Høgni Mohr
? Mín uppgáva, sum ein ið umboðar heimsspekina sum fak, er ikki at koma við teimum røttu meiningunum. Heldur er tað at fáa eitt orðaskifti í lag og fáa hugsanir og grundgevingar fram. Eg havi sjálvandi mínar hugsanir um mong viðurskifti, men tær eru ikki so áhugaverdar. Orðaskifti er harafturímóti áhugavert, sigur lítillætni heimspekingurin, Rói Patursson.
Eins og mong onnur, gongur hann og hugsar um støðuna í Kosovo og Jugoslavia í hesum døgum. ? Ein fær næstan marrudreymar, sigur hann heldur fjarur, men mannar seg síðani upp og staðfestir, at hann ikki heldur seg hava roynt at ogna sær nóg nógva vitan um, hví støðan er vorðin sum hon er. ? Tað eru nógvir grundleggjandi spurningar, ein kundi sett sær í hesum sambandi, sigur Rói Patursson:
? Hvar liggja londini og landspartarnar, hvørji eru menniskjuni, ið búgva har, hvussu er politiska lívið, og hvørji mentunarlig og átrúnaðarlig virði umboða hesi fólk. Eins og áhugavert hevði verið at vita, hvussu tað var á Balkan fyri 100, 20 ella bara einum hálvum ári síðani. Hóast væntandi vitan á økinum, er heimsspekingurin fullvísur í, at talan í hesum førinum er um eina nógv øðrvísi ósemju, enn tær vit eru von við. ? Talan er um eina knappliga eskalering. Brádliga hava vit tey 19 NATO-londini, sum eru tey sterkastu, og tey ríkastu, ið eru samd um at bumba eitt serstakt mál, sigur Rói.
Kríggj er ikki rættvíst
Spurdur, um talan í hesari ósemjuni er um ta klassisku myndina við tí hvíta og tí svarta partinum, og at vit so sjálvandi stuðla tí hvíta, heldur Rói Patursson, at myndin hesuferð er rættiliga greið ? Eg eri komin til ta fyribils niðurstøðu, at eftir upplýsingum úr sjónvarpi og øðrum miðlum, so havi eg sæð tað sum, at nøkur menniskju vóru í vanda fyri at vera týnd - í roynd og veru vóru við at gerast offur fyri tí, vit kunnu nevna etnical cleansing. Hesari týning hevur Serbiski herðurin staðið fyri?
? Tó so, sigur Rói Patursson og steðgar á. ? Eg trúgvi ikki uppá rættvísi undir kríggi. Kríggj er altíð ein helvitismaskina, sum fer í gongd. Í grundini ber ikki til at rættvísgera kríggj, men komast kann til, at tað kann gerast neyðugt viðhvørt?
? Tað óhugnaliga í hesum sambandi haldi eg vera, at neyðugt eisini er at geva seg undir, at varð hetta sum NATO-londini nú fremja, ikki framt, so gjørdist støðan kanska uppaftur verri?
Moralsk meting neyðug
Umleið ein millón flóttafólk royna at finna tryggar umstøður aðrastaðis. Bumbingin fer fram, fyri at sleppa undan, at støðan gerst verri, enn hon longu er. Eftir hugsan Róa, skal ein tó ikki bara finna seg í tí sum hendir. ? Líkamikið, hvussu neyðugt eitt kríggj er, er kríggj ónt. Tí tað er óforútsigiligt, hvat fer at henda í einum kríggi. Vit vita ikki, hvussu alt sær út um 14 dagar, sjálvt um vit beint nú ikki síggja aðrar møguleikar enn teir ið vera troyttir, sigur Rói, og leggur afturat, at vit tíverri munnu siga, at tann politikkurin, Milocevic stendur fyri, eftir øllum at døma er er í tráð við ein einstevnuligan útreinsingarpolitikk, ið fyrr er sæddur á Evropeiska meginlandinum. ? Ein sleppur ikki undan einari moralskari meting, ætlar ein at taka støðu í hesum málið, heldur Rói Patursson.
Okkara samkensla
Í okkara egna orðaskifti, eins og kring heimin, hevur verið staðfest, at næstan øll hava samkenslu, nú hesir ræðuleikar henda. Vit hava sæð heimafólk, ið flýggjar yvir háls og herðar undan hermegini hjá Milocevic. Spurt kundi verið, um henda samkensla er treytað av, at vit hava onkran at vera ill við í sama viðfangi. Tað heldur heimsspekingurin á háskúlanum ikki treytaleyst
? Viðhvørt, kanska. Tað, at ein hevur samkenslu við flóttafólki sum samleikaleys koma strevandi eftir vegnum, ber til útfrá tí hugsa, at summi fólk hava hjálp fyri neyðini. Teimum hevur ein onkursvegna skyldu at hjálpa. Til tess at finna í sær eina tílíka samkenslu, er ikki alneyðugt at hava ein óndan part við inni í myndini, sigur hann.
Spurt kundi í eisini verið, um vit í sama mun hava samkenslu, tá neyð er elvd av náttúruvanlukkum, ella vanligum fátækradømi. ? Viðhvørt, heldur Rói, men í hesum kemur eisini nakað annað inn í myndina. Vit eru so avmarkað í okkara heimføðisligu hugsan um, hvørjum vit hava samkenslu við. Men til tess at venda aftur til spurningin um hin ónda partin, kunnu vit nevna skalvalopini í Íslandi. Í tí ræðuleikanum var ongin óndur partur, men tó savnaðu føroyingar eina rúgvu av peningi. Hinvegin hava vit verið heldur tigandi vitni til líka ringar og verri vanlukkur, eisini verri enn hana ið hendir í Kosovo nú. Í stríðnum millum Tutsiar og Hutuar í Ruanda vóru tey líka mong, sum ídag kenna seg noydd at rýma úr Jugoslavia, beinleiðis myrd, sigur Rói Patursson og heldur áfram: ? Ríki parturin av heiminum fann seg so at siga í hesum; helst tí at vit ikki í sama mun sum í Evropa identifiseraðu okkum við tað ið hendir í Afrika?
? So er tað eisini eitt annað, sum kann fløkja allan henda spurningin, sigur Rói. ? Í Kosovo-kreppuni er talan ikki um ta vanligu myndina, at vit nú hava samkenslu fyri okkara egnu, tí at onnur, hini fremmandu, liggja eftir teimum. Tað sum vendi niður, vendir upp; tí mentanin hjá Kosovo-albanunum, ið vit hava samkenslu við, er muslimsk í stóran mun. Serbarnir, hinvegin, hoyra til ta rætttrúarligu kristnu verðina, sigur hann.
Við lóg skal Heimur byggjast
Ein grundleggjandi spurningur, er, hví vit menniskju halda áfram at kríggjast. Hví mennast vit ikki so frægt, at vit finna aðrar hættir at loysa ósemjur, enn við valdi..? ? Kríggj er ein spurningur um vald, og um at hóra undan og lívbjarga sær, staðfestir Rói Patursson.
? Tað einasta vit læra av søguni, er at vit ikki læra av søguni. Í bókmentum, í átrúnaðum og í heimsspekini, hava tað verið uppskot um, hvussu sleppast kann undan kríggji, sigur hann, og nevnir í hesum sambandi, at nærmasta, komið er fram til higartil, er at arbeitt eigur at vera fram ímóti, at onkur altjóða myndugleiki verður til. ? Sagt verður t.d., at við lóg skal land byggjast.. Hugsa verður, at hetta skal vera galdandi í altjóða høpi eins væl? við lóg skal heimur byggjast? T.v.s., at øll fullveldi skulu vera bundin av eini altjóða lóg. Spurdur um, vit ikki longu hava S.T. til tað sama, sigur Rói, at tað er rætt, men at ein slík lóg skal byggja á, at londini, ið ganga undir hesa lógina, eisini eru rættarsamfeløg.
? Í prinsippinum, skal tað sama, ið er galdandi fyri eitt fólkaræðiligt samfelag, at vera galdandi fyri eina størri eind, ið eitur Heimurin, heldur Rói.
? Í øllum hesum noyðist so eisini at vera ein myndugleiki, ið kann seta vald aftanfyri síni lógarkrøv. Hesin skal ikki góðtaka, at ein bólkur ger brotsverk móti mannaættini?
Vit eiga ikki at góðtaka kríggj
Rói Patursson heldur ikki, at vit sleppa heilt undan at brúka vald. Henda staðfesting kann kanska hava við sær, at fólk geva upp, og siga, at alt bara kann vera tað sama. At vit noyðast at góðtaka, at menniskjan er ónd, og kríggj tískil altíð fer at vera..? ? Men, tað er ikki vist, at kríggj er, tí at menniskjan er ónd, og eg haldi ikki, at vit skulu góðtaka tað, sigur Rói. ? Spyrt tú tann filosofiska spurningin, hví kríggj í grundini er til, kunnu vit svara við spurningunum, um tað er tí at menniskjan er ónd, ella tí, at nøkur ávís viðurskifti, ið eru soleiðis, at menniskju vera noydd at fara í kríggj, til tess at bjarga sær, sigur hann, og leggur afturat, at hann mest trýr uppá hitt seinna. ? Men vit skulu á ongum sinni bara góðtaka, at kríggj er, tí at verðin og menniskja nú einaferð eru soleiðis, sigur Rói. ? Snøgt sagt alt eigur at vera gjørt at fáa slík viðurskifti í rættlag, uttan valdsnýtslu. Vit eiga ikki at góðtaka kríggj, tekur Rói Patursson uppaftur.
Treytaleys pasifisma
Spurningurin um kríggj í heila taki, tekur kanska ein annan spurning upp. Spurningin um pasifismu ? Um ein antin er pasifistur, ella ikki. Rói Patursson ivast í, um hetta er heilt rætt, tí hann heldur, at ein kann vera pasifistur av ymsum orsøkum. ? Tú kanst eisini vera pasifistur, men samstundis siga, at kemur ein ávís støða upp, so kann harðskapur gerast neyðugur; t. d. um talan er um sjálvverju, kann hetta eisini vera í tí mannagongdini, sum eitur kríggj, sigur hann, men nevnir tó, at hin treytaleysa pasifisman eisini er til. ? Hugsa um Gandhi, sum uttan vald gjørdi mótstøðu móti harðskapi, og vann?
Viðvíkjandi støðuni á Balkan, setur Rói spurningin um, hvørjir møguleikarnir eru at fáa bilbukt við hesum bardaga. ? Um ein støða tekur seg upp, so at siga í okkara evropeiska grannalag, við einum herði, sum miðvíst fer undir at týna eitt fátækt bóndasamfelag, setur eld á bygningar og rekur fólkið, sum í teimum búði, burtur. Hvussu ber tá til at praktisera treytaleysa pasifismu. Við fyrivarni kundi verið hildið, at um ongin roynir at steðga slíkum, so spjaðir tað seg um alt Balkan eftir einum tveimum mánaðum, sigur Rói Patursson, men leggur afturat, at tað ikki er lætt at taka støðu, tóat hetta førið ikki er so grúiliga ringt at taka støðu til.
Grunnar endurtøkur
í Sjónvørpunum
? Í mínum ungdómi vóru vit ímóti NATO, men eg noyðist at viðganga, at hetta tiltakið hjá NATO, er eitt óhugnaliga neyðugt tiltak, heldur Rói.
? At sivilfólk, vegna væntandi neyvleika, eisini doyggja, er ræðuligt. Í slíkum førum, skuldi tann ella tey, ið hava ábyrgdina at verði drigin til svars, sigur hann og fegnast um, at tey, ið eru partar í hesi ósemjuni, ikki eru totaliterir statir, so at hitt frælsa atfinningarsama orðaskiftið er til, og tað fer væntandi at verða hert. ? Hervið er ikki sagt, at alt skal góðtakast, tí nógv av tí, ið verður drigið inn í stovurnar gjøgnum sjónvarpið eru ótrúliga grunnar endurtøkur. Hin stóri spurningurin er, um tær bumburnar ið fella nú, kunnu rættvísgerast, og hvussu longi, sigur Rói Patursson.
