Á pallinum dansar ein ung og vøkur svørt genta hulabanduladans til bongojazz. Við víðopnum, argandi eygum og sleiktum dreingjahári. Hon er nakin, og um lendarnar hongur eitt bast við gulum bananum og darlar til rútmisku rørslurnar. Og fólk eru á gosi.
Árið er 1926 og staðið er París. Og hetta er kollveltandi og óhoyrt, tí hon er kvinna og svørt og nakin. Men tíbetur í París og ikki í heimlandi hennara USA, har skilnaðurin millum rasurnar er so hjølfestur, at nakni banandansurin hevði ikki gingið ann. Har, eins og í Europa skapar hon øsing í meirilutans trongu heimsfatan. Men, í Europa, verður hon eisini móttikin við opnum ørmum, sum eitt eksotiskt natúrbarn, eitt dekadent listarligt innslag í mentanarradikala umhvørvinum. Í einum tíðarskeiði við »funkis, frísinni og fascismu«, sum onkur hevur nevnt hetta spennandi rembingartíðarskeiðið millum kríggini bæði.
Onki er svart og hvítt
Søgan um Josephine Baker er søgan um ungu, svørtu dansarinnuna, sum ikki vildi góðtaka, at heimurin var svartur og hvítur. Hvørki tá umráddi rasu, sexualitet ella kyn. Við Gudsgivnu dansi- og sanggávum sínum gekk hon sínar egnu og øðrvísi leiðir í stríðnum fyri javnrættindum millum menniskju, og kom á hendan hátt á tal við allan tann modernaða heimin.
Fødd og uppvaksin í Missouri í USA. Mamman svørt, pápin hvítur, men ókendur. Í heimlandinum var fíggjarligur ótryggleika, rúsdrekkaforboð og rasuskilnaður. Og als ikki pláss fyri einari ungari, svartari listakvinnu, sum vildi nakað meira við lívinum, enn tað, sum henni var lutað til í dópsgávu í Guds útvalda landi.
Longu sum 12 ára gomul gavst hon í skúlanum, so hon kundi sleppa at dansa. 14 ára gomul ferðaðist hon runt í landinum við ymsum svørtum dansibólkum, og sum 17 ára gomul, í 1923, endaði hon í dreymabýnum New York, á sjálvum Broadway.
Men hon vildi ikki taka til takkar við at spæla »blackface«, sum var einasti leikluturin fyri litt og svørt fólk í USA. Rasuskilnaðurin, segregationin, loyvdi ikki svørtum at standa á palli. Bert um tey vórðu málað svørt og parodieraðu »nekaran«, so áskoðararnir hildu, at tey vóru hvít í veruleikanum.
Vann avantgarduna
So evnaríka dansarinnan leitaði sær út um landoddarnar og bergtók eftir ongari tíð mentanarháborgirnar París og Berlin. Har gjørdist hon skjótt miðdepilin í avantgardistiska listaumhvørvinum í seinnu helvt av 20'unum, serliga eftir víðagitna banandansin á Folies-Bergères í Paris.
Tann nú heimskenda dansarinnan bleiv eisini partur av danska mentanarumhvørvinum, tá hon varð gestadansari á Dagmarteatrinum í Keypmannahavn summarið 1928.
Eins og aðrastaðni vórðu royndirnar at steðga henni gjørdar til skammar í Danmark, tí navnframir mentanarpersónar tóku hana til sín og talaðu hennara søk. Eitt nú skrivaði gitni danin, Poul Henningsen, í Politiken »Um til ber at læra at vera natúrlig, áttu møður at sent døtur sínar í læru hjá Josephine Baker.«
Í mun til USA var ongin sunduskiljing millum svørt og hvít í Europa, tí her vóru so fá svørt. Ikki harvið sagt, at racisman ikki ráddi fyri borgum í Europa, tí tað gjørdi hon. Men her kundi hon upptraðka sum Josephine Baker, uttan at verða málað svørt!
Djørv og syrgilig parodi
Fyri Josephine Baker var aðalmálið ikki at undirhalda, men at lata upp eyguni á teimum, sum tvíhildu um rasuskilna og aðra menniskjakúgan.
Hetta gjørdi hon eisini við at luttaka í kjaki og blaðskriving, tá tað lá fyri. Í blaðgrein frá summarinum í Keypmannahavn skrivar hon: »Gævi satt, at framkomni heimurin einaferð megnar at drepa rasuhatrið og loyvir øllum rasum at tráast eftir vakurleika.«
Kynstrið, sum Josephine Baker meistraði fram um onnur var, at hon skilti og brúkti eintáttaðu ímyndinar um rasurnar og teirra eyðkenni, í listini. Hon var somikið rúmlig, at hon visti, at við at yvirspæla stereotypurnar, kundi hon vera við til at bróta tær niður.
Til dømis í banandansinum, har hon spælir primitiva ímyndin av fría og villa, sexuelt óspilta upprunafólkinum í urskóginum. Á siviliseraða pallinum dansar hon spillnakin runt við eksotiskum, falliskum eftirgjørdum bananum. Ein djørv, og eisini syrgilig, parodi.
Í dag kanska eitt sindur naivt, men nýskapandi í samtíðini.
Ættleiddi 12 børn
Hesi árini fekk Josephine Baker eisini stóra undirtøku sum fotomodell og filmsstjørna í Fraklandi. Í 1937 gjørdist hon franskur statsborgari, og undir 2. heimskríggi var hon virkin í fronsku mótstøðurørsluni, millum annað sum njósnari. Sagt varð, at týsku hermennirnir gjørdust so hugtiknir av henni, at hon ótarnað slapp tvørtur um øll landamørk við loyniligum skjølum. Fyri hetta avrik varð hon stórliga heiðrað av fronsku stjórnini eftir krígslok.
Í 50'unum og 60'unum gjørdist hon virkin í amerikanska borgararættindarørsluni, og gekk, saman við vinfólkunum Martin Luther King Jr. og konuni Coretta Scott King, á odda fyri einari »ikki harðskapsleið« til tess at avtaka rasuskilnaðin í suðurstatunum.
Um sama mundið fór hon eisini undir eina aðra forvitnisliga verkætlan: At ættleiða børn úr ymsum londum við ymsum liti og uppruna. Tey 12 børnini búðu saman við henni á slottinum, Les Milandes, sum eisini var karmur um felagsskapin »Barnanna ST«. Endamálið við hesum var at prógva, at fólk við ymiskum uppruna kunnu liva friðarliga saman í sátt og semju.
At fíggja »ælabogafamiljua«, sum hon rópti hana, skipaði Josephine Baker stórslignar konsertir kring Europa í 50'unum og 60'unum. Har upptraðkaði hon í upplýstum stjørnudusti við tekkiligum kjólum, glitrandi pailettum og tølandi fjaðrum – sum ein sonn, men eisini sterk, diva.
