Her greiða koyrilærari, løgreglufólk, sjúkraflutningstænasta frá sínum upplivingum í ferðsluni. Skift verður ímillum framløgur, samskifti, hagtøl, myndir og filmir. Eisini sigur avvarðandi sína søgu, um brádliga at missa í ferðsluni, frá tá lívið við eitt broyttist. Hjálmar Dam, sjónleikari, hevur eisini eitt upplegg, har hann kjakast við næmingarnar.
Fyrra partin av degnum fáa næmingar kunning um váðafaktorar og vanlukkur. Ítøkiligu avleiðingarnar av ikki at taka ábyrgd av sær sjálvum og hvør øðrum í ferðsluni verða framlagdar, uttan at nakað verður ballað inn. Tað eru Trygd og Tryggingarfelagið Føroyar, ið stuðla Ferðsludagarnar sum Ráðið fyri Ferðslutrygd skipar fyri.
Eingin fremstifingur
Hjálmar Dam, sjónleikari, samskiftir opið og erliga við næmingarnar um teirra atferð í ferðsluni. Endamálið er sostatt ikki lyftur fremstifingur, men at fáa tey ungu at taka lut og grunda yvir sínar gerðir og síni val í ferðsluni.
– Eg royni at skapa eitt trygt rúm, har eg við lættari men fastari hond stýri næmingarnar gjøgnum eitt kjak við støði í veruligum vanlukkum og tvístøðum, sum tey ungu koma út fyri, tá tey skulu venda sær í ferðsluni. Tey skulu kunna siga sína meining við virðing fyri hvør øðrum, greiðir Hjálmar frá.
Hvat er óviljað manndráp?
Hjálmar lesur upp um eina veruliga hending, har ein 6 ára gomul genta varð yvirkoyrd. Tey fáa innlit í søguna við stuttum tíðindastubbum úr bløðunum.
– Gongdin er at seta tey inn í støðuna frá fleiri sjónarhornum. Hevði tú vart tann, sum koyrdi gentuna yvir, um viðkomandi var vinmaður tín? Hevði tú farið til jarðarferðina, um tú koyrdi gentuna yvir? Hevði tú lovað tí, sum koyrdi gentuna yvir, at komið til jarðarferðina, um tú var beiggi gentuna? Næminarnir eru áhugaðir og fúsir at siga sína støðu, sjálvt um tað ofta vísir seg at vera sera truplar tvístøður, sigur Hjálmar.
– Tey ungu halda oftast, at fongsulsrevsingin fyri óviljað manndráp ikki er tað ringasta. Tað sum tyngir er gerðin – at liva víðari við gerðini, heldur Hjálmar.
Neyðugt at tey sjálvi gera svarini
Síðani verða næmingarnir bidnir at tosa tvey og tvey og deila sínar egnu upplivingar í ferðsluni – tað nýtist ikki at vera nakað dramatiskt. Men meiri enn so vísir seg, at tað millum næmingarnar ella lærararnar eru avvarðandi ella vitni til ferðsluvanlukkur.
– Tey sleppa at fáa orðið og greiða flokkinum frá sínum upplivingum – í tann mun tey sjálvi vilja, sjálvandi.
At enda verður vent aftur til tann veruleika, at vit aloftast hava møguleikan at velja. Eisini í ferðsluni, tá tað snýr seg um til dømis ferð og rúsdrekka og ábyrgdina av okkum sjálvum og okkara vinfólkum.
– Tey ivast ofta, og tað er fínasta lagi, tí spurningarnir seta kortini tankarnar í gongd. Tað er umráðandi, at tey sjálvi koma til niðurstøðuna. At tey hava eina ábyrgd, tá tey eru ein partur av ferðsluni. Bæði fyri sær sjálvum og fyri hinum. Tí ein sannleiki er ikki ein sannleiki fyri tey, um tey ikki hava gjørt meiningina til sína egnu – so liva tey ikki eftir tí. Tí er tað neyðugt, at tey sjálvi koma fram til svarið, og ikki vit vaksnu, heldur Hjálmar.
Hvat er endamálið?
– Endamálið er at fyrireika framtíðar ferðandi at vera ábyrgdarfull. So tey kunnu seta seg inn í bilin við einari sunnari dosis av virðing og kanska einum veti av ótta.
Hvussu taka næmingarnir ímóti?
– Eg haldi, at tey taka øgiliga væl ímóti tí. Hetta skal vera eitt trygt forum. Summi siga einki, og tað er í fínasta lagi, um tey bara lurta. Eg haldi, at øll eru ein partur av kjakinum kortini. Eg fái tey ikki til at lova mær nakað sum helst um at vera ábyrgdarfull í ferðsluni. Men ivaleyst setur hetta tankar í gongd hjá øllum.
Hví vildi tú vera við til at betra um ferðslutrygdina?
– Eg haldi, at hetta er eitt privilegium at sleppa at tosa við allar landsins 8. floksnæmingar. Tað gevur stóra meining at royna at gera ferðsluna tryggari í Føroyum. Og eg ivist ikki í, at um nøkur ár sæst tað aftur.
Heldur tú, at hetta ger mun?
– Eg veit ikki, hvar hesir tankarnir um avleiðingar av ósketnari atferð í ferðsluni skuldu komið frá, um tey ikki fáa tað hendan vegin nú. Í Perluni, har Ferðsludagarnir eru, hanga hagtøl uppi, hvussu nógv eru deyð. Fyri tey flestu er tað bara hagtøl, men summi kunnu seta nøvn og andlit á tølini. Men tað má ikki vera soleiðs, at onkur skal doyggja, aðrenn tey skilja tað. Vit skulu gera nakað við tað nú. Men tað er ilt at máta, hvønn mun hetta ger, tí hvør kann máta vanlukkuna sum ikki hendi? spyr Hjálmar.
- - -
Hjálmar um ferðslu...
Sjálvur tók Hjálmar ongantíð koyrikort, og hevði hvørki súkklu ella prutl sum ungur og smádongur, og tað var kanska gott, heldur hann.
– Tí tá eg var yngri, dámdi mær væl at taka kjansir. Tá eg fekk mær súkklu fyri 10 árum síðani, súkklaði eg 100-150 km um vikuna uttan hjálm. Og eg súkklaði skjótt, minnist hann.
Eygleiðari
Hjálmar eygleiðir nógv ferðsluna til gongu. Hann heldur, at tá veðrið er illfýsið, sum tað ofta er í Føroyum, tykist tað sum bilførarar kroka í bilinum og skulu skunda sær og hyggja minni fyri seg. Hann hatar at vera til gongu ella á súkklu í ringum veðri, tí hann kennir seg ótryggan.
– Eg havi lítið álit á bilførarunum. So eg brúki eygnasamband við bilførarar, at tryggja mær at teir síggja meg.
Telefonir í ferðsluni
Bilførarar eru tíðum at síggja við fartelefon í hond, heldur Hjálmar.
– Tað er eingin ivi, at tað hetta er vandamikið. Uppmerksemið hjá tær er skert. Eg leggi ikki pettið í, um fólk halda seg duga at multitaska.
Visakort heldur enn lykil
– Tað átti at verið so, at mann setti visakortið í bilin í staðin fyri billykil. So kundi mann bara verið trektur hvørja ferð mann koyrdi ov skjótt ella ikki brúkti trygdarbelti. Fyri mong riggar tað bara at ávirka pengapungin.
Avbjóðingar í ferðsluni
Hvat heldur tú vera størstu avbjóðingina at røkka nullhugsjónini?
– Fólk, sum halda at tað er fjas at røkka nullhugsjónini. At umvenda tey, svarar Hjálmar at enda.
Hjálmar Dam, 34 ár, sjónleikari. Hevur unnustu og 5 vikur gamla dóttur
