Er jólamaðurin til?

SJÚRÐUR SKAALE

Nei. Og tað er sjálvs­av­gerðarrætturin heldur ikki

Í 2004 gav Norðurat­lants­bólkurin út bókina »The Right To National Self Deter­mination - The Faroe Islands and Greenland«. (»Sjálvs­avgerðarrætturin - Føroyar og Grønland«).
Í hesum sambandi fóru seks av teimum, sum skriv­aðu bókina, í oktober 2003 til ST í New York, har vit tosaðu um hugtakið sjálvs­avgerðarrætt við leiðarar úr øllum viðkomandi deildun­um í ST. Tilsamans átta fund­ir vóru.
Tann, sum vil vita meira um hetta, kann lesa bókina. Hon lænist á bókasavninum.
Men í stuttum kann hetta sigast: Hugtakið sjálvs­av­gerðarrættur hevði einaferð heilt greiðan týdning: Lond ella tjóðir, sum høvdu henda rætt, kundu skipa seg um sjálvstøðug ríki, um tað var tað, tey ynsktu.
Í dag, harafturímóti, er týdningurin er útholaður. Og tað er gjørt heilt tilvitað. Statir, sum hava trupulleikar av loysingarrørslum - og teir eru nógvir - hava borið so í bandi, at hugtakið ikki hevur nakran løgfrøðiligan týdning longur.

Eingi nýggj rættindi
Tann, sum ger av, hvat hug­takið sjálvsa­vgerðar­rætt­ur merkir í hvørjum ein­støkum føri, er tað so­nevnda »miðveldið« ella »móður­landið«. Hjá okkum er tað Danmark.
Um Danmark hevði boðað ST frá, at føroyska tjóðin sum evsti myndugleiki í Før­oyum hevur rætt at skipa seg sum sjálvstøðugt land undir altjóða lóg, so hevði tað havt týdning. Tí so høvdu vit havt »sjálvsavgerðarrætt« í klassiskum týdningi.
Men tá Danmark beint fyri nýggjár sendi ta donsku útgávuna av uttan­ríkis­polit­isku
heimildarlógini til ST og segði, at hetta var í samsvari við sjálvsavgerðarrætt Før­oya, so gevur tað ikki Føroy­um onnur rættindi enn tey, sum eru staðfest í hesi donsku lóg. Tað merkir also bara, at sjálvsavgerðarrættur Føroya er tann danska útgávan av uttanríkispolitisku heimild­ar­lógini. Hvørki meir ella minni.
Kongeriget Danmark...
At hetta skal gera, at »sjálv­stýrismálið nú er okkara burt­urav«, sum løgmaður segði gamlaárskvøld, er ikki beint.
Tað er heldur tvørturímóti. Tí danska lógin staðfestir jú bæði á ein og annan hátt, at Føroyar eru »kongeriget Dan­mark for så vidt angår Færøerne«. Og sambært skriv­inum frá donsku stjórn­ini til ST, er tað hetta, før­oy­ingar ynskja. Á sjálvari forsíðuni á skrivinum frá donsku stjórnini stendur nevni­liga, at danska fólka­tingið hevur samtykt ta donsku útgávuna av lógini í semju við føroyskar myndug­leikar.
Og tað er púra rætt. Sam­gongan tók jú undir við, at danska lógin varð samtykt.
Og nú eru boðini so farin um allan heim: Føroya fólk hevur einki annað ynski enn at vera ein undirskipaður part­ur av Danmark.
At ein føroysk útgáva av heimildarlógini eisini varð samtykt í Føroyum, hevur ongan sum helst týdning í hesum sambandi. Eingin veit, at hon er til...

Tað finst eingin rættur
Bæði Eidesgaard og Hoy­dal tosa sum um, at sjálvs­avgerðarrætturin er ein greitt defineraður rættur. Tað er skeivt. Í altjóða lóg finst eingin sjálvsavgerðarrættur í dag. Ta finst bara tann rætt­ur, sum statir velja at geva sínum undirskipaðu eind­um.
Um Danmark gevur føroy­ingum henda rætt fæst ikki at síggja, fyrr enn ein greiður og áhaldandi meiriluti í Før­oyum ynskir, at vit skulu skipa okkum sum eitt sjálv­støðugt land.
Tí eisini tá tann meirilutin er til staðar, verða tað danskir myndugleikar, sum fara at hava síðsta orðið. Einki gerst uttan semju við Danmark. Soleiðis er skipanin. Dan­mark setir treytirnar, tá sam­ráðst verður. Og ikki fyrr enn Danmark hevur boðað ST frá úrslitinum, er tað galdandi.
Men í so máta mann Dan­mark ikki vera tað ringasta landið at hoyra til. Tí hóast Danmark sjálvsagt við po­lit­­iskum snildum (t.d. við nýggju fráboðanini til ST) vil halda Føroyar inn­an­garðs, so fingu vit loysingina, um vit veruliga vildu hava hana. Tað vilja vit ikki. Og tá so er, er enn meiri akademiskt at tosa um sjálvsavgerðarrætt...