Sólrún Michelsen, Hinumegin er mars, 144 bls.
Mentanargrunnur Studentafelagsins, kr. 198,-
Útlendskir rithøvundar skriva um almennar trupulleikar og menniskju, sum vit øll kunnu kenna okkum aftur í. Føroyingar skriva um bygdina ella seg sjálvan. Nakað soleiðis hugsaði eg sum yngri, og hendan hugmyndin rann aftur fram fyri meg á pallborðsfundi millum føroyskar og danskar rithøvundar á Bókadøgum herfyri.
Føroyski orðstýrarin presenteraði rithøvundarnar og legði fyri við danska krimihøvundinum Leif Davidsen. Hann fekk eitt tyssi av rósandi orðum, og somu æru fingu hinir útlendsku rithøvundarnir. Síðani vendi orðstýrarin sær til Sólrúna og segði: Og so hava vit Sólrún Michelsen. Hon hevur skrivað eina bók um mammu sína. Einki annað.
Í næstu viku fær kanadiski rithøvundurin Alice Munro bókmentavirðisløn Nobels. Munro skrivar stuttar søgur um vanlig menniskju. Søgurnar ganga allar fyri seg í einum lítlum amti í landslutinum Ontario í Kanada, og kanska hevur onkur lokalur orðstýrari onkuntíð sagt, at bøkurnar hjá Munro snúgva seg um tey og tey fólkini. Einki annað.
Søgurnar hjá Alice Munro og Sólrún Michelsen líkjast ikki, als ikki, men tær duga báðar væl at gera tað sermerkta alment og tað óítøkiliga ítøkiligt. Tað er tað, góðir rithøvundar duga. Nýggja bókin hjá Sólrún, Hinumegin er mars, snýr seg um um eina konu mitt í trýssunum, sum stendur millum lítla ommubarnið og gomlu mammuna. Men hon snýr seg eisini um sjálva tilveruna.
Kettlingar í himli
Frásøgukonan í søguni missir spakuliga mammuna, sum fær heilabløðing, verður dement og fjarar burtur. Men hon missir ikki bara mammuna, hon sær eisini sína egnu ellisframtíð. Tveir veruleikar, sum tey fæstu vilja ella duga at seta orð á.
Í skaldsøguni finnur dóttirin orð fyri sorgina og kærleikan við at leita aftur til løtur í barndóminum. Tá gentan er innløgd á sjúkrahúsi, og bara fremmandafólk eru um hana. Tá kettlingurin doyr, og mamman setir seg niður hjá gentuni og uggar hana. Kettlingurin spælir í himli, sigur mamman.
“Vit sótu tigandi eina løtu. So reistist hon, kíndi mær um hárið og fór inn aftur. Hol var komið á sokkin, og eitt eyga var á veg upp eftir legginum á henni. Eg fluttti yvir á steinin, har hon hevði sitið. Hann kendist heitur.” Lítlir staklutir, sum lýsa meira enn alla heildina.
Brot og speglaðar dýpdir.
Skaldsøgan er ikki skipað í kapitlar. Hon skiftir millum løtur saman við gomlu mammuni og smáu ommubørnunum og ferðir aftur í aðra tíð og onnur støð. Frásøgurøddin er sera týðulig, og alt verður sett saman og reflekterað í hennara tonkum.
Sólrún hevur, sær sjálvari líkt, nógv myndamál í bókini. Reytt tógv er ein av myndunum, sum ganga aftur. Onkuntíð er tað ein hespa, onkuntíð vundið upp í eitt noða, og tá mamman biður hana skúra gáttirnar, er tað “okkurt, sum knýtir í endan á upprakta lívinum, sum var.”
Ein onnur spegling í søguni er tann skaldsliga. Vit hoyra tónar og tema úr verkum hjá Williami Heinesen, Aldous Huxley, Kára P, Johan Harstad og øðrum. Speglingarnar lýsa og perspektivera núið, sum er so trupult at skilja.
Engybøds og tað eg ikki skilji
Frásøgukonan í Hinumegin er mars er ikki bara í limbo saman við mammuni. Hon er mitt í nútíðini við Facebook, Google og øðrum seiberspeys hentleikum. Hon spælir Angrybirds við ommusoninum, sum sigur, at hon sleppur “bæja eina fej.”
Hvørki ommusonurin ella mamman gera mun á ævintýri og veruleika. Hugaferðirnar hjá frásøgukonuni sjálvari eru meira skilvísar. Men eg skilji tær ikki altíð. Eg skilji til dømis ikki, hvat laksavinurin og spákonan gera í søguni.
“Tær nýtist ikki altíð at noyðast at skilja,” sigur frásøgukonan. Ikki at skilja er kanska ein fyritreyt fyri at skilja tað ikki at skilja. At skilja mammuna, sum verður meira og meira í ørviti. At skilja, hvussu tað er at missa.
Villiniborgir og tundurproppar
Bókin snýr seg fyrst og fremst um dóttur og mammu. Her er eingin politisk viðgerð av eldraøkinum, men samfelagsligu villiniborgirnar hómast tó við longum bíðilistum og politikkarum, sum siga, at nú “fáa øll tey gomlu til gávus at verða liggjandi gloymd heima í egnum bústaði.”
Hóast eg bæði flenti og græt við tárum, meðan eg las, so er søgan ikki sentimental, og huglagið er, so løgið tað ljóðar, lætt. Mamman tykist ikki stúrin og velur altíð ljósið, sigur dóttirin. Hon er sum ein tundurproppur. “Meiningsloysi nam ongantíð við hana.”
Dóttirin er meira kompleks, men tá mamman fer, knýtir hon seg í vónina hjá mammuni og broytir “ongantíð aftur” til “einaferð.” Hinumegin er mars. Hesumegin halda mammur fram at reiða sengur. Lívið er løtur, og tær skulu, sum Hans Andrias Djurhuus yrkir “ikki burtur sandast, men í vakurleika andast.”
