Til áminningar um Jákup Klein: Hugleiðingar frá slupptíðini

Upp undir jól tann 12. desember hoyrdi eg lýst í kringvarpinum, at Jákup Klein í Vági, ættaður úr Vestmanna, var deyður 95 ára gamal. Við hesi lýsing komu nógv minni fram fyri meg.
Tái eg nú fari at royna at seta nakað á blað, so er tað ikki ein­ans um Jákup, men eisini um slupp­tíðina og lívið umborð, sum var so ólíkt tí hjá fiskimonnum nú á døgum.
Jákup hevði sín uppvøkstur á Heygum í Vestmanna. Foreldur hans­ara vóru Elsa og Edmund Klein. Pápin var ein vælkendur skipari, sum frá 1923 til 1935 førdi vest­manna­sluppina Milly VN 215, sum hann keypti í Íslandi í 1923. Tá ið hann kom til Føroyar við henni gjørdist slíkt ódnarveður, at tað tók teim­um 18 samdøgur av Reykjavík til Vestmanna.
Tað gekk Edmundi væl at fáa fisk. Pápi mín, Petur Mohr Hansen, van­liga nevndur Petur á Garði, sigldi við Edmundi tey flestu árini, hann førdi skip. Teir vóru vinir, og teirra vinskapur vardi lívið út.
Vit vóru tríggir brøður, sum vuksu upp á Garði. Allir byrjaðu vit okkara sigling við Milly. Har byrjaði Jákup eisini sítt sjólív, og vit vóru saman tey seinastu árini, Edmund førdi Milly. Vit ikki einans sigldu saman men gjørdust eisini vinir.
Og nú er Jákup farin. Eg eri nú tann einasti eftir av manningini við minnunum. Tey álvarsomu, tá ið vandin var hóttandi. Tá ið tað gekk væl, og so tey meira stuttligu. Tey hava sín stóra týdning.

Lívið umborð á ein slupp
Men latið okkum hugsa okkum um­støðurnar umborð á eini slupp. Hon var ein lítil flótandi eind á víðum havi, har umleið 20 mans skuldu liva saman. Henda lítla eindin var teirra arbeiðspláss. Her var ein eisini innistongdur í frítíðini. Hugsa vit so um lugarið var tað fe­lags­­rúm fyri alla manningina. Her var maturin tilgjørdur og etin. Umleið 14 mans skuldu sova í lugar­in­um. Har skuldu teir eisini vera á frívaktini, og ikki vóru allir líka lágmæltir. Her vóru eisini teir, sum vóru tyngdir av heimlongsli ella av aðrari orsøk vóru í ringum hýri. Ein orsøk kundi vera, at tað hevði gingist illa við snørinum. Hetta merkti í sjálvdrátti inntøku har eftir. So kundu vera aðrir, sum sótu har í góðum hýri.
Í lugarinum fór fram nógv kjak um ymiskt. Her vóru góðar um­støður fyri ósemjum, sum eisini kundu taka seg upp av og á. Men ótrúliga sjáldan.
Her høvdu vit bert tann stutt­leika, sum vit sjálvir kundu fáa burtur úr einum og øðrum. Júst hetta hevði stóra interessu fyri Jákup. Ofta kom hann og segði: “Kunnu vit ikki fáa nakað burtur úr hesum?” So var farið í holt við tað. Vit høvdu gjørt tær royndir, at ein góður látur er sunnur og hevði eina góða ávirkan.
Hvat kundu vit so fáa nakran stuttleika burtur úr? Lat meg taka tvey dømi fram. Vit høvdu ein dugna­ligan kokk. Hann bakaði breyð til okkum. Tað var ikki hvørjari slupp givið at hava ein slíkan kokk. Vanliga fingu menn bert keks. Sam­stundis var hann eitt sindur sjáld­samur. Hann nevndi ongantíð seg sjálvan í fyrsta persón, eg ella meg, men altíð við navninum Mouris. Honum dámdi væl at fáa onkran stuttleika burtur úr. Hann legði einki í, um tað varð gjørdur eitt sindur av látri burtur úr honum sjálvum.

Valdi móttikin við »fullum musikki«
Nú var tað so, at vit seint á sumri fóru inn á Finnafjørðin við Langa­nes. Har búði bóndin Valdi. Tað gretti ikki, at so skjótt vit vóru har, so legði Valdi frá landi og kom umborð at bidda, og tað var bæði eitt og annað. Tað var altíð kokkin, hann fyrst legði á.
Eina ferð vit vóru á veg inn á Finna­fjørðin, læt tað í Mourisi: “Kunnu vit ikki gera nakað fyri at styggja Valda burtur?” Jú, okkurt mátti kunna lata seg gera. Vit funnu so uppá at taka ímóti Valda við eini konsert. Musikktólini skuldi vera alt tað, ið kundi larma, sum grýtur, lok, føt, borðiskar , knívar o.s.fr.
So søgdu vit við kokkin, at hann skuldi vera dirigentur. Tað var í lagi, segði hann. “Eg gleði meg til starvið”. Síðan komu vit inn á Finna­­fjørð. Heldur ikki nú sló tað feil. Valdi kom við tað sama umborð til okkara. So var orkestrið uppá pláss og Mouris stóð klárur at dirigera. So skjótt við sóu beinini á Valda í leytaranum, gav Mouris tekin til, at nú skuldi spælast. Hann veip­aði aftur og fram, upp og niður við diri­gent­stokkinum, og vit “musikarar” sótu og bardu okkara “musikktól”. Tað var eitt øgiligt larmiterilsi.
Valdi royndi at fáa kokkin á tal, men hann passaði bara sítt arbeiði sum dirigentur. Í øðini fór Valdi upp úr lugarinum. Tað varð hugt eftir, hvar hann fór, jú aftur til skiparan. Tað vardi ikki leingi, so kom hann aftur við skiparanum. Mouris aftur at dirigera, og tað við lít. Orkestrið gjørdi aftur sítt besta. Tá ið skiparin sá hetta sjáldsama orkestrið, har Mouris stóð framman fyri og veittraði við træ­pinninum, var hann við at smella í dúrkið av berum látri. Tann dagin fekk Valdi lítið burtur úr sínum biddarí men nógvan látur. Seinni var farið í land at keypa seyð frá Valda. Tað var for­kunnugt hjá okkum at fáa lambs­kjøt.

»Ikki ein kjaftur skal smakka Mourisa súltutoy uttan skiparin«
Árið eftir komu vit aftur inn á Finnafjørðin. Heldur ikki hesa ferð gretti tað. Valdi legði frá landi, so skjótt vit vóru í nánd. Valdi hevði hesa ferð ein pjøka við. Í honum vóru rabarbur, sum var ein gáva til kokkin.
Lagið á kokkinum var ikki gott henda dagin. Vit høvdu óivað gjørt eitt ella annað, sum ikki var hon­um til vildar. Tá ið vit so søgdu, at vit gleddu okkum til at fáa rabarbu­súltu­toy, svaraði hann stutt og hvast: “Ikki ein kjaftur skal smakka Mourisa súltutoy utt­an skiparin.” Kokk­urin var so farin í holt við rabarburnar. Hann skar tær í smá petti. So í eina lítla jarn­grýtu við teimum saman við eini rúgvu av sukri. So var sett útá. Vit fylgdu væl við, hvussu gekk, meðan vit endur­tóku, hvussu vit gleddu okkum til at fáa súltutoy, samstundis sum hann endurtók sítt, at ikki ein kjaftur skuldi smakka Mourisa súltutoy uttan skiparin.
Av og á rørdi hann í grýtuna, har alt gekk sum tað skuldi, sukrið bránaði og rabarburnar blotnaðu. Men so fór at ganga trekari og trek­ari at røra, grýtan for at mala, og at enda stóð tann lítla sleivin føst. Mouris tók ta lítlu jarngrýtuna av og setti hana til viks. So hvarv hann.
Vit høvdu tá skaffað. So var farið at kanna, hvussu til stóð við súltutoynum. Alt var brent fast. Tann lítla jarngrýtan og tað, ið vera skuldi súltutoy, bleiv líkasum ein heild. Har var einki at gera.
Men hvat so? Jú, her mátti okk­urt stuttligt fáast burtur úr. Vit fóru undir at kóka kaffi og fáa sett á borðið, men bert til ein persón. So var farið aftur eftir skiparanum. Men fyrst var farið í maskinrúmið eftir meitil og hamara, sum varð lagt við grýtuna.
Skiparin var farin í koyggjuna men lat seg í aftur og kom fram í lugarið. Tað vildi vera so forkunnugt at fáa súltutoy. “Ja, men hví er sett á borðið til bert ein persón,” spurdi skiparin. “Skiparin veit, at hann er tann einasti, ið skal smakka Mourisa súltutoy”, søgdu vit og løgdu afturat, at vit mugu bara sita og munga. “Hvar er súltutoyið?”, spurdi hann. “Í hasi lítlu grýtuni.” Hann fór so at fáa sær og koyrdi eina skeið niður í grýtuna. Men tað stoytti sum móti jarni. “Hvat er hetta fyri nakað”, kom tað frá honum. “Hetta er Mourisa súltutoy, men har liggur reiðskapurin við síðuna av, sum hóskar betur.” Hann hugdi, hamar og meitil. Tá gjørdist tað greitt fyri skiparan hvussu til stóð, og allir av manningini skóru úti: “Ikki ein kjaftur skal smakka Mourisa súltutoy uttan skiparin.” So var látur og skiparin flenti í kíki.
So var sett á borðið til allar, te og kaffi og súltutoyrestir skiparans. Seinast tað hoyrdist til súltoyið, var tá ið tann lítla jarngrýtan við súltu­toynum av Mourisi sjálvum varð blakað fyri borð á víðum havi.
Við tí stuttleika, vit fingu burtur úr Mourisa súltutoy, er tað ein spurningur um tað ikki var meira vert enn eitt sindur av súltutoy smurt á eina keks, so forkunnugt tað enn vildi verið.
Tann stuttleiki, ið kundi fáast burtur úr ymiskum, hevði veruliga stóran týdning í tí einstáttaða lívin­um umborð á eini slupp tá í tíðini.

Vinskapurin við Jákup Klein
Fyri at venda aftur til Jákup Klein, so hevði hann stóran ans fyri hesum at fáa okkurt stuttligt í lag. Men tað skuldi vera við skynsemi og mátti ikki sára nakran. Her vóru vit á einum máli.
Sum vinir høvdu vit nógv saman, men vegir okkara komu at skiljast. Edmund Klein kom av við Milly. Vit komu tá við øðrum skipum og skiparum.
Á heysti 1938 fór eg til Danmarkar fyri at útbúgva meg innan sigling við farmaskipum. Eg hevði sum mál at koma við gullsnórum á eina brúgv.
Jákup helt áfram í føroyska fiski­flotanum. So kom heimsbar­dag­in og alt samband millum Føroyar og Danmark varð slitið. Í fyrsta krígsárinum hendi tað, sum kom at broyta mín lívsveg. Eg mátti fyribils kvitta sjólívið, og hetta gjørdist med alla. Tá kom eg at búsetast í Dan­mark, og tá kom sambandið við tey á Heygum at gerast nakað fjart.
Men tá ið eg árini 1963-68 var fyri­­støðumaður á Tórshavnar Sjó­mans­heimi – fimm vælsignað og rík ár, varð sambandið við tey tikið upp aftur.
Men nú var nógv broytt í heimi teirra. Edmund Klein sat nú einsa­mallur, konan var deyð. Jákup, tann elsti av fýra systkjum, var búsettur í Vági. Annar sonurin, Leivur, búði í Noregi og sigldi við norskum skipum. Edith, elsta dóttirin, hevði búð í Onglandi og var deyð har. Tann yngsta av børnunum, Sanna, búði í Válinum.
Tá ið eg so vitjaði mín gamla skipara, og vit tosaðu saman um mangt og mikið, var tað sera kenslu­borið. Missurin av Milly neit fast, men missurin av Edith, dóttrini, og konuni, tað neit heilt øðrvísi. Men vit høvdu so mangt annað at tosa um. Tey mongu minnir, bæði álvarslig og stuttlig. Vit tosaðu eisini um ta livandi vónina, okkum var givin við trúnni á Jesus, hin krossfesta og upprisna Frelsara vár, og bóðu vit eisini saman.
Tá so Edmund Klein doyði, vildi tað soleiðis til, at eingin av hans­ara børnum kundu koma til jarðarferðina. Tað kom at laga seg soleiðis, at tað var manning av Milly, ið bar hann til gravar. Áðrenn farið var úr heiminum á Heygum helt eg eina stutta talu, har Edmund í stuttum varð mintur sum persónur, men eisini sum skipari. Men eisini hvat hann bygdi sítt lív á.

Hitti Jákup aftur
Eg var ein stuttan túr í Føroyum fyri 10 árum síðani. Eg skuldi úr Kollafirði til Havnar við bussi hjá Bygdarleiðum. Tá ið eg steig í bussin, beri eg eygað á Jákup. Hann sá eisini meg og gjørdi pláss til mín á sama setri. Hann var á veg úr Klaksvík til Vágs. Vit høvdu ikki tosað leingi. Tað varð minnini frá tíðini, vit vóru saman við Milly, sum tikin vóru fram, mest tey stuttligu. “Kann tú minnast”, varð ofta tikið til.
Ovarlaga í minnisrúgvuni var tað, sum tikið eru við í hesi grein um orkestrið og súltutoyið hjá Mourisi.
Vit fingu eina góða løtu saman og var tað okkum alt annað enn lætt at siga farvæl. Tað er við sterk­um kenslum, at eg nú endi hesar minningar.

Tøkk til Johan
Johan skal hava tøkk fyri hesa lýsing av einum evni, sum ikki so nógv hevur verið skrivað um, nevniliga hvussu menn kundu stuttleika sær umborð á sluppunum.
Tað verður kanska eina ferð seinni komið aftur til Johan, sum eisini eigur sítt íkast í bókini “Havið tók teir”.
Skal enda við at takka honum fyri hansara tíð á sjómansheiminum í Havn. Hóast nakað seint skal eisini nýtast høvi til at ynskja Astu og Johan tillukku við teirra 70 ára brúdleypsdegi í fjør.