? Eg veit ikki, hvør tað er, sum blívur við at spjaða so út av lagi misvísandi og skeivar upplýsingar bæði í Danmark og her heima um ætlanirnar við arvagransking í Føroyum.
Pál Weihe, Læknastjóri, sigur, at hann øtast um viðgerðina, sum málið um føroysku arvagranskingina hevur fingið, bæði her á klettunum og uttanlands.
Tí hann sigur, at tær atfinningar, sum eru førdar fram ímóti ætlanini byggja á misskiljingar, sum als onki hava við veruleikan at vera. Ikki minst harmar tað hann, at enntá tíðarritið ?Ugeskrift for læger?, sum vanliga er á høgum, fakligum støði, eisini fer uppí sama kórið og ávarar í sjálvari oddagreinini uppá tað harðasta ímóti ætlaðu arvagranskingini í Føroyum.
? Eg veit ikki, hvaðani tíðarritið hevur sínar upplýsingar frá. Men tað liggur so fast, at tað er hvørki frá mær, ella frá Høgna Joensen, aðalstjóra í heilsumálastýrinum, at ?Ugeskrift for Læger? hevur sínar upplýsingar, sigur Pál Weihe.
Hann leggur afturat, at hann hevur heldur ikki hoyrt nakran føroyskan politikara ført tað fram, at ætlanin var at gera eina lóg í Føroyum, sum gav einari privatari fyritøku einkarrætt til allar upplýsingar í føroysku heilsuverkinum, so upplýsingarnir koma neyvan haðani heldur.
Eisini blaðið ?Lyllandsposten? samanber Føroysku ætlanina saman við arvagranskingini í Íslandi, men heldur ikki hetta blaðið hevur sett seg í sambandi við føroyskar myndugleikar á økinum.
Onki við okkum at gera
Pál Weihe sigur, at arvagranskingin, sum vit ætlaðu okkum undir í Føroyum, kann ikki á nakran hátt samanberast við tað, sum fer fram í Íslandi.
? Men lat tað verða sligið fast, at hvørki læknarnir í íslandi, ella íslendska fólkið, hava ikki á nakran hátt mótmælt, at íslendingar eru farnir undir arvagransking.
? Tað, sum íslendskir læknar eru ógvuliga ivingarsamir um, er, at Altingið nú hevur samtykt at geva privatum virki, sum helst verður DeCode, einkarrætt til allar upplýsingarnar í íslendska heilsuverkinum.
? Hesar upplýsingarnar skuldu teir brúka til eina serstaka ætlan, sum teir arbeiða við afturat arvagranskingini.
? Hendan lógin varð samtykt beint fyri jól, og tað er m.a. hetta, sum ?Ugeskrift for Læger? ávarar so staðiliga ímóti.
? Og eftir sum tað er hetta, sum øll oddagreinin í ?Ugeskrift for Læger? byggir á, skilji eg ikki ávaringarnar ímóti okkara ætlan, tí tað er heilt hvør sítt, sigur Pál Weihe.
Og hann leggur afturat, at tað hetta, sum íslendsku læknunum ikki dámar.
? Men tað var als ikki hetta, vit skulu samstarva við DeCode um, tí tað var ikki talan um nakað tílíkt í Føroyum.
? Men samstarvið, sum vit skuldu hava við Decode, varð fingið í lag langt frammanundan.
? Pál Weihe sigur, at bara av hesum sæst, at føroyska og íslendska málið als ikki kunnu samanberast.
? Samstarvið, sum vit ætlaðu at fáa ílag við íslendingar, var at royna at finna fram til, hvar ymsar sjúkur eru á arvastronginum.
? Vit hava ikki biðið um loyvi at taka blóðroyndir av hvørjum einstøkum føroyingi.
? Tað einasta, eg havi skotið upp, er, at fáa føroyska ættartræið inn á teldu.
? Ætlanin er so at taka fólk, við ávísum sjúkum burturúr og at kanna tey fólkini og at samanbera tey við eitt ávíst tal av frískum fólki.
Og vit hava framvegis vónir um at fáa eina skipaða arvagransking upp á føtur, sigur Pál Weihe.
Forða ikki nøkrum
Pál Weihe sigur, at arvagransking við føroyingum fer longu fram í Danmark á sálarfrøðiliga økinum.
?Og tað hava vit onki ímóti. Tað, sum vit ætlaðu var at byggja upp eina arvagransking í Føroyum.
? Men fyri tað skal tað sjálvsagt eisini bera til hjá øllum øðrum at granska.
Grundin til, at vit vilja leggja arvagranskingina í sjálvum tí almenna heilsuverkinum var nettupp fyri, at tað skuldi vera vanligar, góðkendar fortreytir galdandi fyri granskingini.
? Talan kann aldrin verða um at nakar fær framíhjá rætt til upplýsingar framum nakran annan.
Pál Weihe sigur, at einsamallir megna vit ikki at fáa eina arvagransking á føtur í Føroyum.
? Vit vilja fyrst og fremst nýta hetta høvi at menna tað føroyska samfelagið og tað føroyska heilsuverkið, ístaðin fyri bara at menna útlendsk samfeløg og útlendsk heilsuverk.
? Um tað so harafturat gevur eitt fíggjarligt avkast, er tað ongantíð betur.
Føroyski læknastjórin skilir nevniliga ikki atfinningarnar um at arvagransking má ikki ikki gerast til ein spurningur um pening og um arbeiðspláss.
? Tað reingist ikki, at spurningarnir um arbeiðspláss, inntøkur og fólkaheilsa er ein trýeind, sum hongur neyvt saman.
? So eg dugi ikki at síggja nakran sum helst mótsetning í tí.
Okkara vælsignilsi og byrða
Ein atfinnging ímóti ætlaðu arvagranskingini er, at samfelagið er so lítið, at tað fer at bera til at fáa at vita, hvørjar sjúklingar, teir ymsu upplýsingarnir eru um, hóast teir eru kotaðir.
Pál Weihe svarar, at tað dugir hann ikki at síggja sum nakran siðsemiligan trupulleika.
? Tað er okkara vælsignilsi og tað er okkara byrða, at vit liva í einum lítlum samfelag.
? Vit vita eisini, hvør av okkum er sjúkur og, hvør sær sjúkur út.
? Føroyingar vita so nógv um hvønn annan á so nógvum økjum, og hetta hava vit lært at liva við.
? Men hví er tað avdúkandi fyri nakran at vit fáa at vita, hvat á arvastreinginum ein ávís sjúka er?
? Hví er tað so ringt, ella eyðmýkjandi fyri nakran at vit fáa at vita, hvar á arvastreinginum ein ávís sjúka er, sum øll kortini síggja og vita at ein hevur? spyr Pál Weihe.
?Heldur enn at ræðast tað, átti ein tvørturímóti at fegnast um, at ein kann verða við til at loysa gátuna um eina ávísa sjúkur,
Hann vísir eisini á, at tað finst eitt ótal av persónligum upplýsingum um heilt nógvar føroyingar nógva staðni, og at tað eru nógv fólk, sum hava atgongd til hesar trupulleikar.
? Hvussu nógvar persónligar og viðkvæmar upplýsingar um fólk hava kommunulæknar og teirra skrivarar ikki?, ella sjúkrahúslæknar og sjúkrasystrar, laborantar, sálarfrøðingar, sosialráðgevarar, løgregla, prestar, starvsfólk á Toll & skatt o.s.f.r - uttan at hesir upplýsingarir á nakran hátt eru kotaðir.
? Hví lata fólk púra ekkaleys øllum hesum fólkum allar møguligar persónligar upplýsingar upp í hendurnar, uttan at ivast í, at tey halda tagnasrskylduna?
? Og hví fara tey so brádliga at ivast, um nakrir heilt fáir granskarar eisini megna at halda tagnarskylduna, hóast eitt høgt, etiskt støði er ein hornasteinur undir teirra útbúgving? spyr Pál Weihe.
Pál Weihe sigur, at tað er fakligt sjálvmorð hjá einum granskara, ikki at verja sínar upplýsingar.
? Tað er ongin munur á tagnarskylduni tá ið vit arbeiða inni í arvastreinginum og tá ið vit arbeiða beint uttanfyri.
? Og beint uttanfyri hava vit arbeitt við blóðroyndum, kanningum og gransking í fleiri ár, bæði í Føroyum og í øllum heimsins londum.? Um vit fara eitt stig longur inn, ger tað ikki tann stóra munin. Upplýsingar eru altíð í trúnaði. So tað er ein trupulleiki, sum saktans kann loysast eftir sama, høga, etiska leisti, sum heilsuverkið arbeiðir eftir annars.
Pál Weihe heldur, at tann veruligi etiski trupulleikin er, í hvønn mun upplýsingar um heilsu kunnu brúkast í ymsum samanhangi, t.d. tá ið vit skulu hava eina lívstrygging.
? Og meiri vitan, vit fáa, meiri umráðandi verður tað at taka støðu til hetta
? Men tað er eitt stórt mál at taka støðu til.
? Og eg kann saktans ímynda mær, at politiski myndugleikin sker ígjøgnum og ger av, hvørjir upplýsingar kunnu brúkast til hvat.
Merkir sær upp
Hevur tú nakra meining um, hví upplýsingarnir eru komnir so skeivt fyri. Kann tað verða eitt endamál við tí?
? Tað fær tú meg ikki at siga. Men eg merki mær upp, at tað verða áhaldandi skeivir og misvísandi upplýsingar spjaddir í Føroyum og í Danmark um tað, sum vit ætlaðu okkum í holt við.
? Og eg haldi t.d., at tað er heilt undarligt, at danska siðsemisnevndin longu langt síðani givið loyvi til at eina granskingarætlan, sum vit skuldu gera saman við donskum læknum um parkinson sjúkuna
? Men í Føroyum hjá okkum elvir málið til stórar trupulleikar. Tað skilji eg ikki, sigur Pál Weihe.
? Vit skuldu gera granskingina saman við einum donskum lækna, men málið í Føroyum hevur drigið so mikið langt út, at danski læknin er nú nógv frammanfyri okkum.
Eisini formaðurin í føroysku siðsemisnevndini, Rólant í Skorini, setti í sjónvarpinum spurnartekin við, hvat DeCode skuldi hava afturfyri samstarvið við føroyingar.
Samsundis segði hann, at granskingin hjá Pál Weihe skuldi eisini fara fram í Íslandi.
? Eg kann bara siga, at vit hava ikki avtalað nakað sum helst. Og vit eru yvirhøvur ikki komin so langt sum at tosa við Decode um prís, ella nakað slíkt
? Hinvegin hava vit sagt, at er grundgevingin fyri hesum samstarvinum, at fólkasløgini bæði, føroyingar og íslendingar, líkjast so nógv, so er eisini neyðugt at samanbera ymisk úrslit. ? Men at tú vísir einum vísindaligum samstarvsfelaga nøkur úslit, merkir ikki, at tú hevur selt honum tað.
Rólant í Skorini vísti eisini á, at munurin á tínari granskingarætlan, og teirri, sum August Wang, og aðrir hava arbeitt við í nøkur ár, er, at granskingin hjá August Wang fer fram í tí almenna heilsuverkinum?
?Er tað føroyska heilsuverkið kanska ikki alment? spyr Pál Weihe.
Hvussu ber tað til, at eisini sjálvur formaðurin í føroysku siðsemisnevndini misskilir málið so stórliga?
? Tað skilji eg heldur ikki.
? Endamálið hjá okkum var nettupp at gera eitt átak fyri føroyska heilsuverkið fyri at menna tað bioteknologiska økið í Føroyum.
? Tí tað er eitt øki sum fer at hava ein týðandi leiklut, bæði í heilsuverkinum, men eisini á øðrum økjum, eitt nú í matvøruframleiðsluni í komandi tíðum, sigur Pál Weihe.
