KSF, Tórshavn og útjavning

Jóhan Christiansen, Leirvík

1.Tað loysir seg ikki at útjavna

2.At bert 3% av kann útjavnast.

3.At tað bert ber til at útjavna uml. 5 mió.

Vit sum eru komm­un­u­pol­it­ikk­arar hava nú í longri tíð bíða eftir, at KSF fór at kunngerða okkum, hví ein útjavningarskipan ikki er neyð­ug, og hvussu teir koma til nevndu úrslit.
Uppfinna tann djúpa tallerkin
Um KSF kemur við ein­um útspæli viðvíkjandi út­javn­ing, so verður tað helst ein skipan sum hevur til end­a­máls at fyribyrgja, at Tórs­havn missur nakað av síni inntøku. Skuldi eg loyvt mær at gitt, so vilja teir koma við eini skipan, har hugt verður eftir útreiðslum fyri ymisk máls­økir, og síðani skulu peng­ar flytast til og frá Tórs­havn.
Sum manga er ført fram, so eru nógv børn í Tórshavn, og tískil skal kommunan fáa pengar úr skipani. Og so til tey gomlu. Av tí tað lutfallsliga eru fáa eldri í Tórshavn, so skal komm­un­an gjalda til eina skipan. Við øðrum orðum, so vera pengar fluttir aftur og fram.
Fyri at halda skil á hesum, so verður helst ein nýggjur stovn­ur settur á stovn, og hvar vænta tit hann fer at hava bústað?
Tórshavn er KSF
Hetta tykist av vera veru­leik­in. Tórshavn vil ikki hava eina út­javn­ingarskipan, og tískil vil KSF heldur ikki hava eina. Hetta sjálvt um allar hinar 6 limakommunurnar í KSF høvdu fingið fleiri pengar at arbeiða við, um ein inntøku útjavning hevði verið nýtt. Og talan er ikki um smáðar nøgdir heldur. Serstakuliga Vágs-, Tvøroyrar- og Sands komm­unur høvdu fingið eitt skump í rætta rætning.
Hví almennar lønir
Tað eru nógvar orsøkir til, at eg havi hug at brúka al­menn­ar lønir, tá tosa verður um útjavning. Fyri at nevna nakr­ar grundgevingar, so:

1.Gjalda vit øll landsskatt, og tískil eisini tær almennu lønirnar.

2.“Umboðanin” við al­mennum lønum eru skeiv longu í dag. T.d. vera uml. 55% av almennu lønunum útgoldnar til fólk, sum hava bústað í Tórshavn. Hetta sjálvt um bert uml. 40% av íbúgvunum í Føroyum búgva í Havn.

3.Ein tílík skipan vil taka brodd­in av tí stóra trýstinum, fyri at skapa nýggj almenn ar­beiðs­pláss, samstundis vilja teir stovnar ið skulu byggj­ast í framtíðini, vera lagd­ir har teir eru best egn­aðir. Serstakuliga tá hugsa verður um eldraøkið. Tað tyk­ist sum um kjakið um hvar elli­s­heim skulu byggjast, er ikki grunda í tørvið, men hvar stovnurin kann skapa nøkur arbeiðspláss.

Men lat meg rætta eina mis­skilj­ing við tað sama. Mítt uppskot er ikki at man einast skal hyggja eftir hvussu stórur partur av skattskyldugu inntøkuni kemur frá almennum lønum. T. d. at um ein kommuna hev­ur nógvar almennar lønir, so skal hon gjalda til eina komm­u­nu sum hevur fáar, líka mikið hvør inntøkan er.
Tað eg havi skotið upp er, at í teimum kommunum har skattskylduga inntøkan er hægri enn miðal fyri alt landið, og har almennar løn­ir eru ein størri partur av inn­tøkuni, enn miðal fyri landið, skulu gjalda inn í skip­ana.
Síðani skulu tær komm­unur­nar sum hava lægst inn­tøku, fáa útgoldið úr grunn­inum.
Á talvuni síggja vit, at summ­ar kommunur fáa væl meira av peningi at arbeiða við pr. borgara eftir eina útjavning, sjálvt um parturin av almennum lønum, er væl størri enn miðal er fyri land­ið.
Av tekniskum áðum, so verð­ur ein talva við einum up­p­skotið víst í blaðnum, og ikki á internetinum.

Inntøku útjavning, ikki útreiðslujavning
Grundleggjandi meini eg, at vit ikki eiga at brúka eina útreiðslu útjavning. Orsøkin er tann, at kommunurnar hava møguleika at raðfesta, og stýra sínum egnu út­reiðsl­um.
Vit hoyra dag og dag­liga um, at tær størru komm­un­urnar hava fleiri útreiðslur, enn tær smærru hava. Hetta er ein misskiljing.
Allar kommunurnar í Føroyum arbeiða undir sama lógarverkið. Tvs. at lógin um barnaansing er eins væl galdandi í Porkeri sum í Klaksvík.
Eisini er vert at leggja til merkis, at um pástandurin um at størri kommunur hava størri útreiðslur er sannur, so er tað meiningsleyst at føra fram, at kommunurnar skulu gerast størri. Tí hví skulu tær tað, um tað hevur við sær, at útreiðslurnar einast gerast nógv størri?
Er ein útjavning­ar­­skipan avlagandi?
Sum útgangsstøði vil eg siga, jú hon er. Men ein fortreyt fyri kapping mill­um kommunurnar er, at tær kunna kappast út­frá einum støði, sum lík­ist hvørjum øðrum. Av ymisk­um orsøkum, so hava all­ar kommunur í dag ikki sama møguleika at arbeiða út­frá. Talan kann vera um landafrøði, ferðasamband o.s.fr.
Hetta eru ikki ókend fyri­brygdir, og vit kenna til sama trupulleika á ørðum økj­um. M.a. tá talan er um telesamskiftið.
Kall fekk stórar kappingar fyrimunir í eina tíð, so teir fingu møguleikan at koma í gongd. Sama ætlar man at gera við SEV. So hví ikki tá talan er um kommunur?
Vi eini útjavningarskipan í eina tíð, so kunna allar kommunurnar í landinum fáa møguleikan at fremja átøk, so fólk aftur føla at býir og bygdirnar uttanfyri mið­staðarøkið, hava nakað at bjóða teimum.