Viðmerking: Ræðisrættur og fígging

Gordon Ejdesgaard

Principielt er sakin henda: Eitt hvørt virki skal hava fígg­­ing til sítt virksemi. Utt­­an fígging er jú ikki tal­­an um nakað virksemi. Fígg­ing er ressourcir sum skulu til at virki yvirhøvur er í gongd. Talan kan vera um eg­infígging ella fremm­anda fígging. Ella um ein vil: eginpeningur ella fremm­anda peningur.
Eginpeningur er part­a­pen­ing­ur ­+ flutt yvirskot. Fremm­andur peningur er t. d. eitt bankalán.
Trupulleikin hjá nøkrum undir orðaskiftinum tyktist at vera, at fremmandur pen­ing­ur ikki er av tí besta: vit missa ræðisrættin.
Eingi krøv eru til for­rentn­ing av part­a­pen­ingi/eg­­in­­pen­­ingi. Men til forrentning av fremmandum peningi/ lánum: nevniliga tað sum sam­bart lánsskjølunum er av­talað. Harafturímóti hevur part­a­pen­ing­urin ­fullan ræð­is­rætt, væl at merkja um ein kann gjalda tað ein skal sambært lánsskjølunum. Láns­veitarin hevur ongan ræð­is­rætt. Leiðslan í Føroya Banka avgerð jú ikki hvat fólk skulu eta til døgurða.
Samanber við kreppuna í ’92. Hvør ráddi fyri borg­um áðrenn skrædlið? Hvør fíggjaði? Hvør misti ræðisrættin? Hvør hevur fingið ræðisrættin aftur?
Eru vit tvingað at taka lán kann væl hugsast at ræðisrætturin fer av hond­um. Men ikki annars.
Nú er væl høvuðs­trup­ul­leik­in, at menn fara inn á eitt búskaparliga fakliga teknist (trupult) øki. Og vilja seta avmarkingar út frá moralskum ella pol­it­isk­um kriterium. Altso at út­lendingar, hvør tað so er, ikki skulu eiga meira enn ein ávísan part.
Nú kundi eg eisini hugsa mær at spurt: hvat er ein føroyingur í hesum sambandi? Fastbúgvandi sam­bært fólkayvirlitið? Hvat við dønum, skulu teir teljast við? Hvat við grøn­lend­ingum? Skulu teir telj­ast við? Teir eru jú ikki út­lendingar.
Er Danmarks Skibs­kre­dit­kred­i­t­fond ”útlendskur” pen­ingur? Soleiðis kundi eg hildið fram.
Hvat merkir so ræð­is­rætt­ur. Hann kann jú av­talast og broytast dag frá degi. Og hetta síggja vit hvønn dag innan virkini. Partabrøvini verða seld á partabrævamarknaðinum hvønn dag.
Tingmenn vassa langt út við at brúka hugtøk, sum ikki kunnu operationaliserast ella mátast. Og uttan at hava definitiónir.
Óansæð hvat, so kann og skal vinnulívið ikki stýr­ast og kontrollerast av Tinginum. Og hvat nú við teimum 4 frælsunum? M. a. fríur kapitalflutningur mill­um lond.
So orðið ræðisrættur er aldeilis ónýtiligt, tí tað kann ikki brúkast inna búskap ella jura av tingmanningini. Men av virkjunum hvønn dag.
At útlendingar geva vinn­uni lán er sjálvandi í lagi. Tað gevur als onga meining at føroyskir peningastovnar skulu fíggja allan flotan. Tað royndi Sjóvinnubankin fyrst í 50’unum. Úrslitið er vælkent.
Og at enda: segði nakar nýggjur planbúskapur.