Tórbjørn Jacobsen
Leingi hevur ein serfrøðinganevnd sitið undir liðini á landsstýrismanninum hjá sambandinum, og róð hevur verið framundir, serliga táið Tjóðveldisflokkurin barslaði við stóra reforminum um Tilfeingisbúðina á ólavsvøku í fjør, at Bjørn Kalsø og fylgið vóru farin í holt við at snikka til kollveltandi broytingar í lógini um vinnuligan fiskiskap. Andstøðan hevur ikki hoyrt eitt kis síðani, hóast hetta varð lovað okkum. Tó vistu vit, at Javnaðarflokkurin sambært valskránni fyri valið seinast miðaði eftir eini liberalisering, sum skuldi enda í onkrum slagi av einum fiskidagabanka, meðan Fólkafloksins sjónarmið í málinum eru alkend, og óneyðugt skuldi verið at nevnt tey, táið sterkasta lobby'in til eina og hvørja tíð rættar kumpassina av í so máta. Og tað plagar í øllum málum at røkka langt. Eisini inn í hinar báðar samgonguflokkarnar. Tí bíðaðu vit í størsta spenningi, nú syðradalsmaðurin var ávegis við fráboðaðu byltingini.
Í søguligum afturskyni skal staðfestast, at í galdandi lóg um vinnuligan fiskiskap, løgtingslóg no. 28 frá 10. mars 1994 um vinnuligan fiskiskap við seinri broytingum, er ásett í § 2., at livandi tilfeingið á føroysku landleiðunum og tey rættindi, føroyska heimastýrið við samráðingum hevur rokkið ella eftir altjóða rætti eigur uttan fyri føroysku landleiðirnar, eru ogn Føroya fólks.
Í § 3. stk. 2 í somu lóg er ásett, at fiskirættindi latin sambært hesi lóg veita ikki einstøkum bólkum ella einstaklingum ognarrætt. Somuleiðis kunnu rættindi til fiskiskap takast aftur uttan endurgjaldsskyldu.
Nevndu ásetingar er greið staðfesting av, at alt livandi tilfeingi í sjónum og øll fiskirættindi, sum tær almennu Føroyar varða av, eru almenn ogn, ogn fólksins, og at latin fiskirættindi sambært galdandi lóggávu ikki geva einstaklingum ella feløgum nakran ognarrætt yvirhøvur.
Fyri at tað almenna skal hava møguleika fyri, í veruleikanum – reelt, at varðveita lógliga staðfesta ognarrættin til livandi tilfeingi í sjónum, er rætturin hjá einstaklingum og feløgum, til at gera nýtslu av hesi almennu ogn, í galdandi lóggávu um vinnuligan fiskiskap, avmarkaður at galda fyri 10 ár í senn.
Í § 13. í somu lóg er nevniliga ásett, at fyri eigarar av fiskiførum við veiðiloyvi sambært § 5. stk. 3, og fiskiførum við fiskiloyvi í bólki 5 sambært § 28. stk. 1 hevur rætturin til fiskidagar, egnan kvotupart og egna hjáveiðikvotu gildi 10 ár í senn, leggi til merkis vendingina “í senn”, smb. tó § 14 og § 15. stk. 2. Landsstýrismaðurin kann taka avgerð um, at rættur til egna hjáveiðukvotu kann verða latin fiskiførum í høvuðsbólki 1 og 6 sambært § 28. stk. 1 við gildi í 10 ár í senn.
Reglan sigur sum nú er, at loyvini eru galdandi fyri 10 ár á gangin, og kunnu harvið loypandi setast úr gildi við 10 ára freist.
Upprunaliga var áramálið ófrávíkiligt – absolut, skilt á tann hátt, at táið 10 ár vóru liðin, fóru loyvini av sær sjálvum úr gildi.
Seinri var hetta broytt til at galda fyri 10 ár “í senn”, sum bar í sær, at vit fingu rullandi skipanina, sum hevur havt mikið hóvasták við sær hesi seinru árini, og sum hevur verið tulkað sum eitt nærum endaleyst loypandi 10 ára loyvi, ið var galdandi so leingi hetta ikki var uppsagt av tí almenna myndugleikanum, Fiskimálaráðnum sum útskrivar loyvini.
Farið er longu langt út um hetta 10 ára markið, og Landsstýrið, ella rættari Fiskimálaráðið, hevur enn ikki fingið í lag, at sagt hetta sokallaða ókeypis “brúkslánið” upp, við tí úrslitið at vinnan, av góðum grundum, hevur fingið tað skeivu fatan av støðuni, at loyvini mest sannlíkt eru galdandi í óavmarkaða tíð.
Fyri at koma hesum graverandi og mikið útbreidda mistaki til lívs, og fyri at staðfesta almenna ognarrættin til livandi tilfeingi í sjónum, - sum tað so flott eitur, hevur landsstýrismaðurin í fiskivinnumálum lagt uppskot fyri tingið um broytingar í lógini um vinnuligan fiskiskap hesum viðurskiftum viðvíkjandi.
Í feska uppskotinum frá landsstýrismanninum í fiskivinnumálum, sum er dagfest 18. apríl 2007, verður skotið upp at orða:
§ 7 b. stk. 1. soleiðis: Veiðiloyvi, latin sambært hesi lóg, hava gildi til 1. januar 2018.
§ 7 b. Stk. 2.: Tá veiðiloyvi fer úr gildi sambært hesi lóg, fella samstundis øll fiskirættindi burtur, herundir fiskidagar, egnir kvotupartar, egnar hjáveiðikvotur og onnur fiskirættindi, ið latin eru sambært lógini.
§ 7 b. stk. 3.: Hóast stk. 1 fær eigari av fiskifari, ið hevur fingið avmarkað fiskirættindi sambært § 7. stk. 5, bert tey í fiskiloyvinum fyribils ella avmarkaðu rættindini tað ávísa fiskiárið.
§ 7 b. stk. 4.: Fiskiloyvi, latin í bólki 5, hava gildi til 1. januar 2018.
§ 7 b. stk. 5.: Veiðiloyvi og fiskiloyvi kunnu ikki setast í veð.
Sambært. § 7 b. er greitt, at nú er orðingin “í senn” farin úr gildi, og rullandi skipanin er harvið avtikin. Ístaðin er eitt fast áramál ásett fyri gildistíð og er hendan galdandi fyri øll fiskirættindi.
Innihaldið í § 7 b. er í so máta greitt, og er í grundini í samsvari við verandi ásetingar um ognarrættin.
Tað sum hinvegin og í rættiliga álvarsligan mun ørkymlar tann, sum fer í takholt við at nærlesa nýggja lógaruppskotið, ella rættari uppskotnu broytingarnar til verandi lóggávu um vinnuligan fiskiskap, eru ásetingarnar í § 7 c.
§ 7 c. avtekur nevniliga stórt sæð ætlan og endamál í undanfarnu grein, um at avmarka gildistíðina fyri útskrivað fiskirættindi.
§ 7 c. stk. 1.: er nevniliga orðað soleiðis: Hóast ásetingarnar í § 7 b. verður veiðiloyvi endurnýggjað, um loyvishavari framhaldandi lýkur treytirnar sambært hesi lóg og treytum, ið settar eru í veiðiloyvi og fiskiloyvi. Landsstýrismaðurin kann áseta nærri reglur um mannagongd og fyrisiting í sambandi við endurnýggjan av veiðiloyvi.
§ 7 c. stk. 2.: Veiðiloyvi, ið verða endurnýggjað, hava gildi í 5 ár. Onnur veiðiloyvi, ið verða latin eftir 1. januar 2018, hava gildi í 5 ár.
§ 7 c. stk. 3.: Ásetingarnar í stk. 1 og 2 eru eisini galdandi fyri endurnýggjan av fiskiloyvum til bólk 5, sambært § 5, stk. 4 og § 7 b.”
Tað gongur týðiliga og greitt fram av hesum, at eru nakrar objektivar treytir loknar og fylgdar samsvarandi galdandi lóg og reglum, so hevur rættindahavarin krav uppá, at loyvið verður endurnýggjað í 5 ár, og ikki bara í 5 ár, men loypandi í 5 ár í tað óendaliga, táið onki stendur ella er skilmarkað um, at loyvið gongur út eftir loknu 5 árini. Ístaðin fyri tulkingina um rullandi skipanina í 10 ár hevur Bjørn Kalsø nú skotið upp, at loyvini rulla inn í ævinleikan. Hetta varð vorið sum reformur. Meira átøkt einum ráni, ei dáni í, at Jákup Sólstein var so hjartans fegin í útvarpinum í gjárkvøldið, nú ognarrætturin lá á løgtingsins bismara og skuldi flytast frá fólkinum til teirra, sum nú av ymsum orsøkum sita við útskrivaðu loyvunum. Loyvishandlarnir í tí stóra keypsskálanum kunna nú fara í gongd av álvara, táið Javnaðar, - Sambands, - & Fólkaflokkurin um nakrar fáar dagar hava atkvøtt hendan fatala brølaran ígjøgnum tingið.
Omanfyristandandi tulking av verandi orðing í lógaruppskotinum verður eisini í stóran mun stuðlað av viðmerkingunum til uppskotið,
Har stendur: Um loyvishavari framhaldandi lýkur allar treytir sambært hesi lóg og treytir í veiðiloyvi og fiskiloyvi, hevur hann rætt til at fáa loyvið endurnýggjað 5. hvørt ár.
5. hvørt ár í hesum førinum merkir, alt annað líkað, tað átti at verið logikkur fyri búrhønur, at talan er um áhaldandi endurnýgging uttan avmarking.
Hetta er eitt greitt og fullkomið brot á ásetingarnar í galdandi lóggávu, um ognarrættin til tilfeingið, táið hetta ber í sær, at bæði ræðisrættur og nýtslurættur verður latin privatum at umsita uttan nakra veruliga tíðaravmarking,
Eitt krav um endurnýgging 5. hvørt ár merkir í veruleikanum, at rættindini endaliga eru latin av hondum, og ikki kunnu sigast upp uttan fulla endurgjaldsskyldu úr almenna kassanum.
Verandi uppskot er tí eitt álvarsligt afturstig fyri hinar almennu Føroyar og eigaran av livandi tilfeinginum í sjónum, - Føroya fólk.
Verandi lóggáva, sum inniheldur eina “rullandi” tíðaravmarking upp á 10 ár, er harvið, av tveimum illum, munandi frægari fyri eigaran, um endamálið veruliga er at røkja almenn áhugamál.
Kanska er endamálið kortini eitthvørt annað. Nú samgongan stendur úti á plankanum, letur til, at hon onkursvegna ætlar at beganga eitt kollektivt nationalt harakiri. Jóannes Eidesgaard & Co. tykjast hava tikið eina eksistensiella avgerð um, at forera allar landsins ognir burtur. Hetta er ikki ókent fyribrigdi, har despotarnir rýma yvir háls og herðar undan egnum dárskapi, og sum brennivargar renna teir undan rúkandi toftunum. Vit sótu við tí merkiligu fatan, heilt fram til dagin tá ið Bjørn Kalsø legði fráboðaða uppskotið um broytingar í fiskivinnulóggávuni fram, at onkur bati mundi fara at vera. At Sambandsflokkurin fyri einastu ferð í hálvtfjórða ár hevði rullað við vøddunum og yvirørmunum, og tikið hvørkratak um Fólkaflokkin og hansara sterku lobby. Soleiðis skuldi tó ikki verða. Jørgen og teir hava enn einaferð – fyri hálvtrýssins tjúgundu ferð í hesum valskeiðnum - framt eina sjenistriku, og hava tikið Kaj Leo, Kalsø og Jóhan so dyggiliga við reyvini. Nú standa teir sum dinosaurar smokkaðir í mýrulendinum. Uppskotið bleiv sum Jørgen vildi hava tað, og teir tríggir standa nú við brókunum niðri á øklunum. Ímeðan hetta ránið av fólksins ognum fer fram, er Javnaðarflokkurin farin undir at seta ein danskan pylsuvogn upp uppi í Grasagarði, soleiðis at arbeiðarin kann leskast við eini bayerskari og ketsjuppi á sínum egna degi, og samstundis fáa eina falsaða kenslu av, at gjógvin kanska ikki er so nógv breiðkað av monetæra og mest ósosiala skattapolitikki rikin í Føroyum nakrantíð – undir sosialdemokratiskari leiðslu. Nú arbeiðarafeløgini ikki vilja vita av teimum á Vaglinum, á almenna haldinum, mega onnur sníkjararáð takast fyri í nærumhvørvinum. Eitt slag av geykapolitikki.
Til endans fær ein ikki gjørt annað, enn at skjóta upp, at verandi lóggáva verður varðveitt óbroytt, hvat ilt ið hon annars er, um so er at meiriluti ikki fæst fyri at broyta orðingina í verandi uppskoti til broytingar í lógini um vinnuligan fiskiskap. Sum broytingin nú fyriliggur, er hon eitt klokkureint rán heldur enn ein reformur. Og hetta varð sveinastykkið hjá Bjørn Kalsø og Sambandsflokkinum.
Ímeðan má fólkið í tolni bíða eftir Tjóðveldisflokkinum. Og Tilfeingisbúðini, sum er einasta boðið higartil, um hvussu vit liberalisera høvuðsvinnuna, hvussu marknaðarbúskapurin til fulnar kann stjórna henni og samstundis er hetta einasti mátin sum greitt tilskilar, at ognin og ognarrætturin ganga saman í eitt – hjá fólkinum. Soleiðis sum lógarsmiðirnir upprunaliga ætlaðu tað.
