Jóan Karl var føddur í 1854. Hann giftist í 1874 við Onnu Katrinu Joensen í Leirvík. Umframt at vera útróðrarmaður var hann eisini handilsmaður. Tey vóru sjey systkin av Skála, sum búsettust í Leirvík. Jóan Karl flutti tó aftur til Skála í 1883.
Dimmalætting gevur hesa áhugaverdu lýsing av Jóan Karl:
Jóan Karl Kristiansen – Jóan Karl á Skála, sum vit betri kenna mannin – er eitt av teimum fólkunum, ið kennir øll. Sostatt er óneyðugt at nýta nógv orð um sjálvan persónin, tí eins og hann kennir okkum flest, kenna vit hann. Vit vita, at hann er blíður og týður, altíð fryntligur í talu og vil alfegin enn sum áður leggja fólki góð orð í huga og vekja teirra ans eisini fyri tí andaliga, ið gevur lívinum sítt virði.
Sum sagt, Jóan Karl er beinasamur maður, og tá vit nú biðja hann siga okkum okkurt áhugavert, hann sjálvur hevur verið úti fyri, er sjálvsagt einki í vegin fyri hesum. Hann er nú heldur gamal, langt uppi í hálvfjerðsunum, men andsfrískur er hann sum fyrsta dagin. Hann er eingin Goliath á vøkstri, heldur má verða tikið til Dávid í hesi merking. Men hesin gamli hevur einaferð verið ungur og dugað at tikið tøk á landi sum á sjógvi. Tá var hann gitin sum ein av raskastu útróðrarmonnum, tiltikin fyri styrki og dirvi. Óttaleysur og dirvismikil hevur hann farið mangan ringan. Ofta var tað sum hin seinasti tímin var nær, men á merkisverdan hátt er hann altíð í øllum góðum komin aftur til lands. Eingir vóru motorbátarnir tá í tíðini, men væl gekst teimum í árabátinum. Eins og Jóan Karl hava vit átt nógvar raskar útróðrarmenn her á landi, og enn er ikki sørt í so máta. Tíbetur.
Ógvislig hending við »Tróndi«
”Nú skalt tú hoyra um ein undarligan tilburð, vælsignaður, tað eru bert fá ár síðani hetta hendi” byrjar hesin gamli spakuligur og hyggur hugsandi uppá meg. ”Eg kom úr Havnini við ”Tróndi”, ringt eystanveður var, og vit støðgaðu útfyri Strendur, har eg og ein maður skuldu í land. Skjótt komu tveir menn rógvandi út til okkara, og hin eini ferðamaðurin sleppur sær niður í bátin.
Nú kemur túrurin til mín. Eg taki stivlar og ein kepp í vinstru hond og styðji mær við at halda hondina í kantin á landgangsportrinum. Veðrið var sum sagt ringt, og hvat hendir ikki: Portrið, ið var av jarni, losnar, tað verður leyst, og eg fari endalangur til sjós við tí og fái stavnin á árabátinum inn í síðuna. Mær kendist løgið sjóð fyri oyrunum, og allir sansir vóru burtur. Har var um 16 favnar djúpt. Eg var meira frá mær sjálvum enn so, at eg hugsaði at sleppa jarnportrinum. Eingin ivi kundi vera um, at hetta var mín seinasta stund, og tað var, sum hesin tankin fekk meg at rakna við alt fyri eitt á botninum. Eg sleppi bæði jarnportri, keppi og stivlunum, og eg arbeiði við beinum og hondum alt tað, ið eg eri mentur. Eg eins og vant meg meira og meira upp eftir. Svimjing havi eg ongantíð lært, men eg sló frá mær við ørmunum sum høna í vatni.
Umsíðir fái eg høvdið uppundan, og hatta man hava verið ein heldur sjáldsom sjón fyri áskoðararnar, tí so gátuført tað ljóðar, kom eg smílandi upp aftur frá botninum. Rubek á ”Tróndi” rópar til teir í bátinum, at hála meg upp í bátin í stundini, og so átti eg í land, tí hann helt meg sjálvsagt vera smekkfullan av sjógvi.
Báturin róði so yvir til Langanes, ið er nakað tætt við, og har ein dóttir mín er gift við Andr. Danielsen.
Komin heim til hennara verði eg væl fagnaður, og eg sigi meg at vera í heldur vátum standi. Men eg mátti fyrst drekka ein góðan kaffimunn, áðrenn klæðini nýttust at verða turkaði.
Og so ótrúligt tað var: Eg hevði ikki fingið ein einasta dropa av sjógvi niður í meg!
Jóan Karl steðgar her eitt sindur, og heldur so fyri, við hondunum samanlagdum: “Tað er fyri mær, sum hetta er nakað, ið Gud ynskir, at eg skal bera fram. Vit eiga ikki at vera bangin, tá ið hann er við okkum, tí hann er førur fyri alt.”
Fuglur var loðsur
”Saman við tveimum synum mínum, harav tann eini enn ikki var konfirmeraður, var eg eina útróðrarferð úti í havinum, um 20 fjórðingar hiðani frá Skála.
Tá ið línan fyrst var sett í øllum góðum, gekk hann knappliga til landnyrðing við frekum kavaroki. Tað versnaði alt í hvørjum, og tað var tí einki at gera annað enn at taka línuna upp sum skjótast og venda kósina heim. Seglini vórðu nýtt, men onga leið tyktist at ganga hjá okkum. Kavarokið gjørdist so tjúkt, at tað sást neyvan eitt vet.
Eg fari tí leitandi eftir skríninum og royni at finna kumpassina, men hon er burtur, og eg ætli tí, at vit hava gloymt hana eftir á landi. Men fyri ikki at loypa ótta á hinar, seti eg meg aftur róliga til róðurs og lati sum einki. Tá sigur hin eldri sonurin: ”Eg síggi, at pápi nýtir ikki kumpass...”-
”Tað er óneyðugt,” svari eg aftur, ”eg kenni alduna og kann leggja leiðina eftir henni. Bara frískt mót!” Men tá rópar hann til mín: ”Pápi, tú legði kumpassina í lóðurposan í morgun!” Satt var tað, sum hann segði. Hann var altíð heldur lítíð fyri at tosa, men tað var fynd í tí, hann segði.
Nú hevði eg kumpassina at miða meg eftir, men ringt og vandamikið var at ætla, tí ikki mátti haldast ov norðarlaga, og líka galið var, um vit komu ov sunnarlaga. Útfrá Eystnesi var vindurin ræðuligur. Spakuliga dandaði báturin upp og niður, og illveðrið menti seg dúgliga. Ofta var seglið í sjónum.
So við eitt, nú síggja vit land, men eins og í mjørka er tað kámt fyri eygunum. Nú er tað Hoyvíkshólmur, vit síggja, og skerini í Hólmasundi hómast í rok og broti fyri stavni. Hann hirðir undir við øgiligum bylgjum. ”Já, ja, tað er ikki at missa mótið, her má annað roynast.”
Vit hildu nú fram miðandi móti Eystnesi, tað var ikki annað ráðiligt. ”Vit líggja stillir,” heldur hin eini sonurin nú fyri, ”tað gongur ongan veg.”
Men hann fer væl, ið hógliga fer, og eg biði teir ikki óttast, tí eg sá nú, at hjálpin og bjargingin var vís: Framman fyri stavninum flýgur ein fuglur, og eg seti lítin til hansara. Hann tóktisk mær sum ein skjútseingil í hesi álvarsomu stund, og soleiðis mundi vera.
Tá ein løta var farin, og vit vóru komnir um tað versta, biði eg teir geva fuglinum livur at eta, tí hann hevur bjargað okkum úr hesum mikla vanda. Men so skjótt og brátt teir tveittu livrina fyri borð, fleyg fuglurin av stað og hvarv.
Veðrið var nú betri, og í øllum góðum komu vit aftur til lands.
Funnu »deyðan« mann á Leirvíksfjalli
Einaferð var eg farin til Leirvíkar saman við fimm øðrum monnum eftir einum nýggjum báti. Men veðrið gjørdist so ólagaligt, at tað var ikki hildið ráðiligt at gera roynd við honum. Menninir komu tí ásamt um at avsláa ferðina og fara til gongu heim um Leirvíksfjall.
Men komnir fitt á leið upp á fjallið síggja vit knappliga ein mann, ið lá úti á fjallatromini, undirkavaður, so einast beinini sóust kom undan. Felagir mínir kendu seg ivaleysar í, at hetta máttu vera eitt lík, vit vóru raktir á, og allir rýmdu frá mær fyri í bygdini at siga frá hesum tíðindum.
Eg taki mær fyri at skumpa kavan burtur, so eg kundi síggja, antin hann var livandi ella deyður, og royndi at hirsa í hann eitt sindur, men tað tyktist fáfongt. Tá komi eg at minnast, at eg hevði eitt petti av sukurkandi hjá mær, og eg leggi tað nú á hansara varrum. Og tað var fyri mær, sum vónir um at fáa hann at rakna við aftur, ljósnaði eitt sindur.
Glerfrystur og pinnastirvin, sum hesin neyðar maður var, lyfti eg hann upp á bakið, og so eg til gongu. Her ráddi um at skunda sær almikið.
Kavin lá stórur, og tað var heldur enn ikki strevið hjá mær at baksa meg fram, berandi á baki henda meira deyða enn livandi mann. So illa vildi til, at eg einki band hevði á mær. Tað var bert at líta á hendurnar, ryggin og beinini. Eg mátti aka meg fram á knæ við tí eina beininum og hæla spor í ísin við hinum.
Tá eg endiliga eri komin um tað ringasta aftur á slætt, komu menn úr Norðragøtu mær í móti.
Maðurin kom tíbetur til lívs aftur, næstan meira enn vantandi kundi vera. Men hann misti eitt sindur av tærnum, so hann slapp ikki púra heilskapaður úr sínum vanda.
Maðurin var David Poulsen, Liða Dávur í Norðragøtu. Hetta hendi nøkur ár undan 1899.
Byrjaði at rógva út 7 ára gamal
Hesin tilburður vísur, at hesin gamli heldur ikki á landi hevur saknað dirvi og áræði.
Jóan Karl var bert 7 ára gamal, tá ið hann byrjaði at luttaka í útróðri, og vit fata , at hann er væl heraður í hesum ofta vandamikla arbeiði. Faðir hansara var hin viðgitni Kristian á Skála, ið var kendur sum eitt av teim reystastu og mest nærlagdu útróðrarmonnum land okkara hevur átt. Í 13 ár róði Jóan Karl út í Leirvík saman við bestu monnum í bygdini, tá var hann ungur og fúsur. Orsøkin til at hann fór hagar í so mong ár, var, at hann so ógvuliga fegin vildi sleppa at síggja, hvussu toskafiskiskapurin fór fram og taka lut í honum. Annars kendi hann áður bert til útróður við línu, sum faðirin royndi.
Tá ið hann kom aftur til Skála eftir hesa tíð, fekk hann sær bát og fór sjálvur at rógva út . Og hann hevur havt mangar vandaferðir víða um, sum á Norðhavið og Vágahavið.
Skrivaðu bókina av
Áðrenn samrøða okkara endar, heldur hann fyri:
Tað, sum øll her í bygdini sakna nógv, er ein kirkja og ein kirkjugarður. Her finst hvørki, tóat bygdin er vorðin so stór, at vit rímiliga áttu havt bæði kirkjugarð og kirkju.
Tað eru mong ár liðin, síðani tað var byrjað at tala um hetta, men eru vit einki komin áleiðis.
Tvørligt kann tað ofta vera fyri Skálafólk at fara í báti við líki til Strendur, tí veðurlagið er so óálítandi og umskiftandi. Og á sama hátt gongst hjá fólkið her, ið noyðast at fara til Strendur fyri at sleppa í kirkju. Strendur er so mikið stór bygd nú, at bygdafólkið fyllir alla kirkjuna sjálvt.
Vónandi koma vit ikki at bíða nógv ár meir, áður enn hesir saknir verða avbøttir.
Alt í alt, sigur Jóan Karl at enda, havi eg nógv at takki Gudi fyri, og menniskjum eisini. Á øllum mínum ferðum um landið havi eg verið væl fagnaður av fólki. Rasmus í Koltri segði við meg seinast, eg var har: ”Tygum eru altíð vælkomin her; um tygum doyggja her, ger tað einki.” Hetta var væl meint eins og móttøkurnar eg havi fingið víða hvar. Eg vil hervið senda eina heilsu og tøkk til øll, ið hava sýnt mær beinasemi og gestablídni, bæði her á landi og viðvíkjandi flutningi til og frá ymsu bygdunum.
Í seinastu árum havi eg á ferðum mínum havt við mær eina lítla bók, nevnd ”Et godt Ord,” og hvussu væl fólki hevur dámt at hoyra meg lesa upp úr hesum bóklingi, skal eg nevna einans dømi um. Eg var inni og vitjaði kent fólk í Sandavági, og tey vildu fegin fáa meg at lesa upp fyri teimum eitt gott orð. Tá eg var liðugur og skuldi fara mín veg, spurdu tey, um bókin ikki kundi vera eftir til næsta dag. Sjálvsagt kundi hon tað. Og tá eg so dagin eftir komi aftur, siga tey mær, at tey máttu vekja alla seinastu nátt fyri at avskriva alt, sum í bókini stóð. So góða hildu tey hana vera!
Jóan Karl doyði í 1944.
Tað finst eisini ein góð grein um hann í Varðanum nr. 9, skrivað av Sverra Patursson.
-----
Komandi partur:
Í ár eru 100 ár liðin síðan sluppin Olivia gekk burtur undir Íslandi
