-Tað er beinleiðis ósakligt, tá formaður javnaðarfloksins sigur, at samgongan ikki hevur viljað tikið við í uppskot sítt um fullveldi tær broytingar, sum javnaðarflokkurin hevur mælt til. Eg havi sagt hetta í tinginum og í teimum samrøðum vit hava havt við formann javnaðarfloksins, at vit vilja góðkenna eina og hvørja loysn, har tingið kann fáa meiri ávirkan á málið. Vit vilja seta eina serliga nevnd, sum fær alt tilfarið, ið landsstýrið arbeiðir við, og sum kann koma við tilmæli sjálv. Andstøðan kann entá fáa formannin í tí nevndini sigur Høgni Hoydal, landsstýrismaður í viðmerking til samrøður Sosialurin hevur havt við Jóannes Eidesgaard seinastu dagarnar.
Høgni Hoydal sigur, at javnaðarflokkurin bara hevur sagt nei til tað, sum samgongan hevur boðið honum. -Vit góvu eisini javnaðarflokkinum tilboðið, sum nú er komið við í uppskotið kortini, at vildi flokkurin hava málið aftur í tingið, áðrenn farið verður til samráðingar, so kundi tað koma í uppskotið.
Hann vísir eisini á, at tað er burturvið, tá javnaðarmenn siga, at tingið nú verður sett uttan fyri prosessina, tí tingið er hægsti myndugleiki og kann til eina og hvørja tíð leggja lógaruppskot fram, sum kann binda landsstýrið, fær tað meiriluta.
-Tá frágreiðingin er liðug og verður løgd fyri tingið, stendur tað einum og hvørjum tingmanni frítt at koma við einum nýggjum uppskoti til samtyktar ella fyri tað lógaruppskoti um samráðingargrundarlag ella hvat sum helst. So eg havi ført fram, at grundgevingarnar ímóti at fara inn í eina realitetsviðgerð av landsstýrisuppskotinum og at fáa tær broytingar við, sum teir hava ynskt og ført fram, tær eru ikki til.
Høgni Hoydal leggur dent á, at tað tí ongar sakligar grundgevingar eru fyri at vera ímóti tí leisti, sum landsstýrið hevur valt at viðgera málið eftir.
-Vit kunnu sjálvandi vera ósamdir um innihaldið, men hvat viðvíkur mannagongdini, so haldi eg atfinningarnar hava verið ósakligar.
Samgongan hevur sett út í kortið
-Javnaðarflokkurin sigur, at hann vil fegin hava broytingar á sjálvstýrisleið, men heldur tað verða ov tíðliga longu nú at oyramerkja hesar broytingar til fullveldið?
-Ja, tað er sín sak. Tá kundi hann skotið upp, at meðan landsstýrið fer undir hetta málið, so verður heitt á tað um eisini at kanna møguleikarnar fyri eini sjálvstýrislóg ella hvat javnaðarflokkurin nú einaferð ynskir. Har vóru nógvir møguleikar, men tað ynskti javnaðarflokkurin so ikki.
-Er tað so, at uppskotið til stjórnmálanevnd kolliderar við tykkara uppskot um fullveldi?
-Vit hava havt eitt valstríð, sum m.a. snúði seg um hasar spurningarnar. Vit hava skipað eina samgongu, sum heilt greitt sigur, at vit vilja hava suverenitet í einum nýggjum sáttmála við Danmark osfr., og har tað verður løgd ein ætlan fyri, hvussu hetta skal gerast. Eg haldi tað er beinleiðis naivt ella ósakligt at rokna við, at ein landsstýrissamgonga, sum longu hevur sett sær nakað út í kortið, skal ganga við til at seta eina nevnd, sum í eitt ár skal viðgera allan henda spurningin av nýggjum.
Høgni Hoydal brúkar í hesum sambandi myndina við einum húsum tú skal byggja. -Hevur tú sett tær fyri at byggja eini hús, so kanst tú gott tosa við aðrar, um húsini skulu broytast eitt sindur, men tú kanst ikki fara at tosa sjálvan spurningin, um tað nú skulu vera eini hús, eitt høsnarhús, garasja ella líknandi. Tað má ein góðtaka. Ein kann ikki rokna við, at landsstýrið bráddliga bakkar fleiri ár aftur í tíðina, tá man hevur skipað eina samgongu.
Men andstøðan kundi ístaðin fingið við, at man eisini vil kanna teirra møguleikar. Soleiðis hevði man kunnað arbeitt seriøst við hesum málinum, men eg havi einki tekin sæð frá javnaðarflokkinum um, at tað er hetta man vil.
Høgni Hoydal ber ótta fyri, at javnaðarflokkurin í veruleikanum er bakkaður longur aftur, enn hann var bæði fyri og beint eftir valið, har tosað varð um at medvirka til eina skilagóða loysn.
Skilji javnaðarflokk
-Men hvussu sær tú støðuna hjá javnaðarflokkinum og er tað ikki so, at flokkurin er bangin fyri at missa sín egna identitet, um hann bara skal leypa uppá tjóðveldisvognin?
-Eg hugsi sjálvandi nógv um javnaðarflokkin sum flokk í øllum hesum. Sjálvandi skal eg ikki leggja meg út í, hvat hann skal gera. Og eg skilji eisini væl, at hann ikki vil vera atkvøðuneyt hjá samgonguni. Sjálvandi skal javnaðarflokkurin markera sína hugsan í hesum máli og fáa ta ávirkanina. Og tað haldi eg avgjørt, at flokkurin hevur fingið møguleika fyri.
Landsstýrismaðurin hjá tjóðveldisflokkinum heldur sjálvur, at javnaðarflokkurin í løtuni er í eini hugsjónarligari endurskoðanarfasu, har hann má finna beinini í hesum málinum.
-Teir flestu flokkarnir hava flutt seg rættiliga langt og mugu royna at finna eitt kompromi. Tað er ikki so, at tjóðveldismenn standa í einum króki og rópa loysing frá einum trappusteini. Og tá aðrir flokkar flyta seg, so má eisini javnaðarflokkurin orientera seg av nýggjum, tí tá sær politiska myndin øðrvísi út. Politisku ýtini eru flutt.
Landsstýrismaðurin viðgongur, at tað tekur tíð at flyta tað beinið, eisini tá ein veit, at tað eru ymsar hugsanir í flokkinum um tað. Hann hevur eingi góð ráð til javnaðarflokkin og sigur, at flokkurin má sjálvur finna fram til eina felags hugsjón og grundarlag til at fara víðari.
-Jóannes Eidesgaard vísir á vandan, at alt dettur á gólvið eftir eina fólkaatkvøðu og gevur hann tykkum ábyrgdina, tí tit hava ikki verið nóg samstarvshugaðir?
-Hann hevur so sanniliga líka stóra ábyrgd av, at tað ikki hendir. Sjálvandi er tað ein vandi í tí, um tað verða tveir stórir flokkar, sum til eina fólkaatkvøða fara at leggja forðingar í vegin fyri tað, ið landsstýrið ger. Og tað er her, at vit appelera til eina ábyrgdarfulla andstøðu. Hon má so meta um, antin tað er sakligt bara at finnast at tí, sum landsstýrið ger, ella um teir fara inn og viðgera, um hetta er realistiskt og ein møguleiki. Hvat eru fyrimunir og hvat eru vansar.
Útgreiningararbeiði og fíggjarligt grundarlag
-Nú ganga atfinningarnar hjá andstøðuni serliga út uppá, at tit í samgonguni hava ikki gjørt tykkum nóg greitt, hvussu einar suverenar Føroyar skulu útvega nýggjar inntøkur, sum skulu avloysa blokkin?
-Hetta er ikki rætt. Tað verður sagt, hvussu hetta skal gerast. Men her er mest umráðandi ikki at blanda tingini saman. Tað vit biðja tingið um, er hetta: vit hava sett okkum eitt politiskt mál, og tað er at kanna allar møguleikar. Tað skal gerast uppá ein skipaðan máta, har vit fyrst fara til tingið og biðja um umrøddu heimild, vit fara so aftur til tingið, tá hesar kanningar eru gjørdar, og vit fara so til samráðingar við danir og koma so aftur til tingið, tá málið skal til fólkaatkvøðu. Fólk fáa tí svar uppá allar spurningar. Men vit kunnu sjálvandi ikki svara teimum øllum á tingsins røðarapalli út frá núverandi viðurskiftum. Tað má fyrst fyriliggja eitt neyvt fyrireikingararbeiði, sum reksar upp teir búskaparligu møguleikarnar, avleiðingarnar og vansarnar. Hetta kemur alt á borðið, áðrenn Føroya fólk skal taka støðu.
-Sær tú møguleika hjá vinnulívinum at økja so mikið nógv um inntøkurnar, at hetta kann avloysa blokkin?
-Tað er greitt. Tað eri eg púra sannførdur um, og tað er júst eisini endamálið við hesum. Mín hugsjón er tann, at setur tú tær ikki tað politiska málið, so megnar tú hetta ongantíð.
-Fólk vilja gjarna síggja nakað ítøkiligt - og víst verður eisini á vandan fyri, at tað aftur verður kreppa í landinum og her serliga í fiskivinnuni?
-Tá fáa vit eina kreppu kortini, og tí haldi eg ikki, at hetta er nakað sakligt argument. Soleiðis sum eg síggi hetta málið, so snýr tað seg eisini um, at heimurin er í eini øgiligari broytingartíð. Ein kann næstan samanbera hetta við, tá ein fór frá landbúnaðkollveltingini til ídnaðarkollveltingina. Kunningartøknin skapar heilt nýggjar møguleikar fyri inntøkum í tænastuvinnuni við at útflyta vitannarvørur.
Høgni Hoydal spyr, hvussu framtíðin hjá Føroyum sá út í t.d. 1870? -Tá vóru vit eitt landbúnaðarsamfelag. Vit høvdu bert so og so nógvar seyðir, eplaveltir og træðir. Her kundu tí ikki búgva meira enn 5000, 7000 ella 10.000 fólk. Hevði tað verið hugsað soleiðis tá, so hevði sjálvandi einki borið til. Vit mugu tí hugsa nógv longur fram í tíðina.
Landsstýrismaðurin í sjálvstýrismálum spyr, um tað er so tað órealistiskt at siga, at seta vit okkum politisk mál um vinnumenning, td. at vit ikki bert skulu liva av fiskivinnuni, men eisini av øðrum vinnum, at vit so fáa eina skiftistíð uppá eini 20 ár, har vit kunnu viga upp fyri tí inntøkumissinum, sum er av blokkinum, og har vit kunnu fáa aðrar inntøkur inn ístaðin?
Einki paradís
-Eg vil tó ikki pástanda, at hetta verður nakað paradís. Tað verður hart arbeiði og hart stríð, og henda gongdin fer at fáa búskaparligar avleiðingar. Og tað krevur, at vit verða nógv meira málrættaðir í vinnupolitikki og í samstarvi millum vinnuna og politikarar, enn vit hava verið áður. Og tað er eisini endamálið við fullveldinum.
Høgni Hoydal leggur dent á, at fullveldið er einki endamál í sær sjálvum. Men tað er fortreytin fyri, at vit sjálvi kunnu seta nýggjar strategiir í verk um, hvussu Føroyar skulu klára seg í framtíðini.
-Tú heldur sostatt, at tað ber til at økja inntøkurnar frá einum meira fjøltáttaðum og vælvirkandi vinnulívi so mikið nógv, at hetta kann avloysa blokkin?
-Ja, sjálvandi. Annars hevði eg flutt av landinum. Vit kunnu ikki stóla uppá blokkin, hvussu hann verður um 3 ella 4 ár.
Høgni Hoydal heldur tað fer eisini at bera til at varðveita tær vælferðarskipanir, sum eru í dag. Men tað verður tó eisini neyðugt at endurskoða verandi skipanir. -Hetta er ikki nakað, sum vit skulu gera bara í Føroyum. Hetta er ein prosess, sum er í gongd í øllum heiminum í løtuni.
Eingin tvingaður
-Men skilur tú ikki, at fólk eru bangin fyri at fara inn í eina tílíka prosess, um tey kenna tað sum , at tey kunnu missa síni pensiónsrættindi og annað, sum í dag er partur av vælferðarsamfelagnum?
-Tað skilji eg væl. Men eingin verður tvingaður til nakað. Alt verður lagt lagt fram, áðrenn nøkur politisk støða verður tikin. Hetta er at sammeta við, at vit fara undir eina verkætlan, har vit t.d. siga, at vit nú skulu undir at byggja ein bygning. Vit seta projektið út í kortið og kanna, hvussu dýrt hetta verður, hvussu húsið skal síggja út, hvussu tað skal fungera, og vit royna at fáa fíggingina til tað í eini skiftistíð, og so kann ein velja - um vit skulu byggja húsið ella ikki. Tann avgerðin verður ikki tikin fyrr enn fólk hava allar møguleikar fyri at meta um avleiðingarnar.
Høgni Hoydal heldur tað tí vera heilt ósakligt nú at tosa um, at vit fara at missa pensiónir ol. -Samfelagið steðgar ikki upp, um vit fáa fullveldi. Samfelagið verður eftir mínum tykki meira dynamiskt. Stríðið um, hvussu vit fordeila virðini í hesum samfelagnum, hvussu vit tryggja vælferðina, pensiónir og heilsuverkið, tað fer at halda fram í alla ævir.
-Merkir hetta tú sigur, at tær kanningar, sum nú skulu gerast, kunnu koma fram til tað úrslit, at tað ber ikki til innan fyri ta tíð ein annars hevur ætlað, at byggja eitt vinnulív upp, sum kann avloysa blokkin.
-Sjálvandi kann ein koma til ta niðurstøðu, og tí skilji eg heldur ikki óttan hjá ávísum politiskum flokkum fyri, at hetta kanningararbeiðið kann fær í gongd. Trýr tú ikki uppá tað, so fær tú tað á borðið. So er tað staðfest.
Ber til at vera sjálvstøðugur
-Men tekur ein slík sannroynd ikki heilt grundarlagið undan tjóðveldisflokkinum, tí tit hava jú altíð sagt, at tað ber til? Setir tjóðveldisflokkurin eina kanning í gongd, hvussu vit skulu fáa Føroyum fullveldi, og hon vísir, at fíggjarligt grundarlag ikki er undir fullveldinum, hvussu skal tjóðveldisflokkurin yvirliva eina slíka niðurstøðu?
-Tá tilfarið er liðugt, mugu vit eisini viðgera tað politiskt. Hetta er ikki bara ein spurningur um trúgv uppá eitt paradís. Allar søguligar royndir vísa, at tey samfeløg, smá ella stór, sum hava sett sær nøkur politisk mál, og sum hava sett sær sum mál at vera við í heimsbúskapinum og at menna nýggjar vinnur, tey hava klárað tað. Tað finst einki ítøkiligt søguligt dømi uppá, at tað ikki ber til at vera sjálvstøðugur.
Høgni Hoydal sigur, at hevur tú eina vissión, hvat hevði tá verið galið, um tað búðu 100.000 fólk í Føroyum um ár 2050. Hvussu stórt er Hongkong t.d? Tú kanst ikki liggja og rokna hetta við stødd á landi ella fiskastovnum. Tað eru óteljandi møguleikar fyri at klára seg búskaparliga. Spurningurin er, hvussu tú fær tað í gongd og hvussu tú fær skipað tað, og so um fólk taka undir við tí. Gera tey ikki tað, so fær tú ongantíð eitt samfelag, sum klárar seg.
-Tað útgreiningararbeiðið, sum nú fer í gongd, fer tað at fevna um allar hugsandi møguleikar ella fer tað bara eftir tí, sum henda samgongan leitar eftir?
-Hatta er ein fullkomiliga ósaklig atfinning. Vit siga, at vit skulu kanna møguleikarnar fyri, at vit kunnu umsita øll málsøki sjálvir, kanna møguleikar fyri, at blokkurin verður heilt burtur. At vit kanna tær fullu avleiðingarnar kann jú eisini brúkast av teimum, sum vilja hava eina hálva loysn. Vil onkur bara yvirtaka ein part, so kann hann jú eisini brúka tær kanningarnar. Tú kanst ikki seta eitt projekt í gongd við at byggja eitt hálvt skip ella eitt skip við ongum motori. Tú mást kanna allar avleiðingar, og tað tilfarið verður sjálvsagt grundarlag hjá øllum politiskum flokkum fyri teimum politisku ætlanunum, sum teir nú hava.
Høgni Hoydal dugir bara ikki at síggja, hvørjar politiskar ætlanir teir hava. Teir hava einki mál sett sær. Teir vilja bara bíða.
-Nær er tað rímuligt og rætt at siga, at nú fara vit undir at minka um blokkin?
-So skjótt vit hava fingið eina avtalu við danir. Eg meini tað er ongantíð ov skjótt, at vit fáa lagt fast, hvussu blokkstuðulin verður tey næstu árini. Spurningurin er so, hvussu long skiftistíðin verður. Tað má so eisini metast um førleikan hjá tí føroyska búskapinum at kompensera fyri minkandi blokkstuðuli. Men um fólk hugsa, at blokkurin er burtur um ár 2000, so er tað púra burturvið. Vit hava sagt frá byrjan, at leisturin vit hava lagt er tann, at vit skulu hava eina politiska avkláring um, at vit hava alla ábyrgdina, og so finna vit tær praktisku loysnirnar í eini skiftistíð.
Høgni Hoydal vísir á, at hetta er heldur ikki nakað, sum samgongan hevur funnið uppá. Hetta er nakað, sum fleiri smásamfeløg hava gjørt. Malta t.d. fekk eina skiftistíð uppá 20 ár - frá einum kolonilandi sum Bretlandi, sum ikki var kent fyri at vera serliga blítt, og teir megnaðu í skiftistíðini at byggja heilt nýggjar vinnur upp, soleiðis at teirra búskapur í dag er munandi sterkari enn hann var, áðrenn teir fingu fullveldi.
-Tá tit tosa um nýggjar vinnumøguleikar, hvat hugsa tit tá um?
-Her hugsa vit eisini um aðrar møguleikar í fiskivinnuni. Siga vit, at vit fáa ikki meira burtur úr fiskinum undir Føroyum, so er eingin framtíð hjá hesum samfelagnum. Hvør kann seta seg upp og tryggja, at okkara samfelag og framtíð skal byggja á ein blokkstuðul úr Danmark. Tað kunnu vit ikki tryggja sum føroyskir politikarar, og vit vita, at danir longu hava sagt, at teir hava ikki ábyrgdina av vælferðini í Føroyum. So hetta eru realitetir, sum vit mugu síggja í eyguni. Hetta er ikki bara nakað, sum vit hava funnið uppá í Føroyum. Hetta er ein avleiðing, sum vit mugu taka av teimum broytingum, sum eru úti í heimi, av teimum viðurskiftum, sum eru hend millum Føroyar og Danmark og okkara egna ynski um, hvussu samfelagið skal síggja út. Hesir spurningar hanga saman.
