? Í løtuni útflyta vit fyri yvir 100 milliónir um árið. ? Og vit betala yvir 20 milliónir í lønum.
? Men vit standa ikki í stað, og um tvey, trý ár eru vit komin uppaftur longri.
Bakkafrost á Glyvrum er eitt av teimum heilt stóru og mest týðandi fiskavirkjunum í Føroyum.
Tað varð stovnað í 1966 og var tá eitt sildavirki.
Men í 1979 fingu teir eitt av teimum fyrstu, fýra aliloyvunum, sum vóru latin í Føroyum.
Og nú hevur Bakkafrost ment seg til eina av størstu fyritøkunum í Føroyum.
Har arbeiða eini 145 fólk.
Men tey hava ikki bara arbeiði. Tað besta er, at afturímóti so nógvum øðrum fiskavirkjum, hava tey á Bakkafrost arbeiði at kalla hvønn dag í árinum.
? Aðrastaðni eru tey mestsum vand við at tað er ikki arbeiði meiri enn ein, tveir dagar um vikuna, og summar vikur er enntá ongin arbeiðsdagur.
Og týdningurin av Bakkafrost fyri lokalsamfelagið inni á Skálafjørðinum, og fyri føroyska samfelagið sum heild, verður mestsum skorin út í papp, tá ið stjórin, Regin Jacobsen, fortelur, at tilsamans betalir Bakkafrost arbeiðsfólkunum yvir 20 milliónir í lønum um árið.
Men virkið mennist alla tíðina. Og um tvey ár hevur virkisleiðslan sett sær sum mát at útflyta fyri minst 150 milliónir um árið.
Alt undir sama hatti
Bakkafrost er eitt sera fjølbroytt virkið, har tey hava lagt seg eftir at hava alt undir sama hatti.
? Vit hava eina lodrætta samskipan á okkara virki, greiðir Regin Jacobsen frá.
? Tvs, at vit hava allar tættir alivinnuni undir sama hatti, líka frá smoltstøð til góðskingarvirki.
? Vit hava smoltstøð, har eini seks fólk arbeiða. Vit hava alistøð á sjónum, har einir átta mans arbeiða, vit hava kryvjivirki har 30-40 fólk arbeiða.
Og somuleiðis hava vit góðskingavirki, har vit taka skræðuna av laksinum, skera fløkini sundur í stykki, taka øll bein úr og pakka hann kláran at verða seldan í handlunum niðri í Evropa. Á góðskingarvirkinum arbeiða eini 80 fólk.
?Men afturat øllum hesum, eru so eisini aðrar tænastudeildir knýttar at høvuðsvirkseminum, t.d. flutningur, smiðja, pakkideild, o.s.f.r, so tilsamans standa eini 145 fólk á lønarlistanum
Regin Jacobsen sigur, at av tí at talan er um laks, er talan um eitt javnt virksemi at kalla alt árið.
? Men ávísar tíðir hava tey eisini arbeitt onnur, fiskasløg, t.d. svartkalva og makrel fyri at fylla smá hol í tíðini.
? Vit halda, at í alingini eru tað fyrimunir við hesum slagnum av lodrættari virkissamskipan, líka frá smoltstøð til góðskingarirksemi.
?Fyrimunirnir eru serliga, at tær ymsu deildirnar nýtast ikki bara hugsa um sín egna vinning.
? Tvs, at smoltstøðin t.d. hugsar ikki bara um talið á smoltum og at spara so nógv fóður sum gjørligt, fyri at fáa so stóran vinning sum gjørligt.
? Á okkara smoltstøð kunnu vit loyva okkum at fáa smoltini so stór sum gjørligt, tí so eru tey væl fyri, tá ið tey verða slept á sjógv. Og tað sparir alistøðin innaftur.
? Hinvegin er tað eisini lættari at at leggja til rættis, nær vit skulu hava smolt og, hvussu nógv. Hjá alistøðini er tað ein fyrimunur at trygd er fyri leveringini av smolti.
? Og somuleiðis er tað ein tryggleiki hjá smoltstøðini at hava fastan avtakara.
? Hjá kryvjivirkinum er tað ein stórur fyrimunur at hava trygga levering, tí so ber til leggja eina javna arbeiðsgongd til rættis o.sfr.
Harafturat er tað ein stórur fyrimunir hjá góðskingarvirkinum, at tað veit, hvat tað fer rávøruna fyri, tá ið langtíðaravtalur verða gjørdar .
Stjórin nevnir at gert tú t.d. ein sáttmála uppá 100 milliónir av lidnari, er rávøruprísurin kanska 70 milliónir.
? Broytist rávøruprísurin so bara 10%, er talan um sjey milliónir. Og ein slík broyting kann skjótt broyta eitt yvirskot til eitt undirskot, og so ert tú um ein háls.
? Sjálvandi skal hvør deild hava so stóran vinning sum gjørligt. Men tað skal ikki ganga útyvir aðrar partar av virkinum.
? Tí er hendan lodrætta samskipanin hjá okkum ein fortreyt fyri tí, sum vit gera, sigur Regin Jacobsen.
Mugu ikki misskilja støðuna
Stjórin á Bakkafrost á Glyvrum er bjartskygdur um framtíðina hjá alivinnuni.
? Alivinnan er í menning.
? Og longu um tvey, ella hálvttriðja ár fer útflutningurin av alivinnuni at vera einar 900 milliónir, um ikki okkurt óvæntað bakkast verður.
? Sostatt fer alivinnan at standa fyri 40% av samlaða føroyska útflutninginum- um annar útflutningur ikki eisini veksur nógv.
?Avkastið í alivinnuni hevur verið hampiligt, sigur hann.
Men hann hevur samstundis fremstafingur á lofti og leggur dent á, at vit mugu ikki misskilja støðuna.
? Nøgdin av aldum laksi er øgiliga stór. Men avkastið er ikki so stórt afturímóti umsetninginum.
Sjálvur heldur hann, at avkastið er ikki størri enn tað má verða, tá ið tú hevur við aling at gera, tí íløgurnar eru stórar, og vágin er stórur, tí tíðin er so ómetaliga long av smoltstøðini í kølidiskin í handlinum niðri í Evropa.
? Verður avkastið minni, skal ikki nógv henda, áðrenn alingin endar í somu støðu sum so mong onnur virki, at tey forvinna ikki fyri rentur og avskrivingar.
?Tað nyttar onki bara at forvinna til rakstur. Hevur tú ikki fyri rentur, og fært tú ikki skriva av og lagt til síðis, kann vinnan heldur ikki mennast.
? Alivinnan er ein hárfín javnvág. Tað eru nógv sker á vegnum, tí tíðin frá smolti til lidna vøru er so long og tað er altíð nógvur peningur í klemmu.
Men ein orsøk til, at tað ber til í Føroyum, er, at eindirnar eru blivnar størri, heldur Regin Jacobsen.
Verður neyvan útlendingar
Tað stóra samtaluevnið í sambandi við aling seinastu dagarnar, hevur verið ætlanin hjá landsstýrinum at geva útlendingum rúmari ræsur í alivinnuni.
Sum er kunnu útlendingar eiga 33% av føroyskum alibrúkum. Men nú ætlar landsstýrið, at teir skulu kunna eiga 49%.
Vit spurdu stjóran á Bakkafrost, hvat hann helt um tað.
? Eg vóni, at føroyingar koma at hava tað avgerðandi orðið í alivinnuni eisini í framtíðini.
? Men hinvegin ber heldur ikki til at avbyrgja seg her úti í Norðuratlantshavi.
? Vit eru ein partur av umheiminum og vit noyðast at vera kappingarfør.
Regin Jacobsen sigur, at trupulleikin er, at tað er so lítil vágafúsur kapitalur í Føroyum.
? Tað er nevniliga stórur munur á at hava kapital og at hava vágafúsan kapital.
? Kapitali er nokk av í Føroyum.
? Men teir sum eiga pengar vilja heldur hava standandi í bankanum, ella teir velja aðrar íløgur, eitt nú bygningar í Havn har vágin er lítil og ongin.
Regin Jacobsen sigur, at er ongin vágafúsur kapitalur í Føroyum, er tað neyðugt at fáa kapitalin uttnífrá.
Hinvegin heldur hann, at tað eru bæði fyrimunir og vansar við útlendskum kapitali í føroysku alivinnuna.
? Fyrimunirnir eru, at alivinnan fær vágafúsan kapital. Og kemur hann ikki úr Føroyum er tað gott, at hann kemur uttanífrá.
? Tí annars skal virksemið í alivinnuni skerjast og tað ivist eg í er tað rætta.
? Vansarnir eru at vit kunnu missa ræðið á alivinnuni.
Hinvegin væntar Regin Jacobsen ikki, at tað verða útlendingar, sum koma at menna tað føroyska samfelagið, og heldur ikki alivinnuna.
? Eg eru sannførdur um, at tann framburður, sum skal verða í føroyska samfelagnum, mugu vit sjálvir skapa.
? Tvs, at skulu nýggjar framleiðslur, nýggjar vørur, nýggjar vinnugreinar mennast, og harvið samfelagið alt, skal tað koma innanífrá.
? Møguliga koma útlendingarnir at fylgja við okkum.
? Men at útlendingar nakrantíð koma at verða lokomotivið í føroyska samfelagnum, vænti eg ikki.
Regin Jacobsen heldur tvørturímóti, at útlendskir íleggjarar fara altíð at hava sítt høvuðsvirksemi í landinum, teir koma úr.
?Sostatt er vandi fyri, at teir tvørturímóti fara at brúka Føroyingar til at levera rávørur til virkingar í sínum heimlandi.
? Og sostatt kann avleiðingin av útlendskum kapitali í Føroyum verða tann beint øvugta av tí sum ætlanin var
? Tí so koma útlendingarnir at forða fyri menningini í Føroyum, heldur enn at skunda undir hana, sigur Regin Jacobsen.
Hann sigur ikki, at hetta verður úrslitið.
? Men vandin er har. At fáa útlendskan kapital í før?oysku alivinnuna kann sostatt verða sum hjá hinum, ið pissaði í buks: Tað vermdi eina løtu.
Hann ivast eisini í, um útlendingar eru førir fyri at geva okkum nakra serliga vitan, sum vit ikki høvdu frammanundan.
? Alivinnan er ein opin vinna og eg ivist ikki í, at føroyskir alarar eru minst líka frammaliga sum alarar aðrastaðni.
Skuldu havt handil við partabrøvum
Vit spurdu eisini stjóran á Havsbrún um hann hevði nakra meting av, hví kapitalurin í Føroyum var so lítið váfúsur.
? Eitt er tað, at nógv velja heldur tað trygga og seta kapitalin í ein banka.
Men hinvegin er tað heldur ikki so lætt at gera íløgur í Føroyum.
?Tí hvar skalt tú gera íløgur.
Tí heldur stjórin á Bakkafrost, at tað avgjørt átti at verið partabrævamarknaður í Føroyum.
? Eg ivist ikki í, at ein lítil partabrævakeypsskáli, hevði gjørt meiri kapital vágafúsan.
? Tí sum er eru ov fáir eyðsýndir møguleikar at gera íløgur, uttan so, at tú stovnar nýtt virki, og hvør Hanus og Janus, sum eigur pengar, kann ikki stovna egið virki.
? Eingin fer at ringja til eitt virki at spyrja, um hann kann sleppa at gera íløgur.
Hevði tað hinvegin verið ein partabrævamarknaður, har íleggjarar kundu sett í ymisk virki, og sostatt spjatt vágan-og har teir kundu sloppið av við partabrøv aftur, tá ið teir vildu, hevði støðan óivað verið nógv øðrvísi.
? Sum er, kann tað verða trupult at sleppa avaftur við partabrøv.
Politikarar fara í baklás
Annars heldur Regin Jacobsen, at tað er avgerðandi neyðugt, at vit fáa betri atgongd til ES marknaðin.
? Vit hava eina útflutningskvotu uppá 5.000 tons. Alt, sum er útyvir tað, skulu vit betala 2% í tolli av.
? Og tað er rættiliga nógvur peningur, ikki minst av lidnari vøru, tí kiloprísurin er høgur
Hann nevnir t.d. at, um nøkur ár koma vit kanska uppá ein útflutning uppá 40.000 tons, tá ið tey fimm tollfríu tonsini eru farin burturav.
? Fáa vit 800 milliónir fyri tær, skulu vit betala vit 16 milliónir í tolli.
? Og 16 milliónir er ein heilt munandi upphædd í alivinnuni.
? Hetta er ein trupulleiki.
? Men hetta er ein trupulleiki, sum vit onki fáa gjørt við.
? Vit kunnu bara arbeiða útfrá teimum fortreytum vit hava.
Hitt er ein politiskur spurningur.
? Men tíverri tora politikararnir ikki at tosa um ES.
? Teir fara fullkomiliga í baklás, og so hendir onki.
? Men hvussu ES trupulleikin skal loysast, hevur hann onki boð uppá.
? Eg eri ikki politikari og eg havi ikki skil fyri politikki. Men eg dugi bara at síggja, at tað hendir ov lítið, tí alivinnan má hava betri marknaðaratgongd, sigur Regin Jacobsen.
