Ingolf S. Olsen
----
Hóast ongin enn rættiliga veit, í hvussu stóran mun, Johan Dahl, landsstýrismaður í vinnumálum, ætlar at liberalisera føroysku elveitingina, so er Hákun Djurhuus, stjóri í SEV, ikki í iva um, at kommunala orkufelagið eisini fram eftir fer at hava avgerandi leiklutin, tá tað snýr seg um orkuveiting.
– Vit standa fyri næstan allari elframleiðsluni í Føroyum og hava stórar og kostnaðarmiklar útbyggingar fyri framman. Tað er SEV, sum hevur veitingarskylduna, og eg dugi ikki at ímynda mær, at nakar nýggjur aktørur er førur fyri at átaka sær henda leiklutin við øllum tí, tað inniber, sigur Hákun Djurhuus, sum tó leggur dent á, at hann onki hevur ímóti kapping á summum økjum.
– Síðani 2007, tá ið Elveitingarlógin kom, hevur kapping verið um vindorkuframleiðsluna, og tað er fínt. Tað riggar, tá talan er um óstøðugar orkukeldur, tí tað tá bara snýr seg um at framleiða orku uttan systemveitingar. Men tað er samstundis umráðandi, at ábyrgdin fyri tí stabilu orkuframleiðsluni við systemveitingunum, sum í Føroyum er vatnorka og termisk orka frá oljuriknum verkum, er púra greið. Hendan ábyrgdin er ásett í Elveitingarlógini og liggur hjá SEV, sigur hann.
Viðkvæmt net
Í størru grannalondunum eru fleiri størri og smærri aktørar, sum framleiða elorku inn á netið, sum er sentralt stýrt, men Hákun Djurhuus heldur ikki, at tað í Føroyum ber til at skilja netið frá restini av orkukervinum sum eina sjálvstøðuga eind.
– Eitt er, at tað vildi havt stóran eyka rakstrarkostnað við sær, um netið skuldi verið skipað sum sjálvstøðugt felag. Men reint tekniskt vildi tað eisini verið ein sera ótrygg loysn, tí vit tosa um eitt sera lítið, sjálvstøðugt net, sum tískil eisini er sera viðkvæmt. Tað er alla tíðina neyðugt við tí stabiliserandi framleiðsluni við systemveitingunum. Tað er ikki soleiðis, at vit kunnu hyggja at el-netinum sum at einum veganeti, har framleiðslan bara flýtur javnt og greinar seg út til brúkararnar. Standurin á elnetinum er neyvt tengdur at framleiðsluni út á netið til eina og hvørja tíð, og tess minni netið er, tess meira viðkvæmt er tað. Tað kann als ikki samanberast við evropeiska meginlandið, har øll netini hanga saman og stabilisera hvørt annað, sigur Hákun Djurhuus.
Av somu orsøk, sum hann ávarar ímóti at skilja netið frá SEV og leggja tað í eitt sjálvstøðugt alment felag, vil hann varðveita rættin hjá SEV til vatnorkuna.
Oljan skal út
– Oljan skal út, so tað verður vatnorkan einsamøll, sum skal vera tann stabiliserandi framleiðslan. Sjóvarfalsorka, sum vónandi fer at vinna nógv fram í komandi árum, er eisini ein stabil orkukelda á tann hátt, at vit kenna streymviðurskiftini fram í tíðina. Men hon hevur kortini eina óstabila náttúru, tá hon verður framleidd inn á netið, tí veður, vindur og streymnings-viðurskifti ávirka ta framleiðsluna rættiliga nógv. Tí er tað í fyrsta lagi vatnorkan, sum verður tann stabiliserandi framleiðslan, sigur SEV-stjórin.
Hann er eisini sannførdur um, at SEV eigur rættin til vatnorkuna, tó at rætturin, sum interkommunala orkufelagið fekk upp á vatnorkuframleiðslu í Føroyum í 1963, gekk út í fjør. Tað loyvið er longt fyribils til 30. apríl í ár.
– SEV hevur átt rættin í 50 ár og hevur gjørt risastórar íløgur í vatnorku. SEV hevur eisini kortlagt nýggjar møguleikar fyri íløgur í vatnorku. Kappingin er um, hvør kann byggja bíligast, tá tað snýr seg um vatnorku, altso hvør fær bíligast fígging, loysnir við meira. Tað er onki at ivast í, at í tí kappingini liggja vit eisini sera frammalaga. Tí dugi eg ikki at síggja, hví vit ikki skuldu fingið longt einkarrættin til vatnorkuna í 50 ár afturat, um endamálið væl at merkja er, at elprísurin skal haldast á so lágum støði fyri brúkaran sum gjørligt, sigur Hákun Djurhuus.
Samstarv
Júst á hesum økinum renna áhugamálini hjá SEV og privata orkufelagnum Røkt tó saman. Røkt hevur nevniliga eisini sókt um loyvi til vatnorkuframleiðslu fyri at kunna fremja eina verkætlan, har vindmyllurnar hjá felagnum pumpa vatn í byrgingina á Mýrunum oman fyri Vestmanna, tá tær ikki framleiða beinleiðis út á netið. Við hesi sonevndu pump and storage-skipanini (pumpu- og goymslu-skipanini) vil privata orkufelagið goyma vindorkuna sum vatnorku, men til tað krevst, at byrgingin verður hækkað og samstundis eitt loyvi til vatnorkuframleiðslu.
– Slíkar verkætlanir verða ikki forðaðar av, at SEV eigur rættin til vatnorkuframleiðslu. Verkætlanin kann fremjast í samstarvi við okkum, og samráðingar hava eisini verið um tað við Røkt, men tað hevur ikki enn eydnast at koma á mál við hesum, sigur Hákun Djurhuus.
Hann leggur dent á, at SEV er áhugað í samstarvi við aðrar framleiðarar, tó at hann vil halda fast um, at SEV framhaldandi skal eiga og umsita netið og hava rættin til vatnorkuna.
– Tað er fortreytin fyri at hava eina stabila elveiting og tískil fyri at kunna halda veitingarskylduna. Men tá tað snýr seg um aðra framleiðslu, serliga vindorku, so er onki í vegin fyri kapping og samstarvi. Bæði tá vindmyllulundin í Neshaganum og tann í Húsahaganum vórðu bodnar út, vóru vit opnir fyri at arbeiða saman við øðrum aktørum, men av ymiskum orsøkum vórðu vit í Neshaga einsamallir, tá avtornaði, meðan vit í Húsahaga hava samstarvsavtalu við Magn, sigur Hákun Djurhuus.
Í aðrari grein rør Johan í Niðristovu, stjóri í Røkt, fram undir, at SEV hevur havt kappingarfyrimun, tá teir bjóðaðu upp á Húsahagan, tí felagið kann mótrokna sparingar í oljunýtsluni á Sundi, tá vindorkuframleiðslan verður økt.
Hesum vísir Hákun Djurhuus tó aftur.
– Útboðið var treytað av, at talan var um eina sjálvstøðuga framleiðslueind uttan møguleika fyri roknskaparligum mótrokningum av nøkrum slagi, og vit hava hildið treytirnar, sigur SEV-stjórin.
100 prosent grønt
Hann vísir eisini á, at ráðandi støðan hjá SEV ikki hevur forðað fyri nýhugsan, innovasjón, og luttøku í nógvum orkumenningarætlanum, og nevnir í tí sambandinum eina røð av verkætlanum.
– Umframt framhaldandi útbygging av vatn- og vindorkuframleiðsluni, verður tað helst sjóvarfalsorkan, sum størstur áhugi fer at verða um næstu árini, tí hon hevur potensjali til, at Føroyar kunnu verða 100 prosent forsýnaðar við grønari orku um nøkur ár – optimistarnir siga 10 ár, realistarnir 20 ár, staðfestir Hákun Djurhuus.
