? Um Landsbankin varð komin at virka, áðrenn hann fór í gongd í 1988, hevði ikki broytt um støðuna, sum bankarnir og samfelagið kom út í.
Hetta sigur Birgir Danielsen, fyrrverandi nevndarformaður í Sjóvinnubankanum, Fiskasølustjóri og løgtingsmaður í viðmerking til tað, sum Atli Dam, fyrrverandi løgmaður førdi fram í Sosialinum í gjár.
Atli Dam vísti á, at ein av grundunum til núverandi støðuna var, at vit í Føroyum hava verið ov illa fyri við almennari fíggjarstýring. Embætisverkið var ikki nóg væl útbygt. Hann segði eisini, at høvdu føroyskir politikarar kunnað verið samdir um føroyskan landsbanka fyri nógvum árum síðani, so kundi kanska verið øðrvísi.
Kundu ikki standa móti øra politikkinum
Men hesum er Birgir Danielsen als ikki samdur í. Hann gevur Atla Dam rætt í, at kreftir vóru, sum mótarbeiddu Landsbankanum.
? Men orsøkin var tann galskapur, sum fór fram í 70?unum og í 80?unum - serliga í seinnu helvt av 80?unum, sigur Birgir Danielsen.
? Vit søgdu Landsstýrinum frá hesum fleiri ferðir - so ein landsbanki hevði als ikki hjálpt upp á hetta.
? Men hevði tað kortini ikki verið rætt at bygt út Landsbankan til tað hann er í dag, eitt sindur fyrr?
? Hatta er ein hypotetiskur spurningur - hatta havi eg onga meining um, sigur Birgir Danielsen, og hann leggur afturat, at eingin kundi standa ímóti førda fíggjarpolitikkinum, sum hann kallar øran.
Vildu ikki sleppa øra politikkinum í bankan
Birgir Danielsen viðgongur, at føroyski bankaheimurin als ikki hevði álit á føroysku politikarunum.
? Vit teirri bakgrund (førda fíggjarpolitikkinum hjá landsstýrunum í 70?unum og 80?unum), var tað ógvuliga torført at lata politiska myndugleikan koma inn á pengamarknaðin.
? Tú meinar, at politikararnir høvdu ikki verið førir fyri at staðið fyri hesum?
? Nei, tað hvødu teir ikki, svarar Birgir Danielsen avgjørdur, sum leggur afturat, at júst hetta var orsøkin til mótstøðuna móti Landsbankanum.
? Vil tað siga, at bankarnir ikki høvdu álit á politikarunum, sum tó vóru?
? Nei, tað høvdu vit so avgjørt ikki. Tað orðaskiftið, sum tá fór fram, prógvar hetta fullgott, sigur Birgir Danielsen.
Birgir Danielsen vil kortini ikki siga, at bankarnir betur vóru førir fyri at standa fyri fíggjarpolitikkinum, men bankarnir høvdu ikki hug til, at sleppa tí villa fíggjarpolitikkinum, sum politikararnir førdu, inn í pengaheimin eisini.
Gott samstarv
við Fíggjareftirlitið
Bankarnir høvdu tá gott samstarv við Fíggjareftirlitið, og Birgir Danielsen vísir eisini frágreiðingini frá Ráðgevandi nevnd forsætisráðharrans, sum ár um ár var ógvuliga kritisk mótvegis tí politikki, sum varð førdur á vínnulívsøkinum og á íløguøkinum.
Atli Dam hevur fleiri ferðir ført fram, at Ráðgevandi nevndin ongantíð vildi tosa við landsstýrið um Fiskasøluna og bankarnar.
Birgir Danielsen sigur, at hetta eisini framgongur í tí, sum Ejgil Mølgaard sigur við bankakanningarnevndina. Har sigur hann, at hann í hesum einki hevði at tosa við Landsstýrið um. Uppfatanin hjá honum var, at eftirlit við pengastovnum var danskt mál. ? Hetta var hansara uppfatan, hóast ein onnur søk er, um hetta var rætt ella ikki, sigur Birgir Danielsen.
Langt úti
Birgir Danielsen viðgongur, at hóast samstarvið við Fíggjareftirlitið var framúr gott, so fór tað at halta, tá komið varð upp í 90?ini.
? Vit vistu einki um, at Fíggjareftirlitið kunnaði Føroya Banka um støðuna í Sjóvinnubankanum. Eg visti ikki, at Ejgil Mølgaard fór úr Sjóvinnubankanum og oman í Føroya Banka at siga teimum støðuna hjá okkum, fyrr enn eg læs tað í frágreiðingini, sigur Birgir Danielsen, sum ikki hevur orð fyri, hvussu langt út hetta er.
? Tað sæst jú í frágreiðingini, hvussu hvassliga kanningarnevndin metir hetta, hóast hon vísir á, at hon ikki skal taka støðu til, um hann hevur hildið seg til tagnarskyldu ella ikki, sigur Birgir Danielsen.
? Eg fati ikki, hví Ejgil Mølgaard ger hetta, sigur Birgir Danielsen.
Valdi politikararolluna
Birgir Danielsen viðgongur, at hann sjálvandi kendi støðuna hjá Sjóvinnubankanum, men at hann sjálvandi helt tagnarskylduna, og ikki fekk brúkt vitanina í sínum politiska arbeiði.
? Hetta var sjálvandi ein óbehagilig støða at vera í.
? Tú valdi so tína rollu sum bankanevndarformaður fram um rolluna sum politikari?
? Ja, tað er klárt. Tað var eg noyddur til, sigur Birgir Danielsen.
Ikki roknað við so hvassari niðurstøðu
Birgir Danielsen er nøgdur við úrslitið av bankakanningini. Hann sigur, at hann hevði væntað, at úrslitið fór at verða til okkara fyrimun, men hann hevði tó ikki roknað við, at tað fór at verða so hvast ímóti Den Danske Bank og ímóti embætismonnum.
? Eg hevði roknað við, at støðutakanin fór at verða eitt sindur bleytari, sigur hann.
Birgir Danielsen heldur, at alt hetta átti at styrkt um støðuna hjá føroyingum.
? Vit eru als ikki kunnað um nakað sum helst. Sokallaði Føroyabólkurin hevur sitið og arbeitt við einum klárt defineraðum arbeiðssetningi: At skapa eina kreppu í Føroym fyri at fáa okkum at skilja. Maka til frekleika?, sigur Birgir Danielsen.
Hann leggur afturat, at tað er týðuligt, at hesir menn ikki hava hildið nógv um okkum.
? Fíggjareftirlitið hevur eisini havt ein ov aktivan lut í Føroyabólkinum. Teir áttu at verið meira neutralir. Skulu vit peika eftir embætismonnum, so haldi eg at Ejgil Mølgaard og Petur Sylvest Larsen ikki eru serliga væl fyri, tí teir hava tikið fleiri stig, teir ikki áttu at tikið, sigur hann.
Tosa vinarliga saman
? Hvat skal nú gerast - eiga vit at stevna nøkrum?
? Nei, tað er ikki rætt at stevna, sigur Birgir Danielsen. ? Hvørjum skulu vit stevna, og hvat skulu vit stevna fyri, spyr hann. Hann heldur, at er nakar, sum kann stevna, so er tað Fíggingargrunnurin, sum kann stevna Den Danske Bank.
? Men tað verður ringt at prógva, at Richar Mikkelsen einki visti, sigur Birgir Danielsen, sum vísir á tað, sum fram er komið um, at Richard Mikkelsen bara ornaði alt einsamallur.
Birgir Danielsen væntar ikki at nakrir pengar verða at vinna í slíkari stevning.
Vit brúkt pengarnar
Hinvegin heldur hann, at rættast er at fara undir vinarligar politiskar samráðingar við danir.
? Men skulu vit krevja allar pengarnar aftur frá dønum?
? Nei, tað kunnu vit ikki. Atli Dam nevnir eitt tríbýti av skuldini. Tað ljóðar sum eitt skilagott útgangsstøði, heldur Birgir Danielsen, sum vísir á, at tað hóast alt eru vit, sum brúkt hava pengarnar.
? Hvat heldur tú so um uppskotið hjá løgmanni um, at danir skulu gjalda alt, tí pengamál eru danst mál?
? Nei, hasum skilji eg púra einki av. Væl eru pengamálini donsk mál, men tað eru vit, sum hava brúkt pengarnar, og tað eru vit, sum skylda pengar til danska statin. Vit kunnu ikki soleiðis nú koma og siga, at vit onga ábyrgd hava av teimum pengum, sum vit hava brúkt!, leggur Birgir Danielsen dent á.
? Tað er fullkomiliga undirornað, um pengarnir eru danskir ella kinesiskir - vit hava brúkt teir, og tí kunnu vit ikki leypa frá, sigur hann.
Hann vísir tó á, at vit kunnu fáa okkurt burtur úr tí klossuta mátanum, sum danir so hava viðgjørt málið upp á, og tí heldur hann, at uppskotið hjá Atla Dam er eitt skilagott útgangsstøði.
? Men eg dugi ikki at siga, hvørjar upphæddir, vit kunnu tosa um, men hetta eiga vit nú at fyrireika okkum væl uppá, og vænti eg, at tað verður uppgávan hjá serfrøðingabólkinum sum løgtingið fer at seta, og sum løgmaður hevur sett.
? Tað, sum hevur týdning er, at vit eru væl fyrireikað, væl motiverað og professiónel. Og at vit eru samd, sigur hann.
Meira sjálvstýri
Birgir Danielsen heldur ikki, at heimastýrisskipanin nú kann halda fram.
? Tað er klárt, at heimastýrislógin má endurskoðast. At vit nú fara at kjakast um grundhugsanina í heimastýrislógini, tað hoyrir ongastaðni heima - tað átti at verið gjørt fyri 50 árum síðani. Nú eiga vit at syrgja fyri at fáa hesi viðurskifti í trygga rammu og arbeiða út frá tí.
Birgir Danielsen ivast ikki í, at vit eiga at fáa meira sjálvstýri, men hann leggur dent á, hvussu stóran týdning tað hevur, at hetta ikki verður gjørt frá degi til dags, men at tingini verða væl fyrireikað.
? Talan má verða um eina menningartilgongd yvir fleiri ár, og í hesum sambandi kann eg ikki lata vera við at hugsa um íslendingar. Teir byrjaðu í 1874, tóku næsta stigið í 1918 og við endursamráðingum 25 ár seinni tóku teir loysing í 1944.
? Munurin millum íslendingar og føroyingar hevur tó altíð verið, at teir hava verið samdir, sigur Birgir Danielsen.
