Ólavur í Beiti er ein av teimum heilt fáu føroyingunum, ið stendur sum rithøvundur í telefonbókini. Júst nær hann hevur lagt hetta okið á seg sjálvan, veit eg ikki, men eftir útgávuvirkseminum at døma, livir hann væl og virðiliga upp til tittulin. Seinasta bók hansara, »Losi tann Fyrsti« er hansara níggjunda bókaverk og tað fimta síðani 1994.
Felags fyri nógvar av undanfarnu bókunum hjá Ólavi er, at tær taka støði í persónligum fyri ikki at siga privatum viðurskiftum. Sosialir og sálarligir trupulleikar verða endavendir og viðgjørdir úr ymsum sjónar-hornum. Stílurin er reystmæltur, bersøgin og sera opinskáraður. Nærkast tí, sum á donskum verður nevnt »bekendelses-litteratur«.
Men nú er líkt til ? fyri ein part, ið hvussu er ? at hann leggur á annan bógv. Losi tann Fyrsti er ein lítil framtíðarskaldsøga, ið fyrimyndar sær Føroyar sum oljusamfelag. Ikki science fiction í vanligari merking, men meiri ein satirisk keipumynd av politiska veruleikanum á klettunum.
Í byrjanini hitta vit teir báðar advokatarnar Svein Svínstoft og Havur Havursgarð (navnasymbolikkur á einum silvurfati), ið koma koyrandi um Gøtueiði ávegis úr Klaksvík. Á Skálafjørðinum liggja veitingarbátar, klárir at fara út á boripallar, og hetta setir ymiskt í gongd í heysinum á teimum báðum Sveini og Havuri.
Teir báðir eru annars kendir advokatar frá kemikaliu- og svartkjafta-ævintýrunum í 80-árunum, har teir hjálptu til at yvirfíggja og væl at merkja stungu rívan av peningi í egnar lummar.
Stórar sjónir berast nú fyri á hesum biltúri, og tað endar við, at teir gera av at stovna nýggjan flokk: Oljuflokkin!
Stimburið undir hesari avgerð er ikki minst av seksuellum slagi. Í endanum á kapitlinum situr Svein burturi í dreymi:
»Hann er á sólfyltu Riviera-strondum og hevur tjúkku hondina í klovinum á franskari moyggj, og í dreyminum tekur hann hondina upp til nasarnar og luktar og sigur spakuliga, júst so Havur hoyrir:
? Olja!«
Brotið umboðar væl tann spottandi og samstundis maskulina stílin í søguni. Ein stílur, ið sum heild hepnast væl allan vegin. Høvundurin blúgvast á ongan hátt við at taka ramliga til. Hetta gevur frásøgnini eina kensluliga mansliga megi og skapar fjarstøðu til persónarnar.
Høvuðspersónin Losa hitta vit í næsta kapitlinum. Vit eru stødd í Kvívík. Bygdin og landslagið har er longu lýst í einum inngangi, sum er ein forn-frøðilig grein eftir Sverra Dahl. Har fæst m.a. at vita, at í 1751 var Kvívík hin fjølmentasta bygdin á Streymoynni aftan á Tórshavn.
Losi var føddur »sama dag sum ternan kemur, dagin eftir at seyðurin var farin av bønum«. Hesar tíðarfestingar eru eitt eyðkenni fyri frásøgnina. Hann er annars útróðrarmaður og sum skilst ikki eitt av Guds bestu børnum. Eitt kradd og eitt tjóvsvætti og gessigur sum ein nýútsleptur veðragjólingur. Sjey børn eigur hann við Sølvønu við teimum stóru bróstunum, sum hann tó ikki býr undir taki við.
Nei, hann livir saman við mammuni, sum vist flysir honum hvørt epli. Frá henni hevur hann eisini tað dýrasta hann eigur, nevniliga eitt perluhálsband, ið stolið er úr eini víkingatoft í bygdini. Umframt annað hevur hetta hálsbandið eina serstaka megi á konufólki.
Ná, men fyri at gera stutt av, so endar tað við, at Losi verður nevndar-limur í nýstovnaða Oljuflokkinum (teimum vatnaði júst ein fimta mann) og seinni gerst hann løgmaður, tá Oljuflokkurin við 13 monnum skipar samgongu við Sjálvstýrisflokkin og Miðflokkin. Oljuævintýrið er nú av álvara byrjað, og Losi sjálvur stendur á odda fyri fleiri stórum fyritøkum.
Hvussu leikur at enda fer, skal lesarin eiga til góðar. Bert skal nevnast, at politiska karrieran hjá Losa má fatast sum ein beinleiðis mynd av teimum viðurskiftunum, sum helst altíð hava valdað í føroyskum politikki.
Hesin undarligi blandingurin av tí persónliga og tí almenna, tað stutta stigið úr útróðrarbátinum inn um tinggáttina, lokalpatriotisman, nepo-tisman, ja, sjálvt fetichisman, ið spælir ein avgerandi leiklut í hesi søguni.
Mær kemur Losa fyri næstan sum Jeppa í barónseingini, og skal nakar moralur lesast úr søguni, má hann væl vera: Skomager bliv ved din læst! Ella á vánaligum føroyskum: Fiskimaður, statt og fíla!
Eg vil halda, at Ólavur við hesi skemtiligu framtíðarlýsing hevur prógvað, at hann dugir at skriva um annað enn seg sjálvan. Handalagið hevur hann til at fáa setningarnar at sita, so málið ljóðar nátúrligt, serliga í beinleiðis talu. Í lýsingum av pesónum vinglar stílurin tó eitt sindur. Eg hugsi t.d. um lýsingina av Losa ovast á s. 20. Har kundi høvundurin væl havt verið og rótað á seðlasavninum á Føroyamálsdeildini eftir sjáldsomum lýsingarorðum. Hinvegin kann hann stundum minna um Oyggjatíðindi, tá hann umrøður eitt nú sakførararnar (men kanska er tað tilætlað??).
Nú er ikki at siga, at »Losi tann fyrsti« er nøkur stórhending í føroyska bókmentaheiminum. Hon er hvat hon er, ein satira yvir føroyskan politikk, við einum ávísum aktualitetsvirði, ið ger hana verda at lesa. Og so fær hon lesaran at flenna, men verri enn so alla tíðina.
Bókin inniheldur tveir aðrar tekstir, sum einki hava við Losa at gera, og sum mugu fatast sum ífylla.
Í tí fyrra »Sjón« eru vit inni á tí meiri persónliga, nevniliga høvundsins yrki sum blaðmaður. Hesin tekstur skuldi avgjørt ikki verið tikin við, tí hann beinleiðis lumpar lesaran. Blaðmaðurin hittir eina kvinnu í Íslandi, sum ber merki eftir buking. Seinast hittast tey aftur í Keypmannahavn, og nú skal Birgit, sum hon eitur, siga sína søgu, men har verður eingin søga. Seinasta reglubrot ljóðar:
»Mær fattast orð at lýsa samveruna okkara millum har á skrivstovuni, men orð eru neyvan neyðug nú, tí sjónin er sterkari.«
Eg meini tað. Eru orðini ikki júst tað, ein rithøvundur skal liva av? Ella havi eg púrasta misskilt tekstin?
Seinasti teksturin »Ein føroyingur í Keypmannahavn«, er eitt framhald av »Hvar ert tú, Emilia?« úr stuttsøgusavninum »Frøkun Snarljós« (1994).
Í hesum báðum tekstum, sum eru meiri modernistiskt merktir, er lítil og eingin episk gongd at hóma. Sjónarhornið er eitt sjúkt (skizofrent) sinni, ið stútt loypir aftur og fram millum tíðarbil, støð og persónar. Tú fært eina fatan av, at skrivitilgongdin er eitt mál í sjálvum sær. Møguliga kunnu vit kalla stílin eksperimenterandi, tó at hann ikki er heilt ókendur aðrastaðni.
Veit, at høvundurin ætlar at arbeiða víðari við hesum tekstum í sambandi við eina komandi skaldsøgu. So best er at bíða eftir henni, áðrenn vit fella dóm yvir hesar omanfyri nevndu tekstir.
Vónandi verður ikki alt ov leingi at bíða.
(Ummælið stóð í Føringinum 6. novembur 1997)
