Nú skriva øll ritgerðir. Alt verður kannað og beskrivað. Men eitt er, sum eingin torir at nerta við, og tað er, hvussu tað føroyska málið hevur broytt seg tey seinastu áratíggjuni. Ein ritgerðin kundi itið “Føroyskt 1945-2005), ein onnur “Føroyskt mál 1965 til nú” osfr.
Men eingin ritgerð kemur.
Í staðin uppliva vit ein málsligan urtagarð, har nógv veksur vilt, meðan annað ber týðilig merkir av at vera plantað eftir ætlan.
Hvussu er so útslitið av hesi ætlan, hesari málsligu planleggingini? Er málið blivið eitt betri amboð, hvassari, fínari, melodiskari, neyvari? Nøkur dømir kunnu nevnast, sum peika á málbrúk, sum ikki er batnað. Dømini eru úr bløðum og útvarpi í apríl 2009:
- eldtongin
- grannatræið
- knúst kjálkabein
Fyrr vistu føroyingar, hvat ein klovi var – eisini eftir at teir svørtu komfýrarnir vóru kasseraðir. Um ikki annað so úr litteraturinum. Sum T. N. Djurhuus yrkti um Marin Malenu: hon klovan langaði mær...
Hesin vankunnleikin peikar á, at málið er blivið fátækari. Tað batar lítið, at føroysk blaðfólk duga at siga einskilja og gegnigur og Kili og kilskur, um tey ikki vita, hvat ein klovi er. Tað er sjálvsagt torført at meta um, hvussu nógv fátækari málið er blivið, men tað hevði borið til at gjørt eina uppteljing av normalføroyskum og syntetiskum føroyskum orðum í tekstum. Hevur ein tekstur eina yvirvág av prefabrikeraðum orðum, kann hann kallast vánaligur um ikki óføroyskur.
At kalla eitt granntræ fyri eitt grannatræ avdúkar nakað annað. Vit vita øll, hvat ein granni er. Fyrr høvdu vit grannastevnu, vit kundu vera ringir og góðir grannar, og onkur kundi vera so órímiligur – helst í bennivíni – at hann ikki var grannhavandi. At skora hatta –a- inn millum grann og træ er púra óneyðugt. Tað er vanligt í føroyskum, at vit seta stovn móti stovni: bilbukt, andnegl, knæskel.
Uppaftur ein onnur síða av málsligari armóð sæst í yvirskrivtini í blaðnum nú ein dagin: Knúst kjálkabein. Tá ið nakað er knúst, so er tað sorlað, í knasi. Tað, sum talan var um her, var helst, at ein ítróttarmaður hevði brotið kjálkabeinið, kanska bara brákað tað ella skeiklað tað, og tað kann sjálvsagt vera pínufult. Men at knúsa eitt bein er nakað annað. Her síggja vit ta síðuna av málneyðini, sum eitur stíl-allergi. Nógv av okkara blaðfólkum hava ongan stíl, síggja ikki nuancur, hjátýdningar og millumtýdningar. Tey halda, at málið hjá reinsifimum lærarum er nóg gott, men tað er tað ikki.
Eitt annað dømi: Fyrr kundu vit vera ring eftir verðini; vit kundu vera verðslig, og vit kundu halda okkum burtur frá verðins larmi, og vit kundu lesa verðinssøgu. Men nú siga orðabøkurnar, at alt skal eita – heims-: Vit hildu, at Nólsoyar Páll var ein sannur verðinsmaður, tí hann dugdi fremmand mál, men nú sigur orðabókin, at hann var ein heimsmaður...
Hetta er ein mekanisk orðaútskifting, sum einki hevur við filologi og lingvistikk at gera. Hevði Nólsoyar Páll vitað aftur í verðina!
Kanska skuldi Marin Malena tjóðrað slíkar málbeklarar til eitt grannatræ og givið teimum ein umgang við eldtongini – uttan at knúsa beinini á teimum, sjálvsagt.
