Tá ið filmsskapararnir leggja fram sínar tulkingar av mannalívinum og brennandi spurningum í tíðini í nýggjum stórfilmum, dynur kallið til frumsýning, dagstevndan dag víða um lond.
Tá ið nýtt verk hjá Tóroddi Poulsen hevur heimspremieru, hava føroysktlesandi yrkingafjepparar framíhjárættindi. Vit fara í bókahandil í fríløtuni, í døgurðatímanum, kaffisteðginum ella eftir arbeiðstíð, 1 eintak, nei takk, bara ein posa. Á veg út verður hon lorað úr posanum og kagað verður millum permurnar, men veðrið ger, at hon má aftur í posan. Seinni krógvar hon seg millum fundarskjøl, klæði sum skulu leggjast saman, fær te og molar á seg, kemur við á ves, í bussin og bíðirúmið: hvat hevur virtuosurin hesa ferð lokkað fram úr tilfeinginum, umleið 65.600 føroyskum orðum, og hvussu nógv lagt aftrat teimum?
Millum svøvns og vøku
Hyggur tú á fremstu síðu, so er fyrsta orðið “svøvnurin”, og hyggur tú á aftastu síðu, so er síðsta orðið “vøkuni”, og tí kunnu vit siga, at hesir mótsetningarnir eru tað, sum øðrumegin gera rúmið hjá yrkingunum. Vøka og svøvnur, og sambandið millum tey sum eitt fleirtýtt sínámillum treytað samband verður viðgjørt, og tí eisini slíkt sum dreymar og marra. Svøvnurin og dreymurin kunnu vera flótti, men vøkan kann eisini vera ódjørv. Dreymar kunnu siga sannleikar, sum vøkan ikki veit, hvat hon skal gera við (s. 24):
rødd tín yngdist
tá hon talaði í svøvni
tungan gjørdist
ein nýhvestur knívur
ið sleikti
ta ódjørvu vøkuna
við býttum sannleikum
Í einari yrking (s. 7) er, hvat tað at liva, lýst við einari kompleksari mynd, ið flættar saman menniskjað/lítilheimin (mikrokosmos) og alheimin/mikilheimin, og samstundis leggur dent á, at listin glímir við óttan og lyndið til burtskotran:
at liva er at mála
mannin undir
seingini við
mánanum í
munninum
soleiðis
at hann aldrin
aftur leingist
eftir
at krógva seg
fyri jørðini
Tað snýr seg m.a. um at geva óttanum og tí forbodna – lívsótta og deyðatrá - skap í listini – m.a. í andstøðu við tað kravið um jaleika, sum ein yrking seinni í bókini (s. 41) vendir sær ímóti. Har er talan um eina yrking av heilt øðrum slag, eina meira eintýtt orðaða, grova satiru um týning av skaldum, ið ikki akta harraboð um altíð at vera bjartskygd: tey skøld, ið vága sær at yrkja um annað enn ljósið, verða gjørd til lampuskermar til lampur at lesa um trúnna við, trúnna, sum var so “kluvd [sic],/ at hon best kundu brúkast sum pinnabrenni/ í norðasta helviti”.
Veður á vegnum
Hinumegin eru tað vegurin og veðrið við sínum fyribrigdum, ið saman skapa rúm og tíð í yrkingunum.
Einastaðni fremur orðið/yrkingin ta paradoksalu atgerð at brennimerkja eitt skýggj - fyri at “sleppa undan” harðræðinum hjá tí stríða tíðarstreyminum og skapa sær ein lumma av tíð (s. 10), sum síðan fyllist við tilfari til eina komandi bók. Men henda atgerðin viknar seinni (s. 13), tá ið tað stendur, at “tá eg síggi at svørt skýggj/ eru gjørd av glærum orðum/ og at grá skýggj/ eru eg sjálvur/ gjørdur/ av deyðum fuglum/.../ kann eg einki annað enn síggja tað”
Um yrking er munagóð atgerð mótvegis lívsins lógum ella ei, so heldur skaldið fram at yrkja - “síggja”, tað er tað einasta, tað kann gera.
Eisini einsemi og fremmandakensla, eitt klassiskt evni í høgum og lágum skaldskaparsløgum, eru hjá Tóroddi lýst á óhevdbundnan hátt (s. 8) sum ein ógvislig vanlukka: tað er ein “spreinging”, sum er atvold til at “nærvera” hvørvur úr lívinum hjá eg’num:
nærveran stoytist burtur frá mær
sum eygu
ið einki hava sæð
av andlitinum
aftan fyri spreingingina
sum fylti tómrúmið
við veingjum
Tolandi og gerandi
Tóroddur er maður paradoksins, og ein av tvørsagnunum í bókini skapast av at gerandi og tolandi skifta um leiklut, so her “smakkar húðin tunguna” (s. 39), ikki øvugt; og ikki orðini, men “blekkið hoyrist/ tá orðini flotna” (s. 39); og “tá ið tú ert deyður/ hevur tú sjálvur ábyrgdina av spakanum” (s. 43); “slipsið misnýtir hálsin” (s. 49), og ”jakkin fær so ilt at hann vil latast úr” (s. 100), tá ið heiðursmerki tyngja bringuna.
Føðsluketan sum líðingarketa
Tóroddur hevur áður yrkt um umhvørvisdálking í Føroyum. Nú yrkir hann frá einum nýggjum sjónarhorni um grindina hjá okkum og um føðsluketuna sum eina líðingarketu (s. 62):
...móðurmjólk
hon líður so illa av tungmetallum
og líðingin minnist
tá hon var steinað
inn eftir fjørðinum
og hildin til
av mettum búkum
/.../
Seinni ekkóar henda yrkingin í hugleiðing (s. 79) um, tá ið skaldið fyri 30 árum síðan yrkti eina aðra yrking “um/ hvalvágna/ sum var ein stór pína/ sum geylini/ speglaðu sær í...”
Brekka av gloymsku
Tóroddur fæst eisini í hesi bókini framvegis við fleiri av sínum kendu evnum, barnaminni eru eitt dømi. Í einari yrking (s. 19) er tann asfalteraði vegurin í barndóminum staðið, sum minnini her eru knýtt at. Vegurin er eisini vegurin gjøgnum lívið og til deyðan.Yrkingin er í trimum ørindum, sum øll byrja við tiltaluni “góði vegur” – líkt og tá ið nøvn verða ákallað í kærleikssangum ella fosturlands- og bygdasangum. Í seinasta ørindi verður vegurin við ristum og leiðingum undir asfaltinum myndburður fyri hugan:
góði vegur
rundkoyringin
gevur okkum enn ein møguleika
at venda við aftur
inn í tað asfalteraða minnið
sum tað so ofta hevur verið grópað í
tá hol er komið í vatnleiðingina
ella telefonkaðalin er slitnaður
og í dag skulu nýggjar vegristir stoypast
tí ein brekka av gloymsku
fær alt at renna niðaneftir
Ein yrking (s. 73-74), sum lýsir eitt hús í tólv hæddum, hædd fyri hædd, kann lesast sum ein framsjón við Stórutjørn í huga. Í næstu yrkingini (s. 75) verður hildið fram við húsamyndini, og nú eru vit í kjallaranum, har yrkjarin sjálvur er staddur og tað mesta av tíðini berjist við fanan.
Tann longsti teksturin (s. 117-126) er tann, sum endar bókina, ein ógvuliga víðfevndur assosierandi tekstur har kjarnaorðið er eitt tað eldfimasta orðið í málinum í dag: veðrið. Yrkingin nýtir somu snild sum yrkingin um tann asfalteraða vegin: Hon er samanbundin av, at yrkingareg’ið vendir sær til veðrið við orðunum “góða veður” aftur og aftur, meðan vit flyta okkum gjøgnum regn, skýggj, vind, turk, kava o.s.fr., og soleiðis verða mint um grundleggjandi men lítilsvirdar tilverutreytir.
Sí guðs laggadropa
Bókin hongur sman sum ein prosess, við tað at skaldið ger viðmerkingar til tað hann yrkir, samstundis sum hann yrkir tað, so at lesarin fylgir yrkingartilgongdini, sum er lívsformur skaldsins, eitt nú tá ið hann (s. 10) fyrireikar komandi bøkur ella umrøður gamlar yrkingar hjá sær (s. 79). Ongar yvirskriftir eru og eingir stórir stavir, og hetta skapar eisini í tí ytra samband millum tekstirnar. Tann opna og hugleiðandi støðan til lívið og listina verður slept í einum kolsvørtum kritiskum hittinorði sum hesum: “Húðin á tí seinastu listini/ liggur í smeltinum á grammleikans pannu” (s. 72).
Frá viðkvæmastu til hvassastu sansan og upplivan, frá kenslusárum fundi millum eitt eg og eitt tú, umvegis spei og sjálvspei til grefliga samtíðarsatiru, millum svøvns og vøku á, veg, innsveipaður í veður, ýtar skaldið av, skravar burtur av eygum og dreymum sínum og lænir okkum nýhvest eygu. Eygu til at síggja undur og fyllu, har vanasjón sær sjálvfylgju og tómleika. Peikar okkum á týningina, sbr. heitið á bókini, men eisini “guðs laggadropa” (s. 116) og á, at “vindurin/.../ veit/ næstan altíð/ nær hann skal hvíla seg/” (s.121).
Súkklurnar á vegnum eru nú ein stríður streymur í vindi og veðri.
Rot s. 123 og 24
