Juliu seks tímar um dagin. Bára hevur í løtuni ongan stuðul, men hon fær skjótt eitt stuðulsfólk fýra tímar um dagin.
- Tað er sera trupult at fáa fatur á skikkaðari stuðulshjálp. Ofta verður tað onkur tilvildaligur, ið søkir, sum als ikki hevur fortreytir at taka sær av hesum børnunum. Tey føla seg slept uppá fjall og skulu loysa trupulleikarnar, ið stinga seg upp, sjálv.
Tá ið Lillemor Jernquist vitjar Spastikarafelagið í næstu viku, skal hon hitta læknar, fysioterapeutar, og landsstýriskvinnuna í almanna- og heilsumálum. Tær báðar fara at røða um møguleikarnar fyri samstarvi. Møguleiki verður hjá foreldrum at spastiskum børnum at hitta Lillemor Jernquist og at fáa at vita, um tey høvdu fingið gleði av at vitja skotska venjingardepilin. Týsdagin 27. apríl kl. 19.00 heldur Lillemor Jernquist almennan fyrilestur í MBF-Húsinum um Craighalbert Centre og Petø-venjingarháttin.
