Heðin er egin

Pallurin segði alt.
Tað hevði ikki meira enn borið við hann, at Javnaðarflokkurin fór at fáa sjey býráðslimir, tá tíðinda­kvinn­an Sigrún Brend kom á tal við borgar­stjór­an, sum stóð handan ljósabrúnu gyrð­ingina í ítróttarhøllini á Hálsi og hugdi at sínum stóra bunka av at­kvøð­um, sum aftur hesaferð hevði rúgvað seg upp um hinar. 2637 at­kvøður í alt. Undir liðini á honum stóðu mátt­leysu Anfinn Brekkstein úr Sambands­flokk­inum og Jógvan Arge úr Tjóðveldi. Teir stóðu bara og hugdu tortrúgvnir at, ásann­andi, at 66 ára gamli Heðin Mortensen er ikki til at vika. Nærmast sum fjepp­aðust teir uppi í honum. Heðin Mortensen var krýndur kongur í Havn. Javn­aðar­flokkurin kundi, um hann vildi, skipa samgongu einsa­mallur. Politisk søga varð skrivað. Four more years!
Í beinleiðis sjónvarpsviðtalu helt tíð­inda­kvinnan fyri, at borgarstjórin, íklæddur svartan klædning, hvíta skjúrtu og reytt slips, sá ikki serliga fegin út. Hann gjørdi púra greitt, at hann var í góðum skørum.
– Eg eri rørdur. Hetta er óhoyrt. Eg trúði ikki, eg kom at uppliva hetta nakran­tíð, svaraði hann fáliga.
Ábendingar vóru fyri valið, at Heðin Mortensen fór at staðfesta sína støðu sum kongur í Havn. Veljara­kanningar, sum Sosialurin hevði latið gjørt, spáddu, at hann fór at nógv flestar atkvøður í Havn. Men ongar gitingar vóru, at Javnaðar­flokkurin fór at fáa meirilutan einsa­mallur. Kanningarnar vaktu ans í býráðshúsinum, tí Heðin kendi seg noyddan at minna veljar­arnar á, at teir skuldu ikki lata seg tøla ella setast aftur av góðum kanningum.
Valúrslitið var greiðasta tekin um, at tað gjørdu veljararnir ikki.

Ideologiloysingurin
Tá Heðin Mortensen situr sprækin við stóra borðið í fundarhølinum í býráðs­húsinum og sigur frá sínum politiska lívi, eru samfull 40 ár liðin, síðan hann varð valdur býráðslimur á fyrsta sinni. Her fer hann eisini at hava sína dagligu gongd næstu fýra árini.
Teinurin fram til henda stólin hevur verið drúgvur, og politisku brota­sjógvar­nir hava mangan skolað oman yvir hann. Harðasta mótstøðan kom í 2004, tá hann fór úr Sambandsflokkinum upp í Javnaðarflokkin, og samstundis tók við sum borgarstjóri. Eitt floksskifti, sum segði søguna um, hvussu tvitin og tak­tiskur politikkur kann vera. Men tá kom hann samstundis aftur, har tað byrjaði.
Heðin var ein av teimum, sum stovn­aðu ungmannafelagið hjá Javnaðar­flokkinum, Sosialistiskt Ung­manna­felag, í 1965. Men tað var ikki sum javnaðar­maður, at hann fekk sæti í bý­ráð­num á fysta sinni sjey ár seinni. Tað var í 1972. Hann var sera virkin í kapp­róðri um hetta mundi, og tað ráddi fremst av øllum um at fáa nøkur kapp­róðrar­neyst upp at standa. Hann dukaði á dyrnar hjá Peturi í Gong, kendur fyri at fáa nógv frá hondini, og bað um at sleppa á hugsjónarleysa uttan­flokka­listan hjá honum. Heðin varð valdur við 75 atkvøðum.
– Petur var lættur at samstarva við, og eg visti, at hann kundi hjálpa mær at fáa neystini upp. Tað snúði seg ikki um politiskar hugsjónir, sum vit kenna tað í dag. Tí var avgerðin løtt at fara á listan hjá honum. Ikki í mínum stilla sinni væntaði eg at verða valdur og fór eisini undir dýnuna á midnátt, áðrenn at­kvøð­urnar vóru taldar upp. Ein tíma seinni vaknaði eg við kaldan dreym. Ein øgiligur larmur var uttanfyri. Eg varð valdur, og vit sótu uppi til tann ljósa morgun, greiðir hann frá. Tvey ár eftir valið vóru neystini í Álageri tikin í brúk.
Hóast sprottin úr ungmannafelag­num hjá Javnaðarflokkinum, er Heðin Mortensen á listanum hjá Sambands­flokkinum til fólkatings­valið í 1988. Hansara politiska hugsjón samsvarar væl við ta hjá Sambandsflokkinum, og hon­um dámdi væl kósina hjá Paula Ellefsen, sála, sum stóð á odda fyri flokk­inum tá. Tí var avgerðin ikki torfør at taka, tá Ellefsen vildi hava hann á list­an. Flokkin umboðaði hann eisini í bý­ráð­num til umstrídda floksskiftið í 2004, tá Heðin Mortensen varð úti­hýstur úr Sam­bandsflokkinum.
Poul Michelsen, fyrrverandi borgar­stjóri í Havn, segði við Dimmalætting tann 15. november, at Heðin Mortensen er ikki ideologiskt kjølfestur. Tað ger eis­ini, at tað hevur verið lætt hjá honum at skifta frá uttanflokkalistanum í Sam­bands­flokkinum, og síðan í Javnaðar­flokkin.
Borgarstjórin vil ikki rópa seg ideo­logiloysingur, men ger kortini vart við, at hugsjónin er sjáldan drívmegin í kommunupolitikki. Tað skal kortini ikki skiljast sum, at Heðin Mortensen hevði kunnað umboðað høgra-libe­ralu flokkarnar í býráðnum. Sosial javn­ing hevur verið í mongum av trivnaðar­átøk­unum, hann hevur staðið fyri, minnir hann á.
– Hjá mær hevur drívmegin fremst av øllum verið at fáa nakað av skafti – at fáa framt tað, sum tørvur er á. Tað er mín ideologi. Tú kann heldur ikki føra býráðspolitikk beinleiðis eftir eini ávísari hugsjón. Býráðspolitikkur snýr seg í størstan mun um persónarnar, og hvussu hesi megna at samstarva. Til­gongdin frá einum hugskoti til tað verður sett í verk, er munandi styttri her. Kommunan hevur roynt at syrgt fyri, at eingin stendur uttanfyri av sosial­um orsøkum. Nógv tiltøk, vit hava skipað fyri, hava verið ókeypis at lut­taka í ella kostað somikið lítið, at øll kunnu vera við. Eg vil, at har er eitt slag av sosialari javning í mongum Tað verður ikki serliga stuttligt, og sam­stundis alt ov lítið at gleðast um, tá bara tín egna pengamappa skal avgera, um tú kann uppliva okkurt serligt av og á, sigur hann og heldur fram mest sum í sama andadrátti.
– Vit skulu kortini stilla upp í polit­iskum flokkum her. Tað er ein stórur fyrimunur at hava eitt trygt bakland, sum tú kann leita tær ráð hjá og styðja teg til, heldur enn at standa einsamallur, umboðandi teg sjálvan. Men eg havi fyrr víst á, at ein borgarstjóri skal velj­ast beinleiðis. Veljarin hevur ofta ov lítla ávirkan á politikkin, sum verður rikin. Hann veit ikki, hvør fer í stjórn, og hvør kósin verður, tá atkvøðurnar eru tald­ar. Einstaki veljarin skal í størri mun vita, hvat hann fær fyri atkvøðuna. Tað er fólka­ræði eftir mínum tykki, sigur Heðin Mortensen, sum fegin sær, at løg­maður eisini verður valdur beinleiðis.

Heðin í meldrinum
Fyrrapartin leygardagin tann 1. oktober 2011 bóru føroysku tíðindaportalarnir og útvarpið feskastu tíðindini úr høvuðs­staðnum. Umsíðir var um­stríddi minkurin, sum var komin við Norrønu tvær vikur frammanundan, skotin. Prógvið var ein stór mynd av borgar­stjór­anum og minkinum.
Fjølmiðlarnir hava ongantíð havt so stóran týdning fyri ein politikara sum nú. Umrøða er alneyðug, um tær skal vera lív lagað sum politikari. Útvarpið, sjónvarpið, bløðini og sosialu miðlarnir eru samskiftispallar, har politikarin sendir ein boðskap til borgarnar. Úrslitið er, at politikkur er ofta ein sjónleikur í miðl­unum. Heðin Mortensen er við tíð­ini vorðin eitt politiskt brand, sum dugir væl at brúka sosialu miðlarnar.
Tað er einki nýtt undan væðingini. Heðin Mortensen hevur altíð brúkt fjølmiðlarnar. Í royndini at sleppa upp í býráðspolitikk í 1972, ringdi hann ofta til journalistar á blaðredaktiónunum og spurdi, um tey kundu skriva ein blað­stubba um hetta og hatta. Ei undur í, tí annars visti eingin, at hann var til.
Heðin Mortensen hevur fólk, sum hjálpa og ráðgeva honum, tá ið tøl og fakgreinar skulu skrivast, tí politikk­ur skal vera fólksligur. Tí er í lagi at brúka pengar til tað. Hann leggur kortini doyin á, at hann skrivar høvuðs­inni­haldið í øllum sínum lesarabrøvum, áðrenn hann verður vegleiddur. Hann góð­kennir eisini alt, sum fer út undir sínum navni.
– Skrivaði eg alt liðugt sjálvur, so hevði eg ikki havt tíð til annað. Tú spyr um spunasmiðir. Eingin spinnir fyri meg, men eg havi fólk, sum hjálpa mær at skriva. Eg stýri mínum egna politikki, men tað eru dugnaligari skriv­arar enn eg, sum hjálpa til at seta orð á politikkin, sum er stungin út í kortið av mær. Tá verður boðskapurin greið­ari, og tað er ein fyrimunur fyri allar partar, heldur Heðin fyri.
Søgan um minkin er eitt dømi um, at Heðin Mortensen roynir at sleppa framat í fjølmiðlunum, tá tað ber til. Fleiri halda, at borgarstjórin ger dekan ov nógv av og ger alt fyri at sleppa framat. Hví er neyðugt at senda mynd og tekst til miðlarnar, tá ein minkur er deyður?
– Hatta er eitt stuttligt dømi. Málið um minkin var í roynd og veru nakað, sum fjølmiðlarnir sjálvir blástu upp. Hvønn dag í sjey dagar varð tosað dúgliga um henda vælsignaða minkin, og eg varð spurdur fleiri ferðir av journa­list­um, um nakað nýtt var at frætta. Nógva umtalan bar við sær, at ein ótti breiddi seg. Fólk fóru at stúra fyri, hvørjar ónáðir minkurin fór at gera. Vit sissaðu borgararnar við at boða frá, at hann loksins var skotin. Tað er ein partur av starvinum eftir mín­um tykki. Eg veit ikki, hvar markið er fyri, hvat tú kann senda út alment. Alt skal heldur ikki bara vera tungt og stirvið, sum kemur her frá. Men eg havi ongan­tíð álagt miðlunum at taka upp tað, eg sendi teimum. Tað er ikki mín avgerð, vissar Heðin Mortensen um.
Álitið millum seg og borgararnar hevur altíð havt nógv at siga fyri sitandi borgarstjóran. Sum teirra um­boð í politiska arbeiðinum vil hann kunna um, hvat rørir seg í kommununi. Hann vil hava samband við fólkini, sum búgva har, og tað fær hann við at gagn­nýta sosialu miðlarnar.
Stóra avbjóðingin í dag er at koma í samband við øll tey, sum ikki brúka sosialu miðlarnar. Her roynir Heðin Mortensen at vitja og vísa seg har, sum fólk eru og koma saman, sama um tað er til tiltøk, hátíðarløtur ella jarðar­ferðir. Av tí sama sigur hann seg kenna nøvnini á øllum borgarunum í komm­un­uni.

Politikkarar nógv at læra
Heðin Mortensen situr við krossanum beinum og kagar út gjøgnum vindeygað við útsýni yvir á grasvøllin á Vaglinum, meðan hann greiðir íðin frá. Myrkið er so smátt farið at leggja seg sum ein dýna yvir býin. Myrkurstíðin stendur fyri durum.
Hesin dagurin hevur verið fjøl­tátt­aður sum allir aðrir dagar. Hann er á renni­breytini hvønn morgun klokkan hálvgum sjey, áðrenn hann fer til arbeiðis, har snurrandi myndatól, tiltøk, fíggjar­stýring, fundir og annað seta dagskránna frá morgni til myrkurs.
Her fær hann eisini javnan gestir á gátt. Hann sigur frá minniríku løt­uni, tá børn frá Dagstovninum á Velba­stað vóru á vitjan og spurdu um eitt tivoli við rutsjibanum, trampolin og hoppi­borg á Velbastað og sparkivøll við til­hoyr­andi spæliplássi í Kirkjubø. Tann eini dittaði sær eisini at spyrja, um borgarstjórin hevði nakað at gera við, at veðrið brádliga varð so gott tann morg­un­in. Svarið frá borgarstjóranum var, at sparkivøllurin í Kirkjubø var ávegis, men málið um tivoli á Velbastað mátti helst fáa eina drúgva og gjølliga viðger.
Heðin Mortensen er allastaðni – altíð fúsur á staðnum við blómum og øðrum, tá hátíðarløtur eru, og vísir sam­kenslu, tá sorgarløtur eru. Onkur rópar hann damp-barn. Men uppskriftin er, sam­bært honum, at viljin at vilja gevur orku. Og hann hevur við sínum 66 árum enn ambitiónir, hugskot og er fullur av lívi.
– Summi viðmerkja, tí eg altíð royni at vera tilstaðar. Tað er ein stórur fyri­munur at hava beinleiðis samband við fólkini, tú umboðar. Har fái eg eina rúgvu av tilskoti og íblástri. Tað er um­ráð­andi fyri meg at vísa fólki virðing fyri tí stóra sjálvbodna arbeiði, ið nógv gera. Eg vil í øllum førum ikki sita sum ein konservativur, súrur og hástórur borgarstjóri handan læstar dyrð. Eg vil vera millum borgararnar har, sum gleði og sorg er, sigur Heðin Mortensen.
At steðga á eina løtu og vísa hvør øðrum virðing og áhuga, er nakað, sum øll, serliga politikarar, kundu lært seg, heldur borgarstjórin. Politikarar hava lyndi at gloyma menniskjasliga partin av starvinum. Teir eru vanlig menn­iskju, sum umboða onnur vanlig menniskju, bæði hág og lág.
– Tað er ikki fyri at ljóða frelstur, men samkensla og samstarv hava altíð verið ein inngrógvin partur av mær. Politikkur viðkemur øllum fólkum, og tað eru nógv menniskjalig atlit at taka. Hvør verður ávirkaður, tá skatturin fer upp? Borgararnir, ikki fíggjarmálaráðið. Hvar búgva tey heimleysu? Á gøtuni, ikki í inn­lendis­málaráðnum. Politikkur snýr seg um menniskju, og tað er mill­um menn­iskju, at pulsurin skal takast. Tað er sera umráðandi at vita, hvat rørir seg í býnum, um tú vil føra skynsaman politikk.

Óviss framtíð
Eftir beinleiðis sjónvarpsinnslagið og viðtaluna í høllini á Hálsi, fóru Jóannes Hansen og Bogi Godtfred, sum sótu í sjón­varps­stovuni í Vørsluni, at hug­leiða um einanstandandi val­úrs­litið hjá Heðini Mortensen og Javnaðar­flokk­inum.
Valúrslitið er upplagt høvi hjá Javnaðarflokkinum at rannsaka seg sjálvan, helt Jóannes Hansen fyri, tí tað verð­ur ein dagur aftaná Heðin Mortensen.
– Tann, sum hevur vunnið val­ið í Havn í kvøld, tað er ikki Javnaðar­flokk­urin. Tann, sum hevur vunnið valið í kvøld, tað er Heðin Mortensen. Tað burdi kveikt nakrar tankar í Javnaðar­flokkurin, hvat flokkurin vil í fram­tíð­ini. Heðin verður 70 ár, tá komandi val­skeið er runnið, og tað er vanligt aðra­staðni, at tað verður sett við, vísti Jóannes Hansen á.
66 ára gamli borgarstjórin verður eis­ini ofta spurdur, um hetta verður hans­ara seinasta seta í starvinum. Hann kann ikki svara spurninginum, tí hann veit ikki svarið. Hóast ein bók við endur­minn­ingum er í umbúna, har Heðin vil vísa sítt politiska lív handan leik­tjøld­ini, ger hann greitt, at høvi er enn ikki at tosa um sítt eftirmæli – men um hann skal seta orð á, sigur hann seg fremst av øllum ikki vilja hava sitandi á sær, at nakað liggur í órøkt, tá hann takk­ar fyri seg. Bókin kemur heldur ikki í bræði.
Sum hann bar fram undir val­stríð­num, so er nógv framt, men meira skal fremjast. Trivnaðarkósin skal hald­ast, og vanlukkuligi streymurin av ungum fólkum, ið floyma av land­inum, skal steðgast umgangandi. Havnin er so smátt farin at bløða út. Stóra av­bjóð­ingin nú er at skapa ein modernaðan før­oyskan høvuðsstað, sum skal draga fólk til sín.
Tað verður ein dagur aftaná Heðin Mortensen. Á kommunuvalinum tann 13. november søgdu meirilutin av borg­ar­unum í Tórshavnar kommunu, at tann dagurin skal ikki koma enn.
– Eg finni hurðina sjálvur, tá tíðin er búgvin. Tað er hon ikki enn, sigur Heðin Mortensen.

- - -

Fakta:
Heðin Mortensen er føddur 7. apríl 1946 í Trongisvági, har hann búði fyrstu barnaaárini. Sum smá­drongur flutti hann til Havnar, har hann hevur búleikast síðan.
Hann er giftur Hjørdis Egholm Mortensen, og tey eiga fýra børn.
Heðin er útbúgvin maskin- og bilmekanikari, og hann hevur eisini útbúgving sum bil­sýnis­maður og trygg­ingar­maður. Hann arbeiddi sum maskin- og bilmekanikari í 17 ár. Fór í starv sum tryggingar­maður hjá Tryggingar­felagnum Føroyar í 1978.
Veruliga frambrotið í lands­poli­tikki kom ongantíð. Hann sat sum løgtingsmaður fyri Sam­bands­flokkin í Suður­streymoyar valdømi frá 1998 til 2004, men hevur eisini verið vara­maður á tingi í styttri tíðar­skeið í 1989, 1990, 1991, 1993 og 2004.
Heðin Mortensen hevur serliga gjørt vart við seg í býráðspolitikki. Hann var á fyrsta sinni valdur í 1972 og hevur verið býráðslimur uttan slit síðan. Hann tók við sum borgarstjóri tann 1. januar 2005.
Fremsta áhugamálið hevur altíð verið ítróttin. Hann var formaður í Havnar Róðrarfelag, áðrenn hann kom í stjórn hjá ÍSF sum starvsnevndarskrivari í 1979. Hann bleiv forseti har árið eftir og sat í samfull 28 ár. Umframt tað var hann formaður fyri Havnar Sjónleikarfelag árini frá 1997 til 2003.