Veiðioyvi heldur enn uppboðssølu

- Tað ber ikki til at skipa fiskivinnuna 100 prosent eft­ir marknaðartreytum. Ong­­in í vinnuni skilir hasa hugs­­an­­ina. Og eg skilji hana held­ur ikki.
Orðini eigur Kjartan Hoy­dal, nú pensjoneraður fiski­vinnu­­serfrøðingur.
Hann, sum er útbúgvin fiski­­lív­frøðingur, er hátt­vird­ur í altjóða høpi sum fiski­vinnu­s­erfrøðingur og hevur í ein mansaldur røkt týð­andi­, høg størv innan bæði føroyska og altjóða fiski­vinnu­umsiting og –ráð­gev­ing.
Virðingin røkkur tvørtur um heimlig floksmørk, men hann hevur ongantíð dult, at hann hoyrir heima í vinstru síðu á føroyska loys­ing­ar­veing­­inum – Í Tjóð­veldi, har son­ur hansara er floks­for­mað­ur.
Tí vekir tað serligan ans, at hann gongur ímóti fiski­vinnu­nýhugsanunum hjá andstøðuni á Løgtingi, har serliga Tjóðveldi og Javnað­ar­flokkurin berjast fyri at fáa skipað okkara fiskivinnu und­ir beinhørðum mark­nað­ar­treytum kjølfest í einari upp­boðs­sølu, har loyv­ir, fiski­dag­ar, kvotur og fiski­rætt­indi annars av ein­hvørj­um slagi alla tíðina skulu verða til keyps og sølu.
- Sjálvt kendi íslendski professarin Ragnar Arna­son (búskapar- og sam­felags­frøð­ing­ur, serfrøðingur í fiski­vinnu, professari við lær­da háskúlan í Reykjavík, red.), ið annars er ein hin ídn­as­ti fortalarin fyri um­seti­lig­heit í fiskivinnuni, held­ur, at tað ber ikki til, at loyva marknaðarkreftunum einsa­møll­um at skipa fiski­vinnuna. Vinnan vil hava vissu fyri, hvat hvør veiðu­bólk­ur eigur hvørt fiskiárið, og tá lok er lagt á tann partin, vilja teir sleppa at fiska, sigur Kjartan Hoydal.

Fjølbroyttur floti
Hann leggur dent á, at ein upp­boðssøluskipan heldur ikki fer at tryggja okkum ein fjøl­broyttan flota, um tað er tað, vit vilja hava.
- Tað haldi eg avgjørt, at vit skulu hava. Vit skulu minn­ast til, at tað er ein grund til, at flotin er saman­sett­ur, soleiðis sum hann er, við teimum ymisku veiði­bólk­um. Tað er tí, menn hava sæð, at tað loysir seg at fiska eitt slag við línu, eitt annað við gørnum, eitt triðja við troli og so framvegis. At so at kalla allur botnfiskiskapurin í fleiri ár hevur ligið í tungum sjógvi er ikki at kasta verandi fiski­vinnuskipan fyri, men um­sit­ingini av henni, sigur hann.
Kjartan Hoydal var fiski­vinnu­stjóri í lands­stýri­num, tá lógin um vinnuligan fiski­skap kom í 1994, og tá fiskidagaskipanin kom tvey ár seinni. Hann var so­statt tætt knýttur at lógar- og reglusmíðinum tá, og hann er als ikki samdur við teimum, ið geva lógini um vinnuligan fiskiskap og fiski­daga­skipanini alla skyld­ina fyri, at fiski­vinnu­um­sitingin ikki virkar nóg væl – onkur vil siga, at hon als ikki virkar.
- Lógin um vinnuligan fiski­skap er líka góð í dag, sum tá hon kom fyri 20 ár­um síðani. Trupulleikin er fyrisitingin av lógini. Her hevur man so líðandi broytt fyrisitingarhátt og manna­gongdir. Umsitingin av lógini er vorðin so skeiklað, at æt­lan­in við henni í mongum før­um ikki kennist aftur. Til døm­is blivu ídnaðarloyvini vakt til lívs aftur, sjálvt um tað var greitt fyri øll­um í politisku skipanini, tá lóg­in kom, at gomlu ídn­að­ar­­skipini ikki høvdu rætt at fiska í heimasjógvi. Og Anfinn Kallsberg og Jørg­en Niclasen loyvdu, at veiði­loyvi vórðu seld, so tey kundu kapitaliserast. Tað var annars eisini púra greitt í lógini fyri øllum, at veiði­loyv­ini skuldu fella aft­ur til landið, tá loyvis­hav­arin gavst at brúka tey, sigur Kjart­an Hoydal.

Fiskidagar av kós
Umsitingin av fiski­daga­skipanini er eisini langt síðani farin av sporinum, held­ur hann, tí hon er onga­tíð stillað rætt í mun til økt og broytt veiðutrýst, síðani skipan­in kom í 1996.
Men her vísir hann á, at tað ikki bert er galið við politisku umsitingini av fiski­daga­skipanini. Vís­unda­liga grundarlagið hevur eisi­ni vantað.
- Stovnsmetingarar av hvørj­um botnfiskastovni sær, sum er grundarlagið undir tilmælunum hjá Hav­stovu­ni, kann ikki brúk­ast til endamálið við eini fiski­daga­skipan. Tá vit gjørdu skipan­ina, var tað avgerandi at rokna út, hvat hvør skipa­bólk­ur var mentur at fiska av stovnunum fyri hvønn fiski­dag. Tá ber eisini til at rokna út, hvussu nógvar fiskidagar, ein bólkur skal hava, fyri at veið­an er burðardygg. Men Hav­stovan metir bara um stovn­in og roknar ikki út hósk­andi fiskidagatalið. Av­leið­ingin er, at veiðiflotin ikki verður umsitin rætt, ov nógv skip eru í serliga trolara og línubólkunum, og ong­in fær optimalt burtur úr fíggj­ar­liga, staðfestir Kjartan Hoy­dal.
Hann leggur tó dent á, at tað ikki bert er vánalig um­siting og ovurveiða, ið er or­søk til ringa stand­in hjá før­oysku botn­fiska­stovn­un­um.
- Veiðutrýstið hevur verið ov høgt, men náttúran hevur eisini verið ímóti. Góða gongd­in hjá stovnunum og í fiski­skapinum steðgaði í 2002, og tað var áðrenn, at skipan­in varð so skeiklað, sum hon er nú, staðfestir Kjart­an Hoydal.

Virðið galdandi lóg
Samanumtikið heldur Kjartan Hoydal ikki, at tað er neyðugt við kollveltandi broyt­ingum í lógini um vinnu­ligan fiskiskap, og mæl­ir til, at fiskiskapurin fram­hald­andi verður skipaður við veiðiloyvum, fiskidøgum, kvot­um, stongdum leiðum og reið­skapsreguleringum.
- Vit mugu fyrst virða ta lóg­ina, vit hava. Sjálvsagt er tað upp á sítt pláss at ný­mótans­gera og tillaga eina 20 ára gamla lóg. Mill­um annað haldi eg tað hava stóran týdning at fáa allar skipa­bólkar og teirra fiski­rætt­indi inn í sjálva lóg­ina, eisini upp­sjóv­ar­skip­ini og fjarfiskiflotan, soleiðis at eisini skipini í hesum bólk­um hvørt ár vita, hvat tey kun­nu rokna við í teirra lut av kvotunum, sum vit fáa í samráðingum við onnur lond, sigur Kjartan Hoydal.
Tó at hann heldur eina upp­boðs­søluskipan verða eitt ivasamt amboð at skipa sjálv­an fiskiskapin við, so hev­ur hann onki ímóti, at land­ið bjóðar fiskirættindini út á uppboðssølu, tá tey eru tøk.
- Fiskirættindi eiga av røtt­­um at fella aftur til land­ið, tá ein reiðari gevst við sínum virksemi. Tað var onga­tíð ætlað nakað annað, tá lógin varð gjørd. Og tá hevði borið til at selt hesi rætt­indi til hægstbjóðandi, tað havi eg onki ímóti, sigur hann.
Kjartan Hoydal vísir eisini á, at um fiskirættindi fella aftur til landið, minkar stóri útlendski áhugin eisi­ni at keypa seg inn í før­oysku fiski­vinnu­na – ein áhugi, sum stór­ur partur av polit­isku skipan­ini ræðist.
- Tað er kapitaliseringin av fiskiloyvunum, sum hev­ur vakt áhugan hjá út­lend­ing­um at keypa seg inn her, so tann áhugin hvørvur, tá loyv­ini ikki longur kunnu handlast privat, sigur hann.
Kjartan Hoydal er so­statt langt frá hugsanini hjá Jacob Vestergaard, lands­stýris­man­ni, um, at veiðiloyvini skulu vera frítt umsetilig – skulu kunna kapitaliserast – men teir eru samdir um, at vit grund­leggjandi skulu halda fast í verandi loyvisskipan og fiski­daga­skipanini.

Brandskatt á eykavinning
Avkastið til Føroya fólk av fiska­tilfeinginum, sum fólkið eigur sambært lógini um vinnu­ligan fiskiskap, skal so bjargast við at brandskatta til­feingis­rentuna, heldur Kjart­an Hoydal.
Tilfeingisrentan er tann óvan­ligi parturin av inn­tøku­ni hjá einum virki – í hesum føri skipi – ið er beinleiðis úrs­lit av, at atgongdin til við­kom­andi vinnu er av­markað.
Kjartan Hoydal sær ong­ar stórvegis trupulleikar í at rokna tilfeingisrentuna út fyri hvørt árið hjá skip­um og reiðaríum og vís­ir á, at millum annað Norð­ur­landa­ráð­ið hevur gjørt og brúkt ein frymil at rokna eftir.
Viðvíkjandi støddini á ein­um slíkum tilfeingisskatti held­ur hann, at lands­stýris­mað­urin sjálvur hevur róð fram undir eitt skila­gott støði, tá hann fyri einum ári síða­ni legði upp­rit­ið um broyt­ingar í fiski­vinnu­lóg­gávu­­ni fyri landsstýrið. Í upp­riti­num skjýtur Jacob Vester­gaard upp, at til­feingis­gjald í føroysku fiskiveiðuni verð­ur skorið eftir sama leisti sum í oljuvinnuni.
- Okkara oljuvinna hev­ur fyrst og fremst norsku olju­vinnuna sum fyrimynd, og har verður óvanligur vinn­ing­ur skattaður við 80 prosentum. Tað hevði eisini verið ein hósk­andi til­feingis­skatt­ur á fiski­vinnu­na her heima, sigur Kjartan Hoydal.

Fiskirættindi
Fiskirættindi eru grundleggjandi býtt í trý: Veiðiloyvi, ið er rætturin hjá einum skipi yvirhøvur at fiska, fiskiloyvi, ið tilskilar, hvat eitt fiskifar sleppur at fiska, og í triðja lagi verður fiskiskapurin hjá hvørjum einstøkum skipi so avmarkaður við annaðhvørt kvotum ella fiskidøgum.

Tilfeingisrenta
Í bóklinginum ”Økonomien i de nordiske fiskerier – fokus på ressourcerenten”, sum Norðurlendska Ráðharraráðið gav út á sumri 2006 verður tilfeingisrentan skilmarkað og fry­mil settur upp at rokna hana út eftir.
Tilfeingisrentan verður skilmarkað – definerað – sum ”netto­av­lopið, ið er eftir til arbeiðslønir og kapitalkostnað út um tað, ið kann røkkast í øðrum vinnum” (leysliga umsett).
Tilfeingisrentan kann eisini lýsast við øðrum orðum sum tann ”óvanliga” inntøkan, sum stendst av virksemi í eini vinnu, har atgongdin er avmarkað.
Í bóklinginum hjá Norðurlendska Ráðharraráðnum verður ein frymil nýttur, har tilfeingisrentan í fiskivinnuni er munurin millum øðrumegin lønarkostnað, kapitalkostnað og møguligt tilfeingisgjald og hinumegin lønarkostnað og kapitalkostnað i øðrum, men samanberiligum vinnum. Tá tilfeingisrentan í krónum er útroknað, kann hon eisini roknast út sum prosentpartur av veiðivirðinum.