Herfyri fekk landsstýrismaðurin ákoyringar fyri bert at velja menn í nevndina fyri Atlantic Airways. Í hesum sambandi vísti landsstýrismaðurin á, at javnstøða er í nevndum annars, sum landsstýrismaðurin varðar av. Jú, tað er rætt, at sambært yvirlitinum, sum Jóhan á Dahl herfyri vísti fram, so sær kynsbýtið javnt út. Men tað áhugaverda er, at um starvsfólkaumboðini verða tikin úr yvirlitinum, so er myndin ein heilt onnur. Tí tá eru heili 62 % av nevndarumboðunum menn og bert 38 % kvinnur, og tað má vera hetta kynsbýtið, sum landsstýrismaðurin í javnstøðumálum hevur æruna av, tí tað er so ikki Jóhan Dahl, sum velur starvsfólkaumboð. Javnstøðupolitikkur? Hetta má vera eitt slag av pseudo javnstøðupolitikki.
Jú, tað er rætt, at kvinnur og menn í Føroyum formliga sæð hava javnbjóðis rættindi og møguleikar til at gera seg galdandi í samfelagnum. Men hóast hetta, so er tað ein sannroynd, at valdsbýtið í samfelagnum er alt annað enn javnt býtt millum kynini, sama um talan er um flogfelagið Atlantic Airways ella um tað snýr seg um vald yvirhøvur í politikki ella vinnulívi.
Hvør liggur omaná?
Um vit hyggja eftir nøkrum hagtølum fyri politiska umboðan, so eru bert 21,2 % av valdu løgtingslimum okkara kvinnur, og tá er enntá talan um eina munandi framgongd í mun til seinasta val. Tað skal tó viðmerkjast, at síðani sitandi landsstýrið varð skipað, er kvinnuliga umboðanin í Løgtinginum minkað niður í 15 %, og tað eru bert 2 flokkar á tingi, har kvinnur eru umboðaðar. So trøini vuksu ikki heilt inn í himmalin á hesum sinni. Um vit samanbera við støðuna í øðrum norðurlondum, so er samsvarandi tal í Grønlandi 39 %, í Danmark 39 %, í Svøriki 45 % og í Íslandi 40%. Í landsstýrinum eru tríggjar kvinnur og gevur hetta eina kvinnuliga umboðan á 33 %, og her skal viðmerkjast, at støðan áðrenn seinasta løgingsval var 0 %. Um vit samanbera okkum við nøkur av grannalondunum, so er samsvarandi tal í Danmark 42 %, í Svøriki áleið 50 %, í Íslandi 42 % og í Grønlandi 44 %.
Av okkara valdu kommunalpolitikarum eru 31 % kvinnur. Í Viðarreiðis kommunu er einki kvinnuligt umboð, og í mun til býtið av borgarstjórum, so sita menn í 24 av hesum sessum, meðan kvinnur einans eru borgarstjórar í 6 kommunum.
Um vit hyggja eftir valdsbýtinum í almennari leiðslu í Føroyum, so er støðan heldur ikki nóg góð. Kvinnur sita við leiðsluna í 19 av 76 almennum stovnum, tað er 25 %, og vit kunnu eisini nevna, at einans ein av 9 aðalstjórum er kvinna.
Teir halda um pungin
Um hugt verður eftir nøkrum tølum fyri privata vinnulívið, so eru t.d. 19,7 % av nevndarlimum í partafeløgum kvinnur. Bert 14, 2 % av skrásettum føroyskum fyritøkum hava kvinnuligan nevndarformann, og bert 20,1 % av skrásettum føroyskum fyritøkum hava eina kvinnu sum stjóra (2007-tøl).
Ójavna valdsbýtið hevur við sær, at menn hava størst ávirkan á, hvussu okkara samfelag skal skrúvast saman, hvussu raðfestast skal, og hvat samfelagsressursurnar skulu nýtast til. Hetta sæst eisini aftur í privatlívinum, har tað í nógv størri mun eru kvinnurnar enn menninir, ið taka ábyrgd fyri heimi og børnum. Tað er í nógv størstan mun kvinnur, sum taka barnsburðarfarloyvi, sum arbeiða partstíð, og hava lægstu inntøkurnar. Sáttmálarnir á almenna arbeiðsmarknaðinum leggja eisini beinleiðis upp til, at tað bara er kvinnan, ið tekur barnsburðarfarloyvi. Danskar kanningar vísa eisini, at menn hava væl størri uppsparing enn kvinnur. Og tað tykist ikki at vera nøkur orsøk til at halda, at støðan er øðrvísi í Føroyum, heldur tvørturímóti. So kvinnur: Tjekka líka eftirlønaruppsparingina!! Fáa tit tykkara part?
Aftur í 50´ini
Omanfyri nevndu tøl vísa, at kynsbýtið í flestu tættum av føroyska samfelagnum er langt frá nøktandi, og at Føroyar eru eftirbátar á javnstøðuøkinum, hóast omanfyri nevnda samanberandi kanning ikki er fullfíggjað. Men tað loyva vit so okkum at pástanda, og eisini vilja vit pástanda, at tað eru samfelagsligar forðingar, sum eru truplar hjá einum einstakum persóni at bróta niður. Tað er tískil tørvur á, at politisku myndugleikarnir sýna hesum áhuga. Áhugaverdi spurningurin er so, hvat skal gerast? Landsstýrismaðurin í javnstøðumálum úttalaði herfyri í fjølmiðlum, at hann ikki heldur, at javnstøða kann ella skal fremjast við lóggávu. Ja, so vita vit tað, men hetta førir so beinleiðis til spurningin: Hvat ætlar landsstýrismaðurin so at gera fyri at virka fyri einum javnari býti millum kynini?
Fyri vitjandi uttanífrá tykist ikki ivi vera um, at okkurt má gerast fyri at betra um støðuna. Hans Engell, fyrrverandi konservativur politikari í Danmark, vísti herfyri á, at vit eiga botnmetið í norðurlondum fyri kvinnuliga politiska umboðan. Liza Marklund, rithøvundur, helt, at tað at koma til Føroyar var sum at koma aftur til 50´ini, tá javnstøðu umræður. Ja, hetta vita vit sjálvsagt væl sjálvi, og vit vita eisini, at tað eru áleið 2000 kvinnur færri enn menn í Føroyum, og at vit hava fingið átalur frá CEDAW nevndini hjá ST fyri vána støðuna í Føroyum. Men tað hevur so ongantíð fingið nakran politikara upp úr stólinum við ætlanum um at gera nakað við tað. Lága politiska raðfestingin av arbeiðinum við at fremja javnstøðu í Føroyum sæst eisini aftur við sera lágum játtanum til Javnstøðunevndina og Demokratiu.
Krúnan á verkinum
Herfyri í sambandi við fólkaatkvøðu um javnstøðu millum danskar prinsessur og prinsar í kongaríkinum løgdu vit til merkis, at Sambandsflokkurin vísti ein slíkan eldhuga fyri javnstøðumálum, sum vit ikki hava sæð áður. Men tað sær ikki út til, at javnstøðumál hjá Sambandsflokkinum fevna um føroysk gentu- og dreingjabørn. Stór javnstøðuráðstevna hevur júst verið í Føroyum, og tey, sum væntaðu sær nakra ítøkiliga ætlan frá løgmanni ella landsstýrismanninum í javnstøðumálum í sambandi við røður teirra á ráðstevnuni vórðu stórliga vónbrotin – eingin fráboðan um nakran javnstøðupolitikk. Hetta má gerast betur! Vit eftirlýsa hervið ein javnstøðupolitikk. Vit bíða, Jóhan Dahl...
Eva H. Bennicke,
Jenny Kingbo,
Margit Stórá,
Katrin Gaard,
Óluva Zachariasen,
Ann Damgaard,
Doris Bjarkhamar og Hallbera Fríða West
