Farnu árini eru hugtøkini liberalur, sosialur og konservativur fullkomiliga avskeplað. Miðlaheimurin og vinstrivongurin uttanlands hava kappast um at brongla hugtøkini, so tey nú í flestu førum nú eru vend á høvdið og hava mist sanna virðið og innihald.
Tá málið verður skeiklað, missir politiski boðskapurin sálina. Úrslitið er, at veljarin reikar fimlandi móti politisku ráksnúningunum, sum bjóða lættu loysnirnar – ikki tær haldgóðu.
Hugtøkini, sum fyrr vóru mergurin í boðskapinum, eru endað sum kastibløkur í einum moralskum teatri.
At vera liberalur er ikki longur frælsi og ábyrgd, er nú ístaðin vorðið eitt parfumerað hugtak av aktivismu. At vera sosialur merkir ikki samfelagssinni, men harafturímóti áhaldandi jagstran eftir almennum veitingum. Og so at vera konservativur? Áður var týdningurin fyrilit, royndir og dugnaskapur. Nú verður konservativt brúkt sum ókvæmisorð. Hetta rákið hevur eisini tikið land í Føroyum.
Upp á gjøt verða Mullah’ir í Iran, kristin í Føroyum og konservativir flokkar, í miðlunum navnkendir at vera í sama potti. At vera konservativur er gjørt til tað mest neiliga, sum er á politisku skránni.
Tæringin
Málsliga tæringin er ikki tilvild. Vinstravongurin og teirra miðlasamhugaðu hava í mong ár so við og við skeiklaðmerkingina. Er orðalagið vunnið, er ikki neyðugt at vinna í kjakinum. Tey, sum eru konservativ, skulu næstan orsaka – sum um ábyrgd, siðir og hóvsemi eru vandafull hugsan. Nei, kravið er nú rúmliga menniskja, tey tolsomu, sum í verki kortini oftast eru tey mest intolerantu.
Ognartøkan av rúmligu allýsingini er nærum komisk í sambandi við mótmælisgongurnar fyri Palæstina, har ælabogafløggini hjá Lgbt veitra. Speisemið gerst ikki meira eyðsýnt.
Ísrael er einasta landið í regiónini, sum virðir og verjir kynsligar minnilutar og teirra rættindi, meðan rørslurnar, sum mótmælisfólkini fagna, jagstra, revsa og avrætta allar minnilutar, sum ikki liva í samsvari við myrkursins átrúnað. Soleiðis er logikkurin í symbolpolitikkinum: kenslurnar fyrst, avleiðingarnar aftaná – um nakrantíð. Søguloysið er fullkomið.
Men fimlingini er ikki bert millum nýslignu liberalu. Nøkur uttast á høgru og vinstru síðunum eru tøld av Putin, sum um at tjóðskaparlig styrki og moralur verða endurreist umvegis falsan, ótta, jagstran, harðskap og terror. Talan er um vanlukkuligt sjálvssvik. Harðræðið hjá Putin boðar alt tað, sum konservativ og (verulig) liberal altíð hava stríðst ímóti: vald uttan moral, tjóð uttan frælsi, orð uttan rætt. Men kanska eru hesi sjálvsviknu hugbundin av autokrati. Teirra tilgongd til fólkaræði eru tí politiskar lótir.
Moralska pallsetingin
Veruligu borgarligu virðini liva framvegis, men eru oftast fjald undir áhaldandi larminum frá rúmligu moralsku pallsetingini. Viðurkenningin av frælsi undir ábyrgd, rættartrygd, trúarfrælsi, styrkina av sivilsamfelagnum og ábyrgdirnar mótvegis felagsskapinum eru borgarlig hjartamál. Sunt ivasemi móti markleysari íblandan frá statinum er ikki avoldað – tvørturímóti, tað er tíðarleyst.
Men tá orðini missa sín týdning, missa vit politisku ýtini. Tá vit missa málførleikan, missa vit evnini at kenna mun á frælsi og fanatismu. Tí veksur populisman, ikki sum ein sjúka, men sum úrslit og ákallan eftir falsloysi í eini tíð, har alt er vorðið symbol og spuni.
Málførið
Skal fólkaræðið styrkna, mugu vit taka røttu allýsingarnar og málførið aftur. Vit mugu nokta fyri, at veruligu hugtøkini og virðini verða tikin frá okkum. Frælsi, ábyrgd og felagsskapur eru ikki nostalgiskar restir frá fortíðini, eru harafturímóti lívsæðrin í samfelag, sum vil yvirliva.
Føroyar eru bygdar á henda leistin. Vit skulu tora at viðurkenna, hvørji vit veruliga eru, og ikki lata tæringarnar uttaneftir niðurlaga savnandi samfelagið. Tað er einasta leiðin framyvir.
Bjarni Djurholm
