Megnarverk við lýtum

Kinna Poulsen

Bókin er ovurhonds stór­fingin og prýðilig og í vavi størsta listabók, ið enn er útkomin á føroyskum. Og hóast tørvurin á Mikines-bók­mentum ikki tykist bein­leiðis brá­feingis á bóka­hillini í mun til mong onnur av teimum føroysku lista­fólkunum, sum lítið og einki eru viðgjørd, eru vit sjálvandi púra samd við løgmanni Jóannesi Eides­gaard, sum í eini viður­kenn­ing fremst í bókini vegna Føroya fólk takkar íslendska forlagnum, Nes­útgáfan, ið tók stig til glæsi­ligu útgávuna.
Vøkur bók
Bókin er innbundin, svørt, monu­mental og serstakliga vøkur í stór­um kvadratiskum formati. Valið av fremstu kápumyndini, sum er ein av teimum friðsælu og ljósu myndunum av Mykinesbygd frá 1950, er heldur óvæntað og gevur ábendingar um, at bókin kanska ikki er júst soleiðis, sum ímyndað. Myndaúrvalið er stórt og rættiliga breitt og umboðar ikki einans tær góðu mynd­irnar, men eisini minni góð­ar myndir sum t.d. tær heldur naivu, stirvnu myndirnar, hann málaði í tjúg­unum. Umframt hesum útivið 248 væleydnaðu end­ur­prentunum í litum av verkum Mikines´, eru eisini einar 50 svarthvítar foto­myndir av málaranum og hansara lívi at síggja í bókini, ið sum heild tykist rættiliga ævisøguliga hugað.
Tveir smærri tekstir
Umframt myndirnar inni­held­ur bókin tveir smærri, men áhuga­verdar tekstir, sum ávikavíst Bent Irve og Bárður Jákupsson hava skrivað. Tann fyrri snýr seg um Mikines og Danmark og hóast ávirkanin sum danska kunstakademiið og danska lista­umhvørvið hevði á Mikines ikki skal undirmetast, tykist tað sum um, at Irve ger nakað nógv av, tá hann um­vegis Ríkisfelagsskapin Dan­mark og Føroya millum metir Mikines vera bæði danskan og føroyskan mál­ara. Fortreytirnar vóru nú einaferð sum tær vóru, tá Mikines fór at útbúgva seg í 1928, men lítið er at ivast í, at Mikines sum tann evnaríki og kenslu­borni listamaðurin, hann var, hevði fingið væl burt­ur úr eini listarligari útbúgv­ing, eisini uttan fyri Danmark. Teksturin hjá Bárði er eitt gott og nýtiligt ævisøguligt yvirlit yvir lív listamansins.
Høvuðsteksturin
Høvuðstekstin eftir Aðal­steinn Ingólfsson, havi eg glett meg at lesa, síðani tað av fyrstan tíð hoyrdist graml um Mikinesbókina og at ein íslendskur list­frøðingur skuldi skriva hana. Samstarv við og kunn­­leiki til aðrar tekstir hjá Aðal­steinn hava stuðlað upp undir góðu vónirnar til hesar tvey­hundrað síðurnar um Mikines, sum er nógv tann gjølligasta við­gerðin av málaranum higartil. Men longu formælið gevur eina ófrættakenda kenslu av vón­broti, sum tíverri stendur við gjøgnum meginpartin av tekstinum, ið sum heild er nógv meira ævisøguligur enn væntað.
Konstruerað sjálvsævisøga
Formælið byrjar skaldsliga in medias res, mitt í eini til­burðar­gongd: “Skoraður upp ímóti skott­inum í tronga stýrhúsinum á post­bátinum kundi Sámal so dánt hóma systrina á dekkinum...”. Um­røddi til­burð­urin er, tá Miki­nes við familju fylgir deyða páp­an­um til heimbygdina. Upp­living Mikines´ av hes­um tilburði hevur hann sjálvur lýst sum eina týdningarmikla listarliga upp­living og soleiðis skilt er hetta kanska ikki býttasta stað at byrja frágreiðingina um listamannin Mikines. Men eitt er at vera ævi­søgu­liga hugaður og eitt annað er at konstruera eina sjálvsævisøgu, har les­arin er staddur í tonkum málarans umvegis eitt alvitandi frásøgufólk: “Sám­al kundi ikki fáa skil á øllum teimum tonkum, ið bylgdust í honum. Eyðvitað saknaði hann faðir..... Fór deyði faðirsins nú at gera tað, at hesi herðindi fóru at koma aftur? Hetta var uppi í ræðsluni, ið fekk magan at knýta seg saman”. Seinastu viðmerkingarnar sipa til psoriasis-sjúkuna, sum Mikines var so ringur av. Tað skulu ivaleyst vera fleiri, ið halda dramatiska skriviháttin vera góðan og spenn­andi og tað heldur yvirritaði eisini, tá hann kemur fyri í eini skaldsøgu, men í listasøguligum høpi býður hann ímóti. Fyri tað fyrsta tykist tað óálítandi, tá ein rithøvundur í eini listabók greiðir frá tonkum listamansins á henda hátt. Hann kann ómøguliga vita júst hvussu Samuel Elias Joensen-Mikines kendi og hugsaði, tá hann fylgdi pápa sínum. Í øðrum lagi hevur skrivihátturin ein óviljaðan komiskan dám, ið kemst av sam­an­renningini av hátíðarligum drama og patos og so undirskilta og intima tónalagnum og støð­uga brúkinum av fornavns­háttinum Sámal.
Mikines-bókment­irnar
Sum áður nevnt eru Miki­nes-bókmentirnar lut­fals­­liga um­fat­andi í før­oysk­um listbókmentum sum heild. Nýggjasta Miki­nes-útgávan higartil við tekstum eftir Bent Irve og Bárð Jákupsson kom í 2003 í sambandi við eina Mikines-framsýning í m.a. Kastrupgårdsamlingen. Fleiri áhuga­verdir tekstir finnast um málaran, sum m.o. William Heine­sen, Preben Wilmann, Ole Jacob­sen, Bent Irve og Bárður Jákupsson hava skriv­að. Hesin seinasti skriv­aði eisini tekstin í stóru Mikinesbókini, ið kom út í 1990, sum tó at hann í støðum er heldur stuttur og brotakendur, er sakligur og góður og heldur seg til listina hjá Mikines. 1973 kom bókin hjá Ernst Mentze, sum nógv er kjakast um og sum var nakað væl meira persónlig, enn vit hava verið von við í Føroyum. Bókin er ævisøgulig og sera undirhaldandi og forvitnislig at lesa, hóast lesarin av og á fær eina heldur ótespiliga kenslu av, at áhugin gerst meira privat nærgeingin enn listarliga grundaður. Óansæð hevur bókin stórt virði sum bein­leiðis kelda vegna tey mongu brøvini frá bræva­skifti Mikines´ við m.a. læraran, Ejnar Nielsen og familjuna og tær mongu samrøðurnar við mál­aran, ið alt verður endurgivið í bókini. Lítið er at ivast í, at tað er Mentze, sum er tann mest umráðandi keldan hjá Aðalsteinn Ingólfsson í áðurnevnda formæli, ið er grundað á frágreiðing hjá Mikines um deyða faðirins. Eisini í restini av tekstinum verður Mentze dúgliga nýtt sum kelda og tað er spell fyri ein lesara sum undirritaðu uttan tann stóra áhugan fyri privatlívi Mikines´.
Villur
Ikki er lætt at sleppa undan villum í so umfatandi verki sum hesum, men tíverri mis­prýða tær kanska í ser­ligan mun júst í einum so prýðiligum verki og her eru veruliga ov nógvar. Villurnar eru í stóran mun slagvillur, vant­andi bókstavir og líknandi smáputl, men tað ørkymlar og fær lesaran at steðga á í lestrinum. Máls­liga er eisini okkurt, ið ør­kymlar, t.d. ovurnýtslan av fyrra lýs­ingarhátti, van­­liga nevnd­ur nútíðar­­lýsingarháttur: “Men Anna Kathrina má eisini hava verið sálarsterk kona, ið skuldi bera stórar líðingar, missandi tvey børn og mannin í bestu árum, um­framt at missa elsta sonin til kjøtgrýturnar í Keyp­mannahavn. Nakað sæst til hesa styrki í foto­mynd av henni roytandi lunda...”. Hesin eitt sindur møsnuti skrivi­hátturin er tíanverri ráðandi í tekstin­um, sum tykist grundaður á ein var­huga av alfevnandi týdn­inginum, sum privat­lívið hevur fyri listina. Eg má siga akkurát sum er; drukktúrar, nervatablettir og húðsjúka kunnu gera mær tað sama. Tað er listin hjá Mikines, hansara verk og tær listarligu ávirk­anirnar sum hava mín áhuga og eg havi ringt við at skilja, at tað sym­bolistiska og ekspression­ist­iska árin­ið verður so lítið við­gjørt sum tað verður í nýggju stóru Mikines-bók­­ini. Onkra­staðni er tekst­urin ringur at skilja, m.a. vegna mót­sagnir sum t.d. í kapitlinum um París­ferð­ina, har tað fyrst verður staðfest, at Mikines gjørdi lítið burtur úr teim mongu mentanartilboðum, sum býurin hevði at bjóða uppá og síðan verður lagt aftrat: “Tá ið hann ikki var inni á kamari sínum og málaði vatnlitamyndir úr Mykinesi, tykist Mikines hava savnað seg um tey stóru lista­søvnini, serliga Louvre... Louvre gav Miki­nes nóg mikið til eitt heilt lív...”. Tað er eisini eitt sindur troyttandi í øllum førum fyrstu ferð, tú lesur tekstin, at Preben Wilmann ikki verður presen­teraður fyrr enn 9. ferð hann er nevndur.
Dygdir
Ein so rúgvusmikil tekstur sum tann hjá Aðalsteinn Ingólfsson hevur sjálvandi eisini dygdir, treyðugt so. Tildømis tykist hann sera nærlagdur í síni við­gerð og hevur eitt nú funn­ið fram ymsar keldur, sum yvirritaða ikki áður visti um, eins og hann hevur spurt seg fyri hjá áhuga­verdum og relevantum heim­ildarfólkum. Áhuga­vert er t.d. at lesa um ferðirnar hjá Mikines og um tey listafólk og verk, hann læt seg ávirka av og í so máta er eitt nú. kapitlið um grindadrápsmyndirnar sera upplýsandi og gott. Tað er eisini stuttligt at lesa, at Mikines dámdi tey eldru verkini hjá Niels Kruse og at hann sá Jack Kampmann sum ein kappingarneyta. Bók­in er harumframt á tremur í áhuga­verdum myndum, harav fleiri ikki áður eru sæddar á prenti. Kapitlið, ið snýr seg um tey seinnu árini, er serliga áhugavert og viðkomandi, serliga tá Ingólfsson ger upp við tað býttisligt lyndi, sum hevur verið í Mikines-bókmentum til at síggja orsøkina til listarligu afturgongdina í myndum Miki­nes´ frá miðskeiðis til seinast í 1960´unum í, at myndevnini hesa tíðina vóru donsk. Orsøkina metir Ingólfsson vera at finna í tí heldur skrambluta liviháttinum hjá Mikines hesi árini og vísir við hesum, at summir ævisøguligir upplýsingar kunnu brúkast á skyn­saman hátt... við máta.