Tað er A. P. Møller grunnurin, sum eitur »A.P. Møller og Hustru Chastine Mc-Kinney Møllers Fond til almene Formaal«, sum hevur fíggjað verkætlanina, ið hevur kostað fimm milliónir krónur.
Til hátíðarhaldið fríggjadagin vóru fólk frá grunninum hjástødd – eitt av hesum umboðum var elsta dóttir Mærsk Mc-Kinney Møller, Leise Mærsk Mc-Kinney Møller. Eisini vóru umboð fyri løgtingið, løgmaður, landsstýrismenninir í mentamálum og fiskivinnumálum, Bjørn Kalsø og Jacob Vestergaard og flestu býráðslimir í Tórshavnar Kommunu við Heðini Mortensen borgarstjóra á odda.
Hesin býlingurin í Koltri er heilt serstakur, ikki bara í Føroyum, men í heila tikið, tí her hava vit ein gamlan bóndagarð varðveiddan við øllum teimum húsum, úthúsum, neystum og øðrum, sum hoyrdu til ein slikan garð í farnum tíðum.
Í Koltri vóru røður hildnar. Fyrstur var Bjørn Patursson, sum hevur verið festari, Gunnar Hoydal, sum er formaður í Koltursgrunninum, sum stendur fyri verkætlanini, og landsstýrismenninir Jacob Vestergaard og Bjørn Kalsø, og Heðin Mortensen, borgarstjóri í Havn.
Leygardagin var aftur stórt hátíðarhald, tá oyggin var opin fyri almenninginum. Mett varð, at eini 1.200 til 1.500 fólk vóru í oynni hendan dagin.
Tá flest fólk búðu í Koltri, vóru tey upp ímóti 50 í tali, og búðu tey á fýra gørðum. Verandi festari hevur sagt festið frá sær, og enn er ikki greitt, hvussu verður í framtíðini.
Serligar treytir um hús og teigalendi
Koltur er gomul bygd, sum helst stavar heilt frá landnámstíð. Bjørn Patursson, fyrrverandi bóndi, greiddi frá, at elstu skrivaðu keldur ganga aftur í 1500 talið. Tá vóru tvær búsetingar í oynni.
– Hetta var eitt gott stað at búgva, tí oyggin hevði nógvar góðar eginleikar, her bar til at rógva út, at veiða fugl, her var seyður og neyt. Í 1800 talinum vóru seks familjur í oynni, greiddi Bjørn Patursson frá.
Men í 1980 var støðan aftur tann, at her vóru tveir bøndur eftir, og oyggin varð býtt í tvey festi. Í 1990 var eingin fastbúgvandi í oynni, og nú var bara ein garður, og tá var tað, at fólk fóru at vísa oynni ans. Forngripafelagið vísti áhuga fyri bygningunum, náttúrugripasavnið fyri náttúrini og eisini fólk frá Kunstakademiiet í Danmark sýndu oynni áhuga. Tí varð farið undir at gera ein ætlan um at friða oynna.
– Men onnur vildu, at oyggin skuldi festast aftur, og tað varð gjørt í 1994, greiddi Bjørn Patursson frá.
– Eg fekk tá at vita, at her vóru nakrar eyka treytir við, sum snúðu seg um bygningarnar og um eyðkenda teigalendið. Vit livdu av seyðahaldi, neytahaldi og av ferðavinnu, men hetta við varðveitingini fylti meira og meira, og vit sóðu skjótt, at hetta var ov nógv fyri ein vanligan bónda, so vit vendu okkum til myndugleikarnar, og tí kom Koltursgrunnurin inní myndina, greiðir Bjørn Patursson frá.
Alt hetta endaði við, at stóra verkætlanin við A. P. Møller grunninum fór í gongd í 2008.
Endurskaptur áhugi fyri tí gamla
Gunnar Hoydal, arkitektur, er formaður í Koltursgrunninum. Hann greiddi frá, at nýggja tíðin við endurskapta áhuganum fyri tí gamla, sum hevur ført til friðingina av oynni.
– Tað er trist, at fólk flyta av slíkum plássum, men tað er eins gleðiligt, at tað ber til at varðveita eitt so einastandandi dømi um gamla búseting í Føroyum í 1000 ár, segði Gunnar Hoydal.
Hann greiddi síðani frá um ymsu tey bæði sethúsini og úthúsini Heima í Húsi.
– Vit kunnu í hesum býlingi spora okkum aftur til landnámshús, hesi elipsuformaðu hús frá víkingatíð, har stallurin var partur av húsini til tess at halda hitan, har vit hava roykstovu við grúgvu og so seinni glasstovuna, sum er frá nýggjari tíð, tá partur av grótvegginum varð ruddaður burtur og nýggjar tilfari sum timbur og glas gjørdu tað møgulgt, at »síggja vatnrætt« út gjøgnum gluggan. Tey vóru bara von við ljósið gjøgnum ljóðaran í erva, greiddi Gunnar Hoydal frá.
Tað serliga við býlinginum Heima í Húsi er, at øll úthúsini eisini eru varðveidd, og tað hava vit ikki aðrastaðni sambært Gunanri Hoydal.
eirikur@sosialurin.fo
