Radarin á Sornfelli hóskar væl til nýggja ófriðin í Norðuratlantshavi

Trygdarpolitiska mynstrið í Norð­ur­atlantshavi, sum ein kom­andi radari á Sornfelli er part­ur av, mennist skjótt av krígn­um í Ukraina.

Kríggið ávirkar upp á tann mát­an Føroyar næstan bein­leiðis.

NATO-londini geva sær al­samt meira far um russ­isk­ar kavbátar og fylgiskip teirra frá støðum í russiska Arktis. Her hýsir Putin for­seti ein­um stórum parti av kjarn­orku­vápn­um sín­um. Serliga stúr­andi eru miss­il­berandi kav­bát­arnir, sum virka úr Kola-hálv­oynni beint eystan fyri Nor­eg. Teir kunnu hótta bæði am­er­ik­anska fastlandið og veit­ing­ar­linj­ur­nar millum USA og Ev­ropa, og serliga um teir sleppa gjøgnum far­vatn­ið kring Føroyar.

Mánadagin fingu vit enn eitt tekin um, hvussu spent støðan er. Eitt russ­iskt jag­ar­a­flog­far mátti sam­bært russiska verju­mál­a­ráð­num tvinga eitt bretskt njósn­ar­af­log­far út úr russiskum loft­rúmi umleið 100 km eyst­an fyri kavbátastøðina á Kola-hálvoynni.

##med3##

Russar vildu eisini vera við, at enn ein bretsk flogferð, sum frammanundan var fráboðað av Royal Air force, ólógliga fór at flúgva yvir russiskum øki. »Ábyrgdina fyri allar hugsandi avleiðingar av hesi tilvitaðu provokatión fór fult og heilt at liggja á bretum«, ljóðari ávaringin sambært The Guardian.

Flogfarið fleyg sambært fligt­hware.com tvær ferðir aft­ur og fram við russisku flota­støð­unum, áðrenn tað – sam­bært russ­isk­um upp­lýs­ing­­um – ólógliga fleyg inn í russiskt loftrúm eyst­an fyri Murmansk.

Bretska verjumálaráðið vísti mikudagin aftur, at flogfarið, sum fleyg mánadagin, hevði gjørt seg inn á bretskt loftrúm, og ákærdi ístaðin russikur Mig-jagaraflogfør fyri vandamikla flúgving bara 30 metrar frá bretsku flogførunum.

Bæði US Air Force og bretsku Royal Air Force  flúgva sambært norska netmiðlinum BarentsObsoerver javnilga yvir Barentshavinum nærindis russisku støðunum við flogførum at slagnum C-135W Rivet Joint, sum eru serútgjørd tilat súgva elektronsikar dátur upp úr radara fíggindans og annan elektronik.

Flogferðirnar verða mettar so provokerandi fyri Russland, at Noreg hevur víst aftur at lata flúgva úr Noreg. Í staðin verður flog frá støðum í Bregtlandi við luftbunkring á veg tl Barentshavið.

Fokus á kjarnorkuvápn

Russisku kjarnorkuvápn – og har­við eisini farvatnið kring Føroyar – kann har­um­framt fáa øktan týdning so hvørt Russland tapir í U­krai­na. Roknað verður við, at russ­ar fara at satsa enn meira upp á innbygda óttan, sum kjarn­orku­váp­n­ini skapa, nú kon­vent­i­onellu deildirnar í  Ukraina alsamt mergsúgvast.

Katarzyna Zysk, pro­fess­ari við Institutt for For­svars­stud­i­er á Forsvarets Høg­skole í Oslo og ein av teim­um fremstu í Noreg, sum kenna til russiskan Ark­tis-politikk, greiddi mær í síðstu viku frá, hví hon vænt­ar eina slíka gongd:

»Russland kendi seg við und­ir­lutan yvir fyri USA og NATO longu áðrenn U­kraina, tá tað snýr seg um sið­bundn­ar herdeildir. Tann kensl­an verður styrkt nú, eis­ini tí leiðarar Russlands finna nýggjar veikleikar í verj­uni – eisini nakrar, teir ikki kendu áður«, sigur hon.

Zysk væntar, at Norð­ur­floti Russlands á Kola-hálv­­oynni í framtíðini fer at vísa sann­før­ingarmátt og virk­is­hug enn meira dem­onstr­ativ enn áður; reto­rikk­ur­in fer at skerpast og út­bún­að­u­r­in dagførdur.

»Russland fær brúk fyri drúgvari tíð til at endu­r­byggja siðbundnu deildir sín­ar. Hetta tíðarskeiðið fara tey at royna seta ístaðin fyri eft­ir­sleip­ið við at framhevja kjarn­orku­deild­ir­nar­. Norð­ur­flotin er serliga týdn­ing­ar­mikil tá tað snýr seg um kjarn­orku­vápn til sjós, men Ark­tis hevur eisini týdn­ing fyri langtrøkkandi flog­før­ini hjá Russlandi og kjarnorkuvápnini á landi, sigur hon.

##med2##

Nýggj donsk flogfør?

Loftverjuradarin á Sornfelli verð­ur eftir øllum at døma byrj­an­in til økt danskt hern­að­ar­ligt virksemi í Norð­ur­at­lants­havi og í Arktis. Taka vit alt mynstrið við virk­sem­inum hjá NATO londunum á sjógvi og í luftini, virkar danska luttøkan, saman við radar­a­num á Sornfelli, enn lít­il­látin.

Ein av síðstu døgunum í juli kom til dømis ein am­er­ik­ansk­ur kavbátur und­an kavi í havnini í Grøt­sund uttan fyri Tromsø í Norðurnoreg. Ein tals­mað­ur fyri hernaðarligu op­er­a­tións­mið­støð­ini í Nor­eg greiddi soleiðis frá fyri net­miðl­i­num BarentsObserver:

»Tað er higartil fjórði am­er­ik­anski kavbáturin, sum hev­ur vitjað havnina í ár. Hann hevði eitt so­kall­að »logistik-stopp« í nakr­ar tíma og eitt mann­ing­ar­skifti,« segði hon.

Legg so harafturat bretska kjarnorkudrivna kav­­bátin, HMS Ambush, sum vitj­aði Grøtsund í apríl, og bretska hangarskipið HMS Prince of Wales, sum í vár ar­beiddi seg heilt fram til Jan Mayen millum Grøn­land og Norðurnoreg. Her tosa vit um eitt av størstu førunum í bretska flot­an­um. Tað var fyrstu ferð í fleiri áratíggju, at bretsk her­megi og slíkari stødd er so nær við russisku deild­ir­nar í Arktis.

Úr Keflavík-støðini og úr Nor­eg flúgva amerikanarar enn fleiri patrulju við Pos­ei­don 8-flogførum, sum eru serbygd til at spora og nið­ur­berja hernaðarliga kavbátar við torpedoum ella djúp­vatns­bumbum. Bretar hava sama slag av flog­før­um; Týskland hev­ur bí­lagt átta, Noreg fimm; tað fyrsta lendi í Eve­nes í februar. Danska verj­an umhugsar sambært mín­um upplýsingum eitt Pos­eidon 8-flogfar sum kost­ar yvir eina milliard krón­ur og skal tilmælast til ta verju­semju, sum skal fáast upp á pláss á Christiansborg í 2023.

Meira lítillátin danskur stuð­ul er longu settur í verk. Tað snýr seg millum ann­að um útgerð til níggju tyrl­ur hjá flotanum og tvær fre­gatt­ir.

Fregattin Absalon luttók í juni í NATO-venjingini  Dyn­am­ic Mongoose uttan fyri Noreg, sum hevði kav­bát­a­jagstr­an sum høv­uðs­mál. Har­um­framt er verj­an við at keypa tvær størri dronur  til eftirlit fram við grønlendsku eyst­ur­strond­ini sum høv­uðs­end­a­mál – áðr­enn nýggi radarin kemur á Sorn­felli.

Føroyskur sjógvur

Ser­liga í fokus eru teir 36 kavbátarnir í Norð­ur­flot­a­num hjá Russlandi og ser­liga kavbátar av Yasen-slag­num, sum kunnu hava takt­isk og í ringasta føri strat­egisk kjarnorkuvápn, sum í veruleikanum eru hó­p­oyð­ing­ar­vápn.

NATO-londini óttast, at kav­bátarnir skulu sigla aft­ur og fram í GIUK-sund­um millum Grønland, Ís­land og Bretland (UK fyri Un­ited Kingdom). Við at forða russiskari sigling ella til­tøkum í sundunum er ætl­anin at tryggja veit­ing­ar­linj­ur­nar millum USA og Evropa, sum kunnu fáa bráðtýdning, um a­mer­ik­ansk­ar deildir ella útgerð um­framt tað, sum longu er í Evropa, skal flytast til Ev­ropa sum avleiðing av krígn­um í Ukraina.

Hugsunarsmiðjan Int­er­na­tional Institute for Stra­t­egic Studies (IISS), sum hevur skrivstovu í Wash­ing­ton og London, greiddi í størri greining í mai frá, hví sundini longu fáa týdn­ing  í tíðarskeiði uttan veruliga  hernaðarliga ó­semju:

»GIUK-sundini eru fram­veg­is eitt trigger point fyri pot­en­t­i­ella líðandi vøkstur.

Russland hevur eyð­sýnd­ar møguleikar fyri at røkka pol­it­isku og diplomatiskum fyr­i­munum við at sigla út í Atlantshav og víðari. Ser­ligu undirsjóvardygdir hjá Russ­landi og evnini hjá Russ­landi at seta av­ger­andi undirstøðukervið á hav­­botn­­­inum í vanda, økir virði av at sigla har, ser­ilga í tíðarbilum við hybridkríggi ella í grá­son­uni beint áðrenn eina veru­liga konflikt,« varð sagt.

Radarin á Sornfelli varð nevndur sum eitt greitt tekin um økt danskt upp­merk­semi upp á trup­ul­leik­an.

Nýggj missil ávegis

Átøkini hjá NATO-lond­u­num í Arktis er sam­bært russ­um ein á­troð­k­andi hótt­an ímóti grundleggjandi, stra­teg­i­s­k­um áhugamálum hjá Russ­landi, og Putin for­seti hevur gjørt tað greitt, at útbyggingin av Norð­ur­flotanum fer at halda fram.

Í juli legði hann fram eina nýggja doktrin fyri allan flot­an hjá Russlandi fram til 2030, har hann millum ann­að lovaði nýggjar sup­er­son­isk Zirkon-missil til allan flotan. Tann nýggja doktrinin boðar sam­bært net­miðl­inum Bar­ents­Obs­erver frá enn meira »div­er­fis­er­ing og intensivering av øll­um hernaðarligum virk­semi og stríðstilbúgving hjá Norð­ur­flot­anum«

Norðurflotin skal sam­bært doktr­inini økja eftirlit­ið við Sval­bard, Franz Josef Land og Novaya Zemlya í Bar­ents­havinum, og ís­brót­arar hjá Russlandi verða »modu­l­er­aðir«, so teir kunnu hava krússaramissil, anti­luft­skot ella aðra her­n­að­ar­liga útgerð.

Russland skerpir ti­l­búgv­ing sína; tað sama gera NATO-londini. Radarin á Sorn­felli passar sum fótur í hosu í hetta mynstur – líka mik­ið, um hann ikki er bygd­ur enn.