Viðmerking til orðaskifti: Víðsjón, dýpd og realisma ella mytologi um hálvar sannleikar og heilar lygnir

Rolf Guttesen

”Men, 6. oktober 1992 brast illusiónin – og nógv annað. Vinnulív, bankar, landsstýri og privatfólk vóru um at fara, ella fóru fallit. Atli Dam og Jógvan Sundstein fóru til Donsku Stjórnina at biðja um hjálp. Og tað vóru ikki milliónir teir bóðu um, men milliardir”

Havi við áhuga fylgt við í orðaskiftinum millum Hera Mohr (HM) og Sonna Smith (SS). Eg havi tó ikki sæð tað,sum skrivað var í Skáanum, har SS skrivaði tað fyrsta. Umframt tað, at diskussiónin er áhugaverd, so fekk tað meg at hugsa nakrar tankar, sum kanska fara eitt sindur víðari enn sjálv lesarabrøvini. Eg havi roynt at samanfata tað í yvirskriftini. Og eg veit, at onkur heldur, at nú geri eg ov nógv av, men tað gerst ikki við.

Akutt neyðhjálp bleiv til ”niðurbinding”
HM hevur heft seg við at SS brúkar orðingina: ”Føroyar vórðu niðurbundnar 6. ok­tober 1992”. Ja, niður­bundnar! Eg stúrsaði eisini við, tá eg las hatta fyrstu ferð.
Tað sum hendi fyrst í 90-unum var, at tað føroyska politiska og vinnuliga ”establish­ment” spældi fallit. Al­lir politiskir flokkar áttu lut í politikkinum, sum førdur var, og vinnu­lívið dusaði sær í stuðul­skipanum, sum eina tíð gjørdi alt møguligt. Men so endaði tað allíkavæl við at alt bleiv púra ómøguligt.

Búskaparligar útrokn­ingar vóru ikki neyðugar!
Eg minnist eina viðmerking frá einum bankamanni á ein­um fundi aftaná at skrædl­ið var hent. Hann segði stillis­liga, tá skotið var upp av avtaka lands­kassa­veðhaldini, sum í fleiri ár automatiskt vóru givin til ma. skipakeyp: ”Ja men, so noyðast vit jú at fara undir at gera nakrar økonomiskar berokningar.”
Í hesum las eg, at tað higartil ikki hevði verið neyð­ugt hjá bankum at speku­lera uppá, um verk­ætlanir vóru realistiskar og haldgóðar, ella rein fan­tasi og spekulatión. Bank­arnir fingu undir øllum umstøðum pengarnar aftur – frá Landsstýrinum. Hesin eini setningur, sum hevur bitið seg fasta í mínum minni, sigur nakað um hug­burðin, politikkin og vinn­una í 80’unum, og hvussu ein grundleggjandi hug­burðsbroyting skuldi til tá.

Allir lángevarar seta treytir - eisini tá føroyingar skulu læna
Men, 6. oktober 1992 brast illusiónin – og nógv annað. Vinnulív, bankar, landsstýri og privatfólk vóru um at fara, ella fóru fallit. Atli Dam og Jógvan Sundstein fóru til Donsku Stjórnina at biðja um hjálp. Og tað vóru ikki milliónir teir bóðu um, men milliardir. Teir fingu tað umbidnu hjálpina, astro­nomiskar støddir eftir føroyskum viðurskiftum. Undirskriftirnar vóru settar Og skamm fái tann lán­gevari, sum ikki setir vissar treytir – eisini tá stór lán verða givin.
Tað kunnu bara vera før­oyskir romantikarar uttan realitetssans, sum kunnu hugsa sær tað. Men Atli og Jógvan góðtóku treytirnar. Tað keðiliga var bara tað, at teir høvdu ikki dirvi til fult og heilt at standa við hetta, tá teir komu heim aftur. Teir báðir, sum annars hava víst politiskt skynsemi í øðrum lutum.

Mytur um kupp og komplott
Hetta er tað, sum HM við aðrari orðing ger vart við. Og hann hevur eftir mínum tykki púra rætt. Tað sum ræðir meg, eru tær mytur, sum ein partur av politiska spektrinum hevur íspunnið. Danska neyðhjálpin til eitt Føroyar ”í fríum falli” - er nú blivin til niðurbinding, og hartil søgur um komplott og kupp og annað ilt.
SS roynir so í einum svari til HM, tann 20.10.06 í Sosialinum, at forklára síni orð við, at tað at hús vóru niðurskrivaði í virði gjørdi, at fólk kendi tað sum at vera niðurbundin. Hetta nevnir hann enntá at ”tíggjutúsundtal føroyingar vórðu fæloysingar” – so, so fæloysingar?

Hvat er ein fæloysingur?
Fæloysingur er eftir orða­bókini tað sama sum ein proletarur. Og ein proletarur er ein, ið bert hevur sína arbeiðskraft at selja. Tað er ein lønarbeiðari. So hetta er begrepsforvirringur hjá Sonna. Tað at vera fæ­loysingur hevur einki bein­leiðis við bústaðar­viður­skiftini at gera. Tað er nærri tengt at tí, um tú skalt tjena til lívsins uppihald við at arbeiða sum løntakari, ella um tú fært tína inntøku sum kapitalavkast ella líknandi. Í so máta er klassasamfelagið slett ikki avskaffað, men ein javnaðarløgmaður kann eisini mistaka seg.
Tað kann hava sín prís - eisini hjá fæloysingum/lønarbeiðarum - at velja skeivar politikkarar, sum halda seg til mytur, hálv­fascistiskar fyrimyndir, bíb­ilska fundamentalismu ella irrationellar tankar, sum ”Vit megna bert vit vilja.” Puha!

Realisma ella mytologi?
Eg má siga, at eg síggi størri realismu, sakligheit og víðsjón í greinunum hjá Hera Mohr. Og eitt vist mytologiskt myrkur myndar muruna í stubbunum hjá Sonna Smith.