Tað er at fegnast um, at Heri ger vart við seg so skjótt eftir, at bókin er útkomin. Mangar eru tær bøkur, sum aldrin verða nevndar eftir útkomudagin. Høvundarnir lesa hvønn stav í bløðunum í vón um at nakað verður sagt um ta bók, teir við miklum stríði hava greitt úr hondum, men teir leggja vónbrotnir blaðið frá sær hvønn einasta dag, tí eingin skoytir um at taka teirra verk upp á tungu. So takk fyri, Heri Mohr!
Rættingar
Tað er greitt, at tað er nógv sum kundi verið øðrvísi í eini bók sum er 462 síður. Eingin er lýtaleysur, og sjálvandi havi eg gjørt beinleiðis feilir og viðhvørt mett skeivt um fløkt viðurskifti. Tað er altíð spennandi hjá einum høvunda at síggja, hvussu teir gløggu lesararnir leggja merki til slíkt, sum hann ikki sjálvur hevur ansað nóg væl eftir.
Nú er ov seint at leggja ein rættingarseðil inn í bókina, men eg skal heita á øll, sum bera eyga við okkurt mistak, um skjótast gjørligt at seta seg í samband við meg og siga mær frá. Mítt telduatsetur er HYPERLINK "mailto:zakarias@post.olivant.fo" zakarias@post.olivant.fo
Umhugsað verður at seta rættingarnar, so hvørt tær koma, inn á frálíku heimasíðuna hjá Eik. Lesarar kunnu tá hyggja eftir har og rætta villurnar í sínum egna eintaki, ella skriva út ein rættingarseðil at leggja inn í bókina.
Skansagarður
Heri skal hava tøkk fyri at hann greiðir so væl frá Skansagarði, har fyrsti starvsmaðurin í Færø Amts Sparekasse búði. Hetta er sera áhugavert, og er tað í besta samsvari við tað, sum endamálið hevur verið við bókini: at fáa lesaran til at støðga á og koma at hugsa um eitthvørt samband millum tey sjálvi og hesa 176 ára gomlu fyritøku.
Heri hevur nakrar viðmerkingar, og geva tær mær høvi til at greiða frá onkrum ivamáli.
Amt
Eitt av tí, sum hann førir fram, er at tað er trupult at síggja upprunafrøðiliga sambandið millum orðið amt og gamla orð okkara fyri arbeiðskonu, ambátt.
Eg eri ikki málfrøðingur, men til ber at ráðføra seg við fróðarmenn um mangt, sum ein ikki sjálvur veit nóg nógv um. Eg undraðist yvir hvør týdningurin veruliga var í orðinum amt, sum er ein partur av navninum á tí peningastovni, sum vit fingu her á landi í 1832. Fyri at fáa greiði á hesum máli noyddist eg at hyggja í tvær upprunafrøðiligar orðabøkur.
Fyrra er Dansk etymologisk Ordbog, sum Niels Åge Nielsen hevur givið út á forlagnum Gyldendal í 1966. Har stendur um hetta orð:
amt et: “embede, øvrighedsdistrikt”; gammeldansk (1100-1500) ammet; lån fra middelnedertysk (1200-1500) amt (også ammet, ambt), af oldsaksisk eller gammelnedertysk (800-1200) ambaht “tjeneste”, modsvarer oldhøjtysk (740-1200) ambaht, ambahti “tjeneste, embede, hverv”, tysk Amt “embede”, gotisk andbahti “embede, tjeneste”, oldnordisk embætti “tjeneste”; afledning til et keltisk låneord, der i gotisk hed andbahts “tjener”, se under ambassade.
Um hetta orð stendur:
ambassade en (fremmedord); lån fra fransk ambassade, der – muligvis igennem italiensk (veneziansk) ambassada – kommer af latinsk *ambactiata, afledning til et latiniseret gallisk ord ambactus “tjener”, egentlig “en der går eller løber omkring”, af amb- “omkring” og en form hørende til indoeuropæisk *ag- “drive” (se under ager og sammenlign oprindelsen til ordet træl). Dette keltiske ord låntes – som vist flere andre stats- og privatretlige termini (se arv, ed, I. fri, gidsel, rig, rige) – også til de germanske sprog: gotisk andbahts, oldhøjtysk ambaht, oldengelsk ambeht “tjener”, oldnordisk ambótt f. “trælkvinde, frille” (af *ambahto), gammeldansk ambot, ambut “tjenestekvinde”. Jævnfør amt, embede.
Hin er Íslensk orðsifjabók, sum Ásgeir Blöndal Magnússon gav út hjá lærda háskúlanum í Reykjavík í 1989. Hann sigur soleiðis um hesi fyribrigdi:
ambátt, kvennkyn “ófræls kona, kvennÞrællur”; samanber nýnorskt ambått “Þerna, vinnukona”, fornsænska ambot, ambut “ánauðug kona”, fornenska embiht kallkyn “Þjónn”, fornháÞýska ambaht, gotneska andbahts (sama merking), tökuorð úr keltneskum-latíni ambactus “Þjónn” (eiginlega “vikapiltur” af amb(i) “um, kringum” og rótinni *ag- “fara, reka” í aka. Nokkur tökuorð úr keltneskum hafa snemma komist inn í germansk mál, einkum varðandi félagshætti, stjórnskipan og málma. Sjá ríkur, ríki (1) og járn; ambátt er skyld embætti og amt (sjá Þau).
Um hetta síðsta orðið sigur Ásgeir:
amt hvörkikyn (16. öld) “umboðsstjórnarsvæði”. Tökuorð úr donskum amt (sama merking) < miðlágÞýska amt (ammet, ambt), samanber fornháÞýska ambaht “Þjónn, embætti”. Sjá ambátt og embætti.
Full semja er sostatt millum danan Niels Åge Nielsen og íslendingin Ásgeir Blöndal Magnússon um at skyldskapur er millum hesi orð.
Heri hevur ráðført seg við ta upprunafrøðiligu orðabókina, sum Politikens Forlag hevur givið út, og har stendur einki skeivt, men er tað heldur ófullfíggjað í mun til tær orðabøkur, sum eg havi hugt í.
Tað er sjálvandi løgið hjá einum, sum er vaksin upp í eini tíð, har amtmaðurin stýrdi Føroyum sum ein kongur, at skyldskapur skal vera millum orðið amt og ein kvenntræl, men grundtýdningurin av orðinum er skilliga, at tann sum hevur eitt amt, er tænari hjá onkrum øðrum.
Marin og Móris
Heri nevnir eisini, at eg havi skrivað navnið á langabba hansara, sum eisini var langabbi pápa mín, øðrvísi enn tað stendur skrivað í kirkjubókini.
Hvussu ringt tað er at hava við nøvn at gera á markamótinum millum føroyskt og danskt sæst eina best av tí, at Heri sjálvur nevnir konu henda mannin, men skrivar hana ikki við tí navni, sum í kirkjubókini stendur.
Í kirkjubókini stendur hon at eita Maren, men Heri skrivar sum allir skilagóðir føroyingar hennara navn á føroyskum og skrivar tí Marin.
Hetta er rætti mátin at bera seg at í hesum fløktu viðurskiftum.
Vit skulu minnast til, at tá sparikassin varð settur á stovn, vóru eingir skúlar, eingin skuldi hava koyrikort ella pass, og vit livdu yvirhøvur í einum samfelagi uttan skriftmentan. Kravt var, at donsku prestarnir skrivaðu nøvnini á børnunum í eina kirkjubók. Men hon lá krógvað í onkrum skýmaskoti, og eingin sá hana. Tað navnið, ið har stóð skrivað, var ikki brúkt manna millum. Veruliga navnið var tað munnliga, tað, sum fólk søgdu seg eita, tá tey vórðu biðin um at at siga sítt navn.
Í hesum máli havi eg valt somu loysn sum Heri ger. Eg havi spurt hvussu tey í ættini og grannarnir hava kallað henda mannin. Eingin er í iva um, at eins og langomma Hera æt Marin í Hoyvík, so æt húsbóndin Móris í Hoyvík.
