Lat teg ikki rúsa av egnari viðgongd

Framløga í Miðla­húsinum mána­kvøldid 14. januar 2008

Tað hevur verið lætt og nærm­ast vandaleyst at verið íleggjari á parta­bræva­mark­naðunum seinastu 4 – 5 árini. Eftir stóra skrædlið á partabrævamarknaðunum árini beint eftir árhundrað­skiftið eru partabrøv hækk­að í kursi næstan uttan íhald. Sum íleggjari hevur tú næstan ikki kunna slopp­ið undan at vunnið pening á marknaðunum. Góður fram­burður í heimsbúskapinum saman við lutfalsligari lág­ari prísáseting á parta­brøv­um mált uppá lyklatøl hevur verið orsøkin. Amerikanski búskapurin kom av álvara aftur í snúningar eftir rak­árini í 2000, 2001 og 2002. Búskapirnir í fjareystri við Kina á odda hava upplivað ein vøkstur, sum ikki er sædd­ur fyrr. Globalisering gjørdist av álvara eitt tema. Sjálvt týski búskapurin og harvið eisini búskapurin í evruøkinum sum heild, kom loksins í snúðningar eftir at hava ligið í andaleypi næst­an síðan Berlinmúrurin fall. Framburðurin merkti, at inntøkugrundarlagið og virðis­skapanin í børs­skrá­settu fyritøkunum støðugt vaks og harvið eisini prís­áset­ingin og marknaðar­virðið.

Myndin er tó vend sein­asta góða hálva árið. Longu fyri einum ári síðani byrjaðu ávísir trupulleikar at hómast í USA. Húsa- og íbúðar­marknaðurin, sum nærmast hevði verið euforiskur hesi góðu árini, orsakað av góð­um búskaparligum fram­burði, lágari rentu og laga­ligum lánitreytum, byrjaði at ridla. Tá farið var um hálvárskiftið í fjør, byrjaði støðan at gerast hættislig og var hetta byrjanin til sokall­aðu sub-prime kreppuna á fíggjarmarknaðunum, ið gjørd­ist til eina veruliga kreditt­kreppu við eftir øll­um at døma álvarsligum realøkonomiskum fylgjum. Hetta hevur sanniliga merkt partabrævamarknaðin í 2007, sama tíðarskeið, ið partabrævaspælið, ið vit í kvøld leggja lok á, hevur koyrt.

Hvar standa vit so nú? Sein­astu mánaðirnar er sjón fyri søgn: Støðan í ameri­kanska búskapinum er bara vorðin verri: húsamarkn­að­urin er bara versnaður, brúkaraálitið og vísitøl fyri vinnuna peika øll bara niðureftir, og høgi oljuprís­urin er eitt haft um beinini hjá bæði vinnuni og vanliga brúkaranum. Ein beinleiðis recessión er vorðin alt meira sannlík (def. 2 árs­fjórðingar á rað við 0 ella negativum vøkstri) Ameri­kanski tjóðbankin við Ber­nanke á odda hevur viður­kent støðuna. Síðan august mánað er leiðandi rentan lækkað við 1% stigi í trim­um umførum, og nú verður skrúvað upp fyri ferðini. Á rentufundinum seinast í mánaðinum verður rentan sannlíkt lækkað við 0,50% stigi, og fleira lækkingar eru ivaleyst ávegis.

Gongdin í amerikanska búskapinum kemur heilt víst at hava negativ árin á heimsbúskapin sum heild. Hinvegin er týdningurin av amerikanska búskapinum í heimsbúskaparligum høpi ikki eins stórur sum fyri bara nøkrum árum síðani. Klára búskapirnir í Kina og fjareystri at halda dampinum uppi, so verða heims­búskap­ar­ligu árinini av kreppuni í USA ikki eins stór og tey kundi blivið. Spurningurin er bert, um Kina klárar at halda dampinum uppi!

Ofta verður sagt, at parta­brævamarknaðurin er framm­an fyri sína tíð. Vit kunnu í hvørt fall staðfesta, at flestu partabræva­markn­aðir er longu falnir lutfals­liga nógv, síðan teir vóru upp á tað hægsta í 2007 (OMXC20 -18,5%, OMXS -25%, OBX -15% osv.). Hvussu kemur at ganga kom­andi mánaðirnar velst um, hvussu álvarsligur bú­­skap­arligi slakkurin verð­ur, hvussu longi hann kemur at vara, og hvussu stemning­urin generelt verður í markn­aðinum. Vert er tó at bíta merki í, at partabræva­markn­aðirnir í flestu førum finna støðufesti aftur og hækka, áðrenn búskaparligu konjunkturarnir venda aftur. Hetta tí, at prísáset­ing­in á partabrøvum í veru­leik­anum er grundað á fram­tíðarútlit. Harafturat er vert at bíta merki í, at partabrøv máld uppá lyklatøl ikki eru dýr samanborið við støðuna afturi í 2000, áðrenn so­­kallaða IT-boblan brast.

Endamálið við parta­bræva­spælinum, sum fleiri túsund fólk hava luttikið í, var fyrst og fremst at skapa áhuga fyri partabrøvum og partabrævaíløgum. Í einum partabrævaspæli kanst tú uttan váða gera tær nakrar royndir av, hvørjar møgu­leikar tú hevur á parta­bræva­marknaðinum, og ikki minst hvørjar vandar tú til eina og hvørja tíð stendur yvir fyri. Fyrimunirnir við, at hetta partabrævaspælið nettup hevur koyrt seinasta hálvárið, er, at tíðin hevur verið merkt av fjáltri og ótryggleika á marknaðinum. Á henda hátt hava tey, ið hava luttikið í spælinum, mugu ásannað, at tað at gera partabrævaíløgur krev­ur umhugsni, tað inniber vanda, men so sanniliga eisini møguleikar.

Áðrenn eg fari at gevast, skal eg geva tykkum, ið veru­liga eru farin undir at gera partabrævaíløgur, ella umhugsa at gera veruligar partabrævaíløgur, nøkur góð ráð.

Hugsa teg væl um

• Kunna teg um marknaðin og tey partabrøv, ið verða handlað á marknaðinum

• Syrg fyri eini nøktandi váða­spjaðing

• Ger tínar íløgur eftir føri­muni

• Minst til, at parta­bræva­íløgur í veruleikanum skulu vera langtíðar­íløgur

• Hav disciplin og lat teg ikki fanga av ”grádig­heit”

Nú skal eg sjálvandi ansa eftir ikki at gerast alt ov profetiskur, men nøkur væl vald orð til seinast, kann eg ikki lata vera við:

Eitt orðatak sigur:

”Tú kanst fáa allar tínar syndir fyrigivnar, bara ikki beinleiðis býttisskap” .

Tað, vit kunnu fáa burtur úr hesum orðum, er, at tú sum íleggjari heilt víst fert at gera skeivar íløgur, og tú mást læra teg at fyrigeva tær sjálvum. Hinvegin fer tú at fáa marruna av at hava gjørt mistøk grundað á ófyri­gevandi býttisskap.

Lat ongantíð ”grádigheit” fáa fastatøkur á tær við tí úrsliti, at tú gert býttisligar íløgur, ella íløgur, har tú ikki hevur mett um, hvat úrslitið verður, um ikki gongur sum væntað.

”Disciplinur” er lykla­orð­ið hjá tær sum íleggjari. Set ongantíð hús og heim og familjurnar vælferð í veg fyri at tjena pening. Tað er ikki tað vert.

Eitt annað orðatak sigur:

”Tey fólk, ið peningaliga skjótt eru blivin rík, eru tey somu, sum skjótt gerast fá­tøk”.

Aftan fyri hesi orð goymir seg áminningin um, at tú ongantíð skalt lata teg rúsa av egnari vidgongd (succes) og harvið gera íløgur við tí sannføring, at tú er full­kom­in og ikki kanst gera mistøk. Ert tú náddur har til, er veg­urin til húsagang vísur.

Tykkum øllum kunnugt, so er virksemið hjá Kaup­thing í Føroyum vorðin ein partur av Eik. Hetta merkir millum annað, at virksemið, ið hev­ur við virðis­bræva­markn­að­irnar at gera, er samlað í einari sterkari eind við fak­fólki, ið dagliga fylgir markn­aðunum. Tit eru altíð vælkomin at leita tykkum ráðgeving hjá okkum.

------

»Lat ongantíð »grádigheit« fáa fastatøkur á tær við tí úrsliti, at tú gert býttisligar íløgur, ella íløgur, har tú ikki hevur mett um, hvat úrslitið verður, um ikki gongur sum væntað.«

»»Disciplinur« er lyklaorðið hjá tær sum íleggjari. Set ongantíð hús og heim og familjurnar vælferð í veg fyri at tjena pening. Tað er ikki tað vert.«

»Hugsa teg væl um

Kunna teg um marknaðin og tey partabrøv, ið verða handlað á marknaðinum

Syrg fyri eini nøktandi váðaspjaðing

Ger tínar íløgur eftir førimuni

Minst til, at partabrævaíløgur í veruleikanum skulu vera langtíðaríløgur

Hav disciplin og lat teg ikki fanga av »grádigheit««