Kristina Háfoss, Løgtingskvinna fyri Tjóðveldi
----
Landsstýrismaðurin í fíggjarmálum hevur í fleiri stórmálum lagt lógir og lógarbroytingar fyri Løgtingið uttan at málini eru nóg væl lýst, uttan at hoyringssvar eru løgd við, og í fleiri førum uttan at hoyringsfreistin úti. Nevnast kunnu málini um forskatting av pensjónum, flatskatt, avtøku av Landsbanka Føroya og hildið kundi verið áfram, tí søgan endurtekur seg.
Lógarmál løgd fyri Løgtingið áðrenn hoyringsfreistin er úti
Í hesi vikuni – 12. november – eru málini 40, 41, 42 og 44 í tingárinum 2013 til fyrstu viðgerð á Løgtingi. Málini vórðu framløgd á Løgtingi 4. november, og er talan um umfatandi lógarmál í samband við grundleggjandi broytingar á eftirlønarøkinum.
Hetta eru mál við víðfevndari ávirkan á persónar, feløg, landskassa og kommunurnar. Tí eru uppskotini eisini send til 70 hoyringspartar at viðmerkja.
Men hóast hetta eru ongi hoyringssvar løgd við lógaruppskotunum, og eru lógaruppskotini hartil als ikki tillagað í mun til ynskir frá hoyringspørtum.
Tí hoyringsfreistin er ikki úti fyrr enn 15. november 2013!
Ein tilætlað strategi?
Hetta ger, at lógaruppskot verða løgd fyri Løgtingið uttan at landsstýrismaðurin í fíggjarmálum hevur tillagað hesi samsvarandi hoyringssvarunum, og tá 1. viðgerð á Løgtingi enntá er áðrenn hoyringsfreistin er av, hava løgtingsfólk heldur ongan møguleika fyri, at verða upplýst til fullnar um avleiðingarnar av málinum, áðrenn hetta verður viðgjørt á Løgtingi.
Tá hetta hevur verið afturvendandi mannagongdin í fleiri stórmálum, tykist eitt greitt mynstur at gerast sjónligt. Tykist tíverri at vera ein tilætlað strategi frá landsstýrismansins síðu, at lógaruppskot skulu ígjøgnum uttan at taka atlit til hoyringspartar, og uttan at upplýsa málini til fullnar. Hetta má steðgast.
Tað er jú so nógv lættari at koyra skjótt, um koyrt verður uttan at hyggja til síðurnar, og uttan at fylgja ferðslureglunum. Men rætt og trygt er hetta ikki, og avleiðingarnar kunnu gerast álvarsligar.
Landsstýrið ger hoyringar meiningsleysar
Endamálið við hoyringum og hoyringssvarum fellur í stóran mun burtur, um lógaruppskotið verður smíðað, latið Løgtinginum, og Løgtingið enntá hevur 1. viðgerð uttan at hoyringssvarini eru komin inn.
Tí endamálið er júst at tryggja, at grundarlagið undir einum lógaruppskoti er so gott sum møguligt, herundir at málið verður so væl upplýst sum møguligt, áðrenn landsstýrisfólkið ger endaliga uppskotið klárt at leggja fyri Løgtingið.
Grundað á hoyringssvarini ger landsstýrisfólkið síðan neyðugar broytingar, áðrenn lógaruppskotið verður lagt fyri á Løgtingi. Tá eiga hoyringssvarini eisini at verða løgd við, so løgtingsfólk verða upplýst so væl sum møguligt, herundir upplýst um, hvat landsstýrisfólkið hevur tikið við av viðmerkingum frá hoyringspørtum og hvat ikki er tikið við.
Men hesi atlit eru øll sett til viks í samband við umrøddu málini, ið eru til viðgerð á Løgtingi hesa vikuna.
Hví lata inn hoyringssvar, tá hesi onki hava at siga?
Hesin framferðarháttur undirgrevur tí fólkaræðisligu skipanina, og tað vil bara verða spurningur um tíð, til hoyringspartar als ikki fara at lata hoyringssvar inn, tá hesi ikki verða tikin fyri fult, og ikki verða við í gerð av lógaruppskotinum hjá landsstýrinum, og hartil heldur ikki eru tøk hjá løgtingsfólkum, tá málið verður viðgjørt á Løgtingi.
Greitt brot á Tingskipan Løgtingsins
Hetta er eisini greitt brot á Tingskipan Løgtingsins §37, stk. 3 har ásett verður, at í viðmerkingunum til lógaruppskot skal m.a. verða upplýst: ”hvørjir almennir stovnar ella aðrir hava havt uppskotið til ummælis, og hvørjar viðmerkingar teirra hava verið”.
Landsstýrismaðurin eigur at taka lógarmál aftur
Hesin arbeiðsháttur hjá landsstýrismanninum í fíggjarmálum má broytast. Bræv er tí latið formansskapin í Løgtinginum, har biðið verður um, at formansskapurin heitir á landsstýrismannin í fíggjarmálum um, at taka lógarmálini aftur.
Síðan kann landsstýrismaðurin koma aftur í Løgtingið við hesum, eftir at hoyringsfreistin 15. november er av, og eftir at Fíggjarmálaráðið hevur gjørt tær tillagingar í lógaruppskotunum, ið verða mettar skilagóðar samsvarandi hoyringssvarunum.
Hvar er eftirlitið hjá løgmanni?
Løgmaður hevur sambært Stýrisskipanarlógini eftirlit við, at landsstýrisfólk umsita sítt øki á fullgóðan og lógligan hátt, og at tryggja, at øll lógaruppskot, ið koma úr landsstýrinum eitt nú halda ásetingarnar í Tingskipan Løgtingsins. Í brævinum til formansskapin í Løgtinginum verður tí eisini heitt á formansskapin um, at heita á løgmann at tryggja, at so verður.
Hvar er løgfrøðliga eftirkanningin hjá landsstýrinum?
Leggjast kann afturat, at í áravís vórðu øll lógaruppskot frá landsstýrinum løgfrøðiliga eftirkannað á lógardeildini, áðrenn hesi vórðu latin Løgtinginum. Hetta tryggjaði, at lógarmálini vórðu væl upplýst, hildu allar ásetingar og vórðu orðað soleiðis, at ongin ivi var um, hvussu lógin skuldi umsitast. Henda løgfrøðiliga eftirkanning er nú burtur. Tí landsstýrið hevur valt at spara hana burtur seinastu árini. Hetta sæst týðiliga aftur í lógargóðskuni, og kemur hetta at kosta samfelagnum dýrt yvir tíð, m.a. tí ógreitt er, hvussu lógir skulu skiljast og fyrisitast, og eisini mugu lógir broytast munandi oftari, tí feilir skulu rættast.
Tað er neyðugt at fáa endurreist hesa løgfrøðiligu eftirkanning.
Lógarsjusk er til vansa fyri rættartry gd og fólkið
Í verandi støðu vanvirðir landsstýrismaðurin í fíggjarmálum hoyringspartar og Løgtingið.
Tað er alneyðugt at fáa broytt verandi framferðarhátt sum skjótast. Eisini má løgfrøðiliga eftirkanningin av øllum lógaruppskotum endurreistast. Tí verandi støða tænir ongum, uttan teimum, ið ikki ynskja eitt fult upplýst og vælgrundað lógarverk.
Tíðin er komin til at siga frá, at markið fyri lógarsjusk fyri langari tíð síðan er rokkið, og at ítøkilig stig skulu takast fyri at grundleggjandi partar av rættarsamfelagi og fólkaræðisligu skipan okkara ikki verða undirgrivnir, men hinvegin skulu virðast og styrkjast.
