So nógv merkti før­­oysk­ur fiskur í Bretlandi undir krígnum

Ferðin við 62oN endaði í Aberdeen. Tað er ikki minst fiskivinnuøkið, sum hevur merkt sam­bandið millum Føroyar og Aberdeen.
Í mong ár dúvaðu vit uppá fjarfiski­­skap, meðan útlendskir trolarar í stórum tali veiddu und­ir Føroyum. Ikki minst vóru tað trolarar úr Aberdeen.
Fyrst í 1970-árunum kom tað vestmenn­ing­um til hugs, at tá ið tað kundi bera til hjá fiskimonnum úr Aberdeen at veiða und­ir Føroyum, so mátti tað eisini borið til hjá før­oy­ingum at fiska undir Føroyum við sama slagi av trolarum.
Tískil bílegði p/f Vestur í Vestmanna tveir trol­arar júst av sama slag, sum aberdeen­ar­ar nýttu undir Føroyum. Hesir vóru Norðfinn­ur og Vestfinnur.
Hetta var byrjanin til kanska ta størstu koll­velting, sum er sæð í føroyskari fiski­­vinnu, nevni­liga tann stóra ísfiskatrolaraflotan við fylgjandi bygging av flakavirkjum um alt land­ið. At vit skjótt fingu onnur modell av trol­arum er ein onnur søga.
Fyrst í 1970-unum fingu vit eisini ein stór­an flota av ídnaðarfiskskipum. Men nak­að inn í 70-ini gjørdist ein slík marknaðar­kreppa, at henda veiða lønti seg ikki. Tá fóru nógv av hesum skipum at fiska tosk og hýsu und­ir Føroyum. Men trupulleikin var tann, at føroysku skipararnir kendu ikki botnin á okkara egnu leiðum. Tískil mátti farast til Aberdeen at “læna” skiparar, sum kundu leggja okkara skiparum lag á.
Alt hetta er sum so søga, men ein søga, sum hevur ávirkað okkara samfelag heilt nógv.
Í hesi seinastu greinini í hesi røð skal Sofus Poul­sen aftur fáa orðið, har hann greiðir frá síni tíð á umboðsstovuni í Aberdeen.

Sofus Poulsen: Loðsarnar rendu "Sjúrðarberg" uppá land
Í desember mánaði í 1948 var “Sjúrðarberg” við Kaj Johannesen sum skipara á veg til Grimsby við góðum 4.000 kassum av toski eystanífrá. "Selberg", seinni "Mai", lá inni í Aber­deen um hetta mundi. Eg hevði fing­ið at vita, at “Sjúrðarberg” slapp ikki framat at landa í Grimsby. Eg kallaði so á “Sjúrðar­berg” frá "Selberg". Eg segði við Kaj, at hann mátti koma til Aberdeen, tí tað var fult í Grimsby.
So var avtalað, at vit skuldu tosa saman aft­ur dagin eftir á middegi aftan á søluna á fiska­mark­naðinum. Eg fór so oman á “Sel­berg” um middags­tíð dagin eftir og kallaði á “Sjúrðarberg” á fiskabylgjuni. Kaj svar­aði, men eg hoyrdi hann sera illa. Eg segði, at eg skilti, at hann ikki kundi klára markn­aðin. Jú, so var, segði Kaj. Støðan var tá tann, at hann stóð fastur á klettunum í Noregi. Loðsarnir høvdu siglt hann á land við 13 míla ferð.
"Sjúrðarberg" kom kortini til Aberdeen, har teir landaðu fiskin. Hann fekk yvir 12.000 pund fyri góðar 4000 kassar, kass­in var um 50 kg. Og so mátti teir fara til Leith, har trol­arin skuldi gerast aftur. Hann hevði skrætt einar 30 føtur av kjølinum. Tíbetur fóru skott­ini framman millum lastina ikki. Men sjógv­ur kom heilt upp í yvirkoyggjurnar hjá monn­unum í lugarinum.

Føroyskur fiskur munaði væl undir krígnum
Sigast kann, at var tað ikki fyri okkara skip, so hevði verið lítið av fiski um vetrarnar und­ir kríg­num. Tað var altíð mangul. Tað var heilt vanligt, at 7-10.000 kassar vórðu landaðir um dagin.
Tað var ein øgiligur fiskur, sum kom hig­ar, og eg havi roknað út, at vit landaðu und­ir kríg­num tað, sum svaraði til 1,5 mill. "fish og chips" um vikuna. Og í nøgd var tað í miðal øll krígs­árini 8.000 kassar um vikuna.
Tá fiskimarkið varð flutt út á 12 fjórð­ing­ar í 1964, kom eitt sindur av roki í, og vit fingu eina kvotu ásetta fyri, hvussu nógv vit kundu landa. Eg haldi, at tað var 175.000 pund ster­ling um ársfjórðingin. Tað bar ikki til at flyta kvotu millum ársfjórðingarnar.
Línu­bátarnir "Hans O. Højgaard" og "Gull­finnur" vóru um hetta mundið komnir inn at landa. Tá ið "Hans Olivur" hevði 250 kass­ar og "Gullfinnur" 350 kassar eftir, nú er stopp, kvotan er uppi! Báðir skipararnir vóru í øð­ini. Teir sýttu at flyta bátarnar. Men her var eingin bøn. Sleipibátar komu seinnapartin at toga teir burtur frá fiska­marknaðinum. Og endin var, at teir máttu blaka fiskin fyri borð. Hetta kom sum rímiligt er illa við.
Men hetta gjørdi eisini, at keyparar­nir vóru í øðini, tí teir vildu fegnir hava fisk­in. Hetta gjørdi so sítt til, at flakavinnan í Før­oy­­um fór rættiliga at mennast. Men sigast kann, at "utak er verdens løn", og orðini hjá Churchill um, at føroyingar ikki skuldu vera gloymdir, vóru skjótt gloymd.
Annars sá eg Churchill. Tá eg hevði ver­ið her í eina viku varð Churchill útnevnd­ur til heiðursborgara í Aberdeen. Tað vóru í tús­undavís av fólki í Union Street. Eg og John, bróður, vóru eisini har. Og tá kem­ur Churchill koyrandi í opnum bili beint fram­við okkum. Hetta var nú stuttligt at uppliva, tá havt verður í huga, hvussu stóran leiklut Churc­hill hevði havt - eisini í okkara tilveru í Føroyum.

Føroysku konurnar í Onglandi komu væl fyri
Eg havi eisini havt nógv samband við tær før­oysku konurnar, sum komu higar aftaná krígg­ið. Eitt av ørind­um teirra kundi vera at fáa ferða­møguleika heim við onk­rum fiski­skipi, sum var og landaði. Hetta var nú ikki alt­íð so stuttligar ferðir, tí skipini vóru jú rættu­liga sjóverkslig.
Sigast kann eisini, at tey flestu av hesum hjún­arløgum hildu, hóast konurnar komu til heilt aðrar umstøður, enn tær vóru vanar við.
Dóttir Louis Apol, Johanna, var ein teirra. Hon giftist við Harry Wilson, hvørs søga fyrr er umrødd í Miðvikuni, sum saman við FF-blað­num hevur havt fleiri frásagnir um hes­ar konur.
Eitt annað dømi um ferðaumstøðurnar tá, er tá ið sangkórið í Ebenezer fór til Aberdeen við sluppini "Føroyingur" í 1948.
Koyggjur vóru gjørdar í lastini, har kórið búði tey tvey samdøgrini ferðin tók. Slíkt hev­ði ikki so mikið sum komið uppá tal í dag!

Syrgilig vanlukka
Ein syrgilig hending fór fram í 1951 við "Tróndi í Gøtu". Tað lógu fleiri trolarar utt­an á hvørj­um øðrum í Aberdeen. Benny Hansen hjá Mar­sannu og Langa Petur Hans í Norðra­gøtu, Benny var systkinabarn pápa mín, fór í land saman við hinum av manningini. Av lúnn­ingini á einum trolara leyp hann yvir á tað, sum hann helt vera lastalúkuna. Men her var eingin lúka, bara ein presending, sum lá útyvir, har lúkan skuldi verið. Hann datt niður í lastina og kom illa til skaða. Benny varð lagdur á sjúkrahús í Aberdeen. Men tíverri fekk hann lungnabruna og doyði. Heima sat einkjan, Frida, við 7 børnum, tað minsta tvey ára gamalt.
Men Frida var eitt jarn og øll børnini komu væl undan.

Tá "Gullborg" gekk burtur í 1971
Ein av luttakarunum á ferðini var Niels Jac­ob Nielsen av Strondum. Hann hevði eitt ser­ligt sam­­band við Sofus. Hetta var í sambandi við eina heilt serligan hending, nevniliga tá ið Gull­borg, sum Niels Jacob átti og førdi gekk burt­ur í 1971, og tað var um reppið, at teir komu undan.

Vanlukkan hendi uml. 60 fj. sunnan­fyri Hetland eina viku fyri jól. Tá teir vór­ðu bjarg­að­ir, høv­du teir ver­ið í ein­um gummi­bjarg­ing­ar­flaka í 27 tímar, og vóru teir kopp­að­ir tríggjar ferðir. Fyrstu ferð fóru teir úr flak­a­num fyri at fáa hann aftur á "rættkjøl". Men hetta orkaðu teir ikki at gera báðar teir næstu ferð­irnar hann koppaði. Teir fingu kastað seg við brotunum, so hann fór runt aftur. Sam­røður vóru í fjølmidlunum við Niels Jacob um hendingina
Tað var yngsti maður umborð á "Morn­ing Star", 18 ára gamli Samuel Simpson, sum hev­ði róðurtørn, sum sá gummiflakan. Hann rópti á skiparan, sum sjálvandi vendi og fór at taka teir upp. Teir á flakanum høvdu sæð fleiri skip og sent neyðrakettir, men eingin hevði sæð teir, fyrrenn hesin ungi maðurin á "Morning Star" sá teir, og glaðir vóru okkara menn at síggja bjargingarmenn sínar.
So merkiligt kann tað vera. Samuel gekk sjálv­ur seinni burtur við skipi.
Eg fór norður til Peterhead tað kvøld­ið, teir komu inn hagar. Hevði fyrr havt sam­band við Niels Jacob frá Lerwick. Hann hev­ði av­talað við meg, áðrenn teir fóru út at fiska tað viku­skiftið, at hann skuldi ringja til mín mána­morgunin kl. 11, tí hann skuldi koma til Aber­deen eftir eykalutum, áðrenn teir fóru heim at halda jól.
Og sjálvandi var eg bilsin at hoyra Wick Radio kl. 12.15 siga, at hann hevði eina sam­røðu til mín frá "Morning Star". So hoyri eg røddina á Niels Jacob aftanfyri hann og spurdi, um hann tosaði gjøgnum før­oyska skipið "Morning Star", tí sendarin hjá hon­um var í ólagi. "Nei", svarar Niels Jacob, "eg eri umborð á skotska trolbátinum "Morning Star". "Gullborg" sakk eftir 90 sekundum fyri 27 tímum síðani."
Veðrið var framvegis ringt, 18 metur/sek­und, og óvist var nær teir komu til Peter­head. Hann bað meg boða pápa sínum, Jógvani, frá hes­um. Eg visti, at "Polarfarið" lá í Lerwick. Eg fekk fatur á skiparan, Ernst Kass, og spurdi, um hann vildi bíða eftir mann­ing­ini á "Gull­borg", sum skuldi koma til Het­lands við flog­fari skjótast gjørligt. Jú, tað var gaman í.
"Morning Star" kom ikki til Peterhead fyrr­enn um kl. 2 um náttina, og har var fitt av fólki komið oman á keiuna, eisini ein radio­maður frá BBC. Lækni var har, sum skuldi kanna menninar, tí hann meinti ikki, at teir fóru at kunna fara heim beinan­vegin, tá teir høvdu verið so leingi í hesum kalda gummi­flak­anum - vátir og kaldir og uttan mat og drekka. Men tá ið "Morning Star" kemur til bryggju, síggja vit, at gummi­flakin ligg­ur á dekk­inum. Bert Niels Jacob hevði band­agu um aðra hondina, hinir tyktust at vera óskadd­ir. Lækn­in fór so umborð, og allir fingu grønt ljós at sleppa heim. Niels Jacob held­ur, at tað var nógv føroysku undir­klæð­unum fyri at takka, at teir vóru so væl fyri.
Eg fekk teir so niðan á Sjómansheimið, har teir kundu fáa brúsubað og turr klæðir at fara í. Síðani fingu teir nátturða, tá var klokkan trý um náttina. Ein klædnahandil lat eisini upp, so teir allir kundu keypa sær nýggj klæð­ir. Seinni lat eisini ein skógvahandil upp, so teir eisini kundu keypa sær nýggjar skógvar. Eg segði við mannin, sum átti handilin, at tað var "pent" gjørt av honum at koma oman at lata hand­ilin upp kl. 4 á morgni. Hann svar­aði mær, at hann hevði sjálvur verið sjó­maður, og at tað var honum ein gleði at kunna verða okk­ara sjóm­onn­um til hjálpar. Síðan fóru vit allir í einum stór­um Rolls Royce taxa­bili til Aber­deen.
Fleiri høvdu hug at spyrja um hesa hend­ing, men eg segði, at teir skuldu út í luft­havn­­ina bein­an­­vegin fyri at sleppa við flog­far­i­num til Het­lands, tí "Polar­farið" lá í Ler­wick og bíð­­aði eftir teim­um. Hann fekk bert spurt Niels Jacob, hvussu teir sluppu í gummi­bjarg­ing­ar­flak­an av báta­dekk­inum. Jú, teir sluppu beint av báta­dekkinum í bjarg­ing­ar­flakan, sum fleyt har.
Heimferðin gekk sum ætlað, og teir fingu jól­ini heima saman við sínum kæru, men all­ar jólagávurnar fóru tíverri til botns við "Gull­borg".
Í 2003 komu Niels Jacob og konan niður til Skot­lands, og hevði eg fyrireikað møti við Har­ald Napier, skiparan á Morning Star, og kon­una við ein døgurða á einum hotelli, har teir báðir fingu høvi at tosa saman um hesa hend­ing. Napier er seinni deyður av eini ferðslu­vanlukku.

Ein øðrvísi ferð
Tað er ikki so løgið um Niels Jacob og Sofus høvdu okkurt at práta um, nú teir hitt­ust aftur.
Hetta kann eisini vera eitt høvi at takka Sofus fyri alt tað, sum hann hevur gjørt fyri okk­ara samfelag í so mong ár. Tað var ikki tað mál, hann ikki kundi loysa, og hann hev­ur ong­antíð borið seg undan, sjálvt ikki nú, hann er farin væl framvið tey 80 árini.
Hetta var ein eitt sindur øðrvísi frá­søgn frá eini eitt sindur øðrvísari ferð, sum kanska hevur fingið eitt sindur av søguni um sam­bandið millum Føroyar og Skotland undan kavi. Eg vil fegin takka øllum ferðaliðnum fyri nakrar ógloymandi dagar.
----
Komandi partur:
Komandi fríggjadagur er minningardagur teirra sjólátnu.
Í hesum sambandi verð­ur greitt frá vanlukkuna við Kalli av
Syðra­dali K fyri 50 árum síðani, sum kostaði trim­um monn­um lívið.